ТАҚЫРЫП 2 Мемлекет және құқық теориясы және құқық негіздері
– қоғамды басқарудағы мемлекеттің өзінің алдына қойған міндеттері мен мақсаттары, әлеуметтік тағайыны мен мәнін білдіретін, өздеріне ғана тән формалары, өздеріне ғана тән әдістер арқылы атқарылатын әрекеттері және олардың негізгі бағыттары.
Таптық қайшылықтарды реттеу қызметі Жалпы қоғамды реттеп-басқару қызметі.
ішкі сыртқы деп бөледі
Ішкі қызметтері: 1 Экономикалық қызмет мемлекеттің экономикалық дамуының негізгі стратегиялық бағыттарын анықтау, олардың орындалу жолдары, тәсілдерін көрсету. 2 Әлеуметтік қызмет халықтың әлеуметтік жағдайын жан-жақты қамтамасыз етіп, жақсы дәрежеде дамыту. 3 Қаржы реттеу қызметі қоғамдағы барлық азаматтардың, бірлестіктердің, ұйымдардың, мемлекеттік бюджеттің шығысы мен кірісін реттеп-басқарып отыру. 4 Мәдениет бағытындағы қызмет адамдардың денсаулығы, рухани сана-сезімі, білімі, әдет-ғұрып, салт-дәстүр, мораль, әдебиет, өнер, музыка, ғылым, тәрбие т.б. мемлекеттің тұрақты бақылауында болып, оны тиісті дәрежеде дамытып отырады. 5 Экологиялық қызмет табиғатты, адамды қоршаған ортаны қадірлеп, қорғау жалпы әлемдік мүдде-мақсат, кезек күттірмейтін міндет. 6 Құқықтық тәртіпті қорғау қызметі қоғамда мемлекеттің, бірлестіктердің, жеке адамдардың мүдде-мақсаттарын қорғайтын әділетті, инабатты, парасатты, құқықтық тәртіп болу керек.
Мемлекеттің сыртқы қызметтері: 1 Өзін-өзі қорғау қызметі өзінің тәуелсіздігін, егемендігін, аумағының тұтастығын басқа елдердің қол сұғуынан қорғауға, сақтауға әрекет жасайды. Ол өзінің шекарасын бекітеді, күзетеді. Сол үшін қажетті қарулы күштер құралы, басқа мемлекеттермен осыған байланысты шарттар жасасады. 2 Басқа елдермен қатынас жасау қызметі мемлекеттер арасындағы экономикалық, сауда, мәдени, ғылыми, саяси, құқықтық, т.б. түрлі қатынастар тең негізде қалыптасатын болса, әр елдің дамуына қолайлы жағдайлар туғызады. 3 Мемлекетаралық саяси ынтымақтастықты дамыту барлық мәселені бейбіт жолмен шешу. Бұл тұрғыдан мысалға еуропалық одақ пен тәуелсіз мемлекеттердің достастығын келтіруге болады.
тұрақты – мемлекет дамуының барлық кезеңдерінде жүзеге асырылатын тұрақты қызметтері; уақытша – мемлекеттің алдына қойылған белгілі бір міндеттердің орындалуына байланысты тоқтатылатын қызметтер.
1) Құқық шығармашылық – жаңа норманы өмірдің талабына қарай уақытында қабылдау. 2) Құқықты іске асыру – бұл істі орындау мемлекеттің үкіметінің міндеті. Үкімет тиісті нормативтік актілер қабылдайды. 3) Құқықты қорғау – бұл қызметті атқаратын органдар: сот, прокуратура, ІІМ, ҰҚК, т.б. олардың қызметтерінің бағыттары: заңдылықты, тәртіпті, адамдардың және заңды тұлғалардың бостандығы мен құқықтарын қорғау, азаматтық, қылмыстық істерді уақытында қарап, кінәлі субъектілерді жауапқа тарту.
– мемлекеттің басқару нысанын, мемлекеттің құрылыс нысанын, мемлекеттік құқықтық режимді қамтитын саяси билікті ұйымдастырудың жиынтық түрі.
1) бұл мемлекет пен басқарудың жоғарғы органдарын құру және ұйымдастырудың белгіленген тәртібі; 2) мемлекеттің аумақтық құрылысын жасау тәсілі, яғни орталық, аймақтық және жергілікті биліктің өзара қатынастарын белгілеудің тәртібі; 3) мемлекеттік (саяси) билікті жүзеге асырудың әдістері, амалдары мен жолдары.
Мемлекет нысанының элементтері Мемлекетті басқару нысаны Мемлекеттің құрылым нысаны Мемлекеттік саяси тәртіп нысаны
– мемлекеттік жоғары биліктің ұйымдастырылуын, оның органдарын құрудың тәртібін және олардың азаматтармен болатын өзара қатынастарын сипаттайтын мемлекет нысанының элементі. Қазір мемлекетті басқарудың екі нысаны: монархия және республика болып бөлінетін болды.
– мемлекеттің егеменді жоғары билігі бір адамның қолында өмір бойы болады және атадан балаға мұра ретінде беріледі. Монарх ешкімнің алдында жауапты болмайды. Қазақ жеріндегі бұрын болған мемлекеттер де монархия болған, мұнда мемлекетті қаған, хан басқарған. Бірақ ханның билігі атадан балаға емес, ағадан ініге мұра ретінде ауысып отырған.
Монархияның түрлері 1 Шексіз (абсолюттік) монархия. Бұл жерде монарх мем/ң бірден бір жалғыз, ең жоғары органы. Оның қолында заң қабылдау, атқару және сот биліктері шоғырланған. Қазір БАӘ-да бар. 2 Шектеулі конституциялық немесе парламенттік монархия басқарудың мұндай нысанында билік монарх пен басқа органдар арасында бөлінген болып келеді. Ұлыбритания, Бельгия, Норвегия, Швеция елдерінде бар. 3 Дуалистік монархия мемлекеттік билік монарх пен парламент араларында тең бөлікке түскен болып келеді. Өткен кездегі Пруссия, Австрия, Италия, Румыния, Ресей елдерінде монарх қолында атқарушы билік болған.
Басқарудың бұл нысаны бойынша мемлекеттегі ең жоғары билік (өкімет) сайланбалы органдарға тиесілі болып келеді. Бұл органдар белгілі бір мерзімге ғана сайланады және олар сайлаушылар алдында жауапты болады.
Президенттік Парламенттік, сондай-ақ Парламенттік-Президенттік аралас республикалар да кездеседі (мысалы, Қырғызстан Республикасы, Португалия, онда Үкіметті Президент пен Парламент бірлесе отырып жасақтайды, құрайды).
мемлекеттің ішкі құрылысын, оның саяси және жер аймағындағы өзіндік бөлінісін сипаттайтын, мемлекеттің бүкіл органдарының өзінің құрамдас бөлігіндегі органдармен белгілі бір өзара қатынастарын қамтамасыз ететін мемлекет нысанының элементі.
біртұтас (унитарлы) күрделі болып екіге бөлінеді.
Унитарлық мемлекеттің ішкі аумақтық құрылымында басқа мемлекеттер болмайды. Унитарлық мемлекет – тұтас орталықтандырылған мемлекет, олар әдетте тек әкімшілік-аумақтық бөліктерге бөлінеді, оларға ерекше құқықтық мәртебе берілмейді. Мұндай мемлекетте тек бір ғана Конституция, заң шығаратын орган, жоғары басқару органы, бір азаматтық, бірыңғай салық жүйесі, сот жүйесі болады (Қазақстан).
Күрделі мемлекет – мұндай мемлекеттердің құрамдас бөліктерінің белігілі бір дәрежеде дербестігі болады. Оларға империя, конфедерация, федерация, достастық бірлестіктер құрған мемлекеттер жатады.
Империя – күш жұмсаудың нәтижесінде құрылған мем. оның құрамдық бөліктері жоғары билік орындарына тәуелді болып келеді. Олардың ерекшелігі, олардың құрамдық бөліктерінде ешқашан да бірыңғай мем/к-құқықтық мәртебе болған емес. Мысалы, Рим, Британия империялары.
Конфедерация – белгілі бір тарихи кезеңде, өздерінің алдына қойған мақсаттарына жету үшін егеменді мемлекеттердің уақытша жасасқан келісімдері бойынша құрған одағы. Конфедерация түрлері олардың құрылу мақсаттарына байланысты болады: саяси, экономикалық, әскери, т.б. Мысалы, АҚШ-тағы 1776-1787 жж. әскери одақ, ТМД. Олардың сот, басқару жүйесі бұрынғыдай дербес өз қызметтерін жалғастыра береді.
Федерация – құрамдас бөліктері мемлекеттік құрылымдар болып табылатын күрделі мемлекет. Олардың белгілі бір шамада егемендігі болады. Федерациялық одақ жекелену қағидатына негізделеді. Федерацияда жоғары федералдық органдар және федералдық заң қабылдау жүйелерімен қатар федерация субъектілерінің (бөліктерінің) жоғары органдары мен заң қабылдау жүйелері қатарласа өмір сүреді. Қосарланған азаматтық болады. Олар аумақтық немесе ұлттық-мемлекеттік қағидат бойынша құрылуы мүмкін.
Достастық – белгілі бір дәрежеде тектес болып келетін ортақ белгілерімен сипатталатын мемлекеттердің ұйымдасқан түрдегі бірлестігі. Мұндай бірлестікті біріктіретін белгі (нышандары) экономикаға, құқық жүйесіне, тіл, мәдениет, дін салаларына қатысты болып келеді. Мысалы, Еуропа Одағы. Оның мүшелері толығымен дербес, егеменді болады.
Мемлекеттер бірлестігі – қоғамның мемлекеттік болып ұйымдасуының өтпелі кезеңдеріне тән нысан. Мемлекеттер бірлестігін құрудың негізінде әдетте, мемлекетаралық келісім-шарт жатады, оның өзі көп жағдайда бірлестікке кірген мемлекеттер арасындағы интеграциялық байланыстарды нығайта түседі.
Саяси режим дегеніміз - мемлекеттік өкімет билігін жүзеге асыру әдістерінің жиынтығы. Саяси режим – саяси билікті және азамат пен мемлекеттің өзара байланысын ұйымдастырушы, сонымен қатар өзара әрекетте болатын нормалар мен идеялардың, осыларға негізделген саяси институттардың, мекемелер мен әрекеттердің жиынтығы.
демократиялық формалды-демократиялық, шынайы-демократиялық, либералды-демократиялық; антидемократиялық авторитарлық, тоталитарлық, фашистік режимдер.
