Үй тапсырмасын сұрау Кальций және оның қосылыстары
Ойлан тап! 1. Периодтық жүйеде қанша металл бар? 88 металл 2. Кальцийді ашқан ғалым? 1818ж ағылшын ғалымы Гэмфри Дэви 3. Кальцийдің физикалық қасиеті? күміс түсті ақ, жеңіл, ауада тез тотығады 4. Кальцийдің реттік нөмері нешеге тең? 20 5.Металдардың сыртқы энергетикалық деңгейінде неше электрон болады? 1 – ден 3 – ке дейін 6. Кальцийдің салыстырмалы атомдық массасы? 40 7.Кальцийде неше протон, нейтрон, электрон саны бар? 20p, 20n, 20e 8. Кальций карбонатының формуласы? СаСO 3
Ойлан тап! 9. р – элементке неше элемент жатады? 6 – элемент 10. СаО салыстырмалы молекулалық массасы? 56 11. Кальцийдің электрондық формуласын ата? 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 3d 0 4s 2 12. Кальций қосылыстарын ата? бор, мәрмәр, гипс, фосфорит 13. Кальцийдің өнеркәсіпте алынуы? тұздарының балқымасынан электролиздеу арқылы 14.Әк суы деген атпен жиі қолданылатын кальций қосылысы? Са(ОН) 2 15. Кальций қандай тотығу дәрежесін көрсетеді? +2 16.Кальций қай периодта, қай топта орналасқан? ІV период, IIтопта орналасқан
Алюминий және оның қосылыстары
Алюминийдің табиғатта кездесуі, негізгі қасиеттері, алынуы,қолданылуы туралы түсінік бере отырып, алюминий мен оның маңызды қосылыстарының екі жақты қасиет көрсететін мәнін ашу. Оқушылардың зейінін,танымдық белсенділігін, өзіндік пікірін қалыптастыру, тұлғалық қасиеттерін дамыту. Сабақтың мазмұны бойынша алғырттыққа, өз бетінше жұмыс жүргізулеріне, ізденімпаздыққа және өзгенің пікірімен санасуға тәрбиелеу. Сабақ мақсаты :
Алюминий Ашылу тарихы Табиғатта кездесуі, Атом құрылысы Химиялық қасиеттері Периодтық жүйедегі орны Қолданылуы Алынуы Физикалық қасиеттері
1.Химиялық таңбасы – Al 2.Реттік нөмірі – 13 3. Ar (Al) – 27 4. Al +13 )2e )8e )3e; 1s 2 2 s 2 2 p 6 3 s 2 3 p 1 6. Al – III период, III топ, ІІІ қатар 7. Валенттілігі – 3; тотығу дәрежесі + 3 8. Протон саны – 13 9. Нейтрон саны – 14 10. Электрон саны – 13 Атом құрылысы
XVIII ғасырдың соңында француз химигі А. Лавуазье “Химиялық номенклатура әдістері” деген еңбегінде (1787ж) жай зат күйіндегі алюминий болуға тиіс деп көрсетті. Химия тарихында алюминийдің ашылу мерзімі 1825 ж. Оны ашқан -дат химигі әрі физигі Қ. Х. Эрстед.
1827 ж неміс химигі Ф. Веллер алюминий хлоридіне металл калийді әрекеттестіріп қоңыр түсті алюминий ұнтағын алды. 1865 ж Н.Н. Бекетов алюминийді криолиттен алудың арзан әдісін ұсынды.
Табиғатта таралуы. Алюминий – табиғатта кең тараған элемент. Жер қыртысының 9% құрайды. Металдар арасында – І орын, Элементтер арасында – ІІІ орын. Алюминий белсенді элемент болғандықтан табиғатта тек қосылыс түрінде кездеседі. Алюминий кендері Павлодар, Қостанай, Ақтөбе облыстарында орналасқан.
Аl 2 O 3 ·хН 2 О боксит рубин сапфир ортоклаз KAlSi 3 O lO альбит NaAlSi 3 О 1О анортит Са(AlSiO 4 ) 2 нефелин KNa 3 [AlSiO 4 ] 4 криолит Nа 3 AlF 6 Алюминийдің маңызды қосылыстары
Алынуы Алюминиийді алюминий оксидінің криолиттегі балқымасын электролиздеу арқылы алады. Электролиздеу процесінің қорытынды теңдеуі: 2 Al 2 O 3 эл. тоғы 4Al + 3O 2
Физикалық қасиеті Күмістей ақ түсті Жеңіл металл Бүйірлі орталынған торы бар d -2,7г/см3 t(балқу) – 660,24 °С t(қайнау) – 2500 ºС Иілгіштік қасиеті жоғары Электрөткізгіштігі, жылуөткізгіштігі жоғары
Химиялық қасиеттері Жай заттармен әрекеттесуі 4Al +3O₂ = 2Al₂O₃ 2Al + 3Cl₂ = 2AlCl₃ 2Al + N₂ = 2AlN Күрделі заттармен әрекеттесуі 2Al + 6H₂O = 2Al(OH)₃ + 3H₂ 2Al + 6HCl = 2AlCl₃ + 3H₂ 2Al + 6NaOH + 6H₂O = 2Na3[Al(OH)6] + 3H₂ 8Al + 3FeO*Fe₂O₃ =4Al₂O₃ +9Fe
Биологиялық ролі Адам ағзасының 10 -5 % құрайды. Қан ұйығанда өкпеде, бауырда, сүйекте, шашта, жүйке жүйесінің ми қыртысының құрамына енеді және концентрленеді. Алюминий эпителий және байланыстырғыш ұлпалардың дамуына және сүйек ұлпаларының түзілуіне, фосфор алмасуына әсер етеді.
Al₂O₃ - қиын балқитын, ақ түсті зат. Табиғатта корунд деген атпен кездеседі. Алюминий оксиді суда ерімейді, екідайлы қасиет көрсетеді: Al₂O₃+6HCl = 2AlCl₃+3H₂O Al₂O₃+2NaOH+3H₂O = 2Na[Al(OH)₄] Алюминий гидроксидінің ( Al(OH)₃ ) түрөзгерісі екі түрлі : кристалдық және аморфтық. Алюминий гидроксидін алюминий түздары ерітінділеріне сілтімен әсер ету арқылы алады: AlCl₃ + 3NaOH = Al(OH)₃ + 3NaCl Жаңа тұнған Al(OH) 3 ақ қоймалжың тұнба, суда мүлдем ерімейді және типтік екідайлы гидроксид болып табылады: Al(OH)₃+3HCl = AlCl₃+3H₂O Al(OH)₃+NaOH = Na[Al(OH)₄] Маңызды қосылыстары
Алюминий құймалары Қолданылуы 1. Магналий Al + Mn + Mg Кеме және ғарыш кемесін жасау 2. Дуралюмин (Al + Mg + Si + Cu) Ұшақ жасау 3. Al + Cu + Mn Алюминий марганецті, қола Машина тетіктерін жасау 4. Al + Mg + Si Құрылыс. Тікұшақтардың бұрмалары (винт) 5. Силумин (Al + Si + Na) Машина жасау Алюминий және оның құймаларының қолданылуы
1. Алюминий қосылыстарда неше валентті? а) 2 ә) 3 б) 4 в) 5 2. Боксит формуласы а) Al 2 O 3 ә) Al 2 O 3 *nH 2 O б) K 2 O 3 Al 2 O 3 3. Қазақстанда алюминий зауыты қай жылдан бастап жұмыс жасайды? а)2000; ә)1998; б)2007; в)1992 4. Алюминий қандай затпен әрекеттеспейді? а) H2O; ә) НCl; б) NaOH; в) HNO 3 5. Алюминотермия әдісі арқылы металдарды алу реакциясы? а) Al 2 O 3 = ; ә) Al +HCl; б) Al +FeOFe 2 O 3 = ; в) Al + NaOH = Тест
1. Алюминийдің атомдық құрылысы...... ( ІІІ пер, ІІІтоп; )2е)8е)3е; 1S 2 2S 2 2р 6 3S 2 3р 1 ) 2. Алюминий табиғатта таралуы бойынша....... орында (металдар – І, элементтер – ІІІ) 3. Жер қыртысының негізгі массасын....құрайды. (9% құрайды) 4. Қосылыстарындағы тотығу дәрежесі...... (+3 – ке тең) 5. Алюминийдің табиғаттағы негізгі қосылыстары............ (корунд, ортоклаз, нефелин, криолит, боксит) 6. Қазақстанда бокситтердің белгілі кен орындары бар, олар......... (Повлодар қаласы, Торғай кен орны) 7. Алюминийдің кристалдық торы...... (бүйірі орталықтанған ) 8. Алюминийдің физикалық қасиеті........ (ақ түсті,жеңіл, иілгіш, элекрт, жылуөткізгіштігі жоғары) 9. Алюминий оксиді………… (қиын балқитын,қатты, суда ерімейді) 10. Алюминийді........... қолданады. (кеме, ұшақ, машина жасауда, тұрмыстық бұйымдар алуда) ( Химиялық диктант 5
Сәйкесін тап Жер қыртысының негізгі құрам бөлігі Қ.Х. Эрстед Оңай гидролизденетін ақ түсті кристалды зат Al 2 O 3 ∙ 2SiO 2 ∙ 2 H 2 O Каолинит Корунд Алюминийді 1825 ж ашқан химик Алюминий сульфиді Боксит Na 3 AlF 6 Алюминийді 1865 ж криолиттен алудың арзан әдісін ұсынды. Al 2 O 3 ∙ n H 2 O Өте қатты, түссіз минерал Алюмосиликаттар Криолит Н.Н. Бекетов
1.Массасы 5,4 г алюминий темірдің (|||) оксидімен әрекеттескенде неше грамм алюминий оксиді түзіледі? Есептер шығару 2.Зат мөлшері 0,2 моль алюминий тұз қышқылымен әрекеттескенде неше моль сутек бөлінеді? 3. Айналуларды жүзеге асырыңдар: Al→Al 2 O 3 →AlCl 3 →Al(NO 3 ) 3 → Al(OH) 3 →Al 2 O 3 →Al 10,8г алюминий 22,4г күкіртпен әрекеттескенде түзілген алюминий сульфидінің зат мөлшері? 0,1 моль алюминиймен әрекеттесетін оттектің (қ.ж) көлемі?
Кесте толтыру Алюминий қосылыстарының атаулары Химиялық формуласы Алюминий оксиді Алюминий сульфаты Алюминий гидроксиді Алюминий хлориді Алюминий нитраты Алюминий бромиді
Кесте толтыру Алюминий қосылыстарының атаулары Химиялық формуласы Алюминий оксиді Al 2 O 3 Алюминий сульфаты АІ 2 (SО 4 ) 3 Алюминий гидроксиді Al(OH) 3 Алюминий хлориді AlCl 3 Алюминий нитраты Al(NO 3 ) 3 Алюминий бромиді AlBr 3
Кубизм әдісі Алюминий қай элемент тобына жатады? Р – элемент 2. Алюминийдің сыртқы электрондық қабатында неше электрон бар? 3 – электрон 3. Алюминийдің қайнау температурасы? t(қайнау) – 2500 ºС 4. Алюминийдің химиялық қасиеті? Жай және күрделі заттармен әрекеттеседі 5. Алюминийді қандай әдіс арқылы алады? Электролиз әдісі Алюминий мен кальцийдің ортақ қасиеттері. физикалық және химиялық қасиеттері
Үйге тапсырма §23. Алюминий және оның қосылыстары № 7 есеп
ТЫҢДАҒАНДАРЫҢЫЗҒА РАХХМЕТ!
