Группа Инф20-1 тобы
Ж О С П А Р 1. Эстетика пәні философиялық білім саласы ретінде. Адам өмірінің эстетикалық өлшемі. Эстетикалық тәрбие
Эстетика ( грек. a ı sthet ı kos – сезıну, сезıмдıк ) – адамның д ү н и е н ı э с т е т и к а л ы қ т ұ р ғ ы д а н ұ ғ ы н ы п - т ү с ı н у з а ң д ы л ы қ т а р ы туралы, әсемдıк заңдарын арқау еткен шығармашылықтың мәнıсı мен формалары туралы ғылым. Эстетика - сұлулық, өнер, талғам мәселелерıн зерттейтıн философияның алкен бөлıмıнıң бıрı. Гректıң " эстетикос " сөзı " сезıмдıк, әдемıлıктı қабылдау " мағынасын бередı. Сондықтан э с т е т и к а а д а м н ы ң с ұ л у л ы қ т ы қ а б ы л д а у ы н ж ә н е с ұ л у л ы ққ а қарым - қатынасын зерттейдı. " Эстетикалық " сын есıмı " сұлулыққа қатысты " мағынасын бıлдıрсе, эстет - сұлулықты бағалай бıлетıн адам.
Адам тек өз өмıрıнıң мағынасын тауып қана қоймай, оны ары қарай жүзеге асыруы керек. Адам өз өмıрıнıң мағынасының алдында жауапты, мағынаның орындалуы қарапайым процесс емес. Өз өмıрıнıң мағынасын ұйымдастыруда тұлғаның мағынасы қайталанбас болады. Тұлғаның мағынасы әрқашан қоғаммен тығыз байланыста болып келедı, индивид өзıнıң бағдарында қоғамға байланысты икемделедı және керıсıнше, қоғам мағынасы өз кезегıнде индивидтıң тıршıлıк етуıне негıзделедı.
Адам – белсендı әрекет иесı. Ол әлеуметтıк дамуды жеделдетıп немесе тежеп, оған тура ықпал ете алады. Тарихтың түрлı кезеңдерıнде өзгерıп отыратын адам өмıрıнıң мәнıн, құндылығын айқындаушы сол адамның өзı. Және ол жеке адамнан, қоғамнан тыс ұғым емес, адамның мақсаттары мен қоғамды диалектикалық тұрғыдан бıрıктıретıн ұғым. Бıзге белгıсıз, бұлыңғыр ондаған мың жыл бұрын да өнердıң бастапқы белгıлерı байқала бастаған. А т а п а й т с а қ, т а с д ә у ı р ı н ı ң а л ғ а ш қ ы кезендерıнıң өзıнде - ақ адамдар өнердıң алғашқы нышандарын тудырып, оны өрı қарай дамытып отырған. Адамның дүниенı эстет. тұрғыдан ұғынып - түсıнуı бıр - бıрıмен тығыз байланысты үш нәрседен тұрады : o бъективтı шындықтағы эстет. ұғым субъективтı эстет. үғым ( эстет. сана ) өнер ( субъективтı және объективтı эстет. ұғымдардың бıрлıгı ретıнде ).
Эстетикалық тәрбие болмыстағы және өнердегı сұлулық пен өсемдıктı дұрыс қабылдасауды және эстетикалық сезıм мен талғамды тәрбиелейдı. Өнер және өмıрдегı сұлулықты жасау, оған қатысу қабıлетıн, қажетсıнуıн қалыптастырады. Адамдардық эстетикалық сезıмдерı олардың өмıрıнде зор рөл атқарады. Әсемдıктı көрıп, түсıнıп, жасай бıлу адамның рухани өмıрıн байытады, қызғылықты етедı, оған ең жоғары рухани ләззаттануға мүмкıндıк бередı. Адамның әсемдıктı және жексұрындықты, сәулеттıлıк және ұждансыздықты, қуаныш пен қайғыны түсıне бıлуıне байланысты, оның саналы тәртıбı мен мıнез - құлқы айқындалады.
Осыдан келıп адамның әсемдıкке шынайы көзқарастары мен мұраттары болуы керек екендıгı шығады. Ең бастысы - адамгершıлıк сезıмдı, жеке бастың рухани деңгейıн көтеру, мıнез - құлқын толықтыру, түзету. Егер оқушы өзıн жаман әдеттен алшақ ұстап, ıс - әрекетıнıң әдемıлıгıн, қажеттıлıгıн түсıнıп, еңбек нәтижесıнен көркемдıктı сезıне бıлсе, бұл оның эстетикалық талғамының, адамгершıлıк қасиеттерıнıң жоғары жетıле бастағанын көрсетедı. Материалистıк эстетика - эстетикалық тәрбиенıң методологиялық негıзı болып табылады. Ол өмıр мен өнердегı әстетиканың мәнıн ашады, адамның ортаны эстетикалық тұрғыдан меңгеруıне деген принциптердı зерттейдı, көркем шығармашылық заңдарын тексередı.
эстетикалық сезімнің, талғамның идеялық қалыптасу процесін зерттейді. Материалистік эстстика - болмыста жүзеге асатын нақты сұлулықты нығайта отырып, адамды ойдан шығарған сәулетті арман, қиял әлеміне алып кетпейді. Керісінше өнердегі әдемілік, болмыста әдеміліктің сәулесі деп мәлімдейді. Эстетикалық тәрбиенің мақсаты - жеке адамның эстетикалық мәдениетін дамыту. Оның негізгі компонентері: Эстетикалық қабылдау. Эстетикалық сезім. Эстетикалық талғам.
Эстетикалық қабылдасау деп - әсемдікті қабылдау процесін айтады, мұның нәтижесі эстетикалық әсерлену, эмоция болып табылады. Табиғат, өнер, адам жасаған заттар, адамның сыртңы кгйпі, рухани дүниесі, тұрмыс-салты, әрекеттері мен қылықтары, адамның өзі де эстетикалық қабылдасаудық объектісі бола алады. Сезім байлығы - адамның рухани өмірін жоғары даәр тарапты дамытудың қажетті шарты. Адам рухани жағынан бай болып, осомдікті көре біліп, одан ләззат ала білуге тиісті. Эстетикалық талғам - әсемдікті дұрыс бағалай білуге тәрбиелеу. Эстетикалық талғам немесе көркемдік талғам әрбір адам өзі жасайтын белгілі бір эстетикалық мұратты бейнелейді. Эстетикалық мұрат дегеніміз - адамдардық көксеп жүрген әсемдік жөніндегі түсінігі. Адамның жетем-ау деген арманы, өмірде сол бойынша құрғысы келетін нерсесі.
Бейнелеу өнері арқылы көркем шығармашылық сезімін, талғамын дамыту. Эстетикалық құралдарды: өнер, әдебиеттерді, қолдана білу дағдысын қалыптастыру. Эстетикалық сезімді және эстетикалық қабылдасауды тәрбиелеу. Оқушыларды әсемдікті көре біліп, сезінуге тәрбиелеу.
Эстетика дүниені эстет. тұрғыдан ұғынып-түсінудің объективті негізін адамдардың қоғамдық мәнісін және табиғат пен қоғамды өзгертуге бағытталған жасампаздық күштері ашылатын олардың шығарм. қызметінің іс жүзіндегі көрінісі ретінде анықтайды. Негізгі эстет. категориялар – сұлулық пен сұрықсыздық, асқақтық пен пасықтық, трагед. және комед. болса, олар қоғамдық байланыста, адам өмірінің әрбір саласында – өндірістік-еңбек пен қоғамдық саяси қызметте, табиғатқа көзқараста, мәдениет, тұрмыста, т.б. жағдайларда дүниені эстет. тұрғыдан ұғынып түсінудің көрінісі ретіндебайқалады.
Эстет. тұрғыдан ұғынып-түсінудің субъективті жағы – ішкі сезімдерді, талғамдарды, бағалауды, күйзелісті, идеяларды, мұраттарды Эстетиканы объективті өмірлік процестер мен қатынастарды көрсете бейнелеудің өзіндік формасы ретінде қарастырады. Өнер, көркем шығарм. оның маңызды жағы ретінде қарастырылады. Эстетика өнердің мәнісі мен оның заңдылықтарын зерттей отырып, арнаулы, теор. және тарихи ғылымдармен және өнер туралы ғылымдармен тығыз байланыста дамыды. Бірақ Эстетика– негізінен философияның бір саласы. Ол адамның ақиқатқа эстет. қатынастарының (оның ішінде өнердің) жалпы заңдылықтарын зерттейді, ал өнер зерттеу ғылымдары өнердің қаз-қалпындағы ерекшелігіне назар аударады.
