Америка халықтарының салт-дәстүрі мен әдет-ғұрыптары, мәдениеті
АҚШ- ры жерінің ауданы (9 млн 363 мың км) жөнінен Ресей, Канада, Қытайдан кейінгі 4-ші орын алады. Бұл елдің жері материктік екі бөліктен және Тынық мұхиттағы Гавай аралдарынан тұрады. Әкімшілік құрылымы 50 штаттан, Вашингтон қаласы мен Колумбия округінен тұратындықтан ел Америка Құрама Штаттары (АҚШ) деп аталады. Астанасы Вашингтон қаласы. АҚШ халқының 3/4-і қалада тұрады, елде жалпы саны 9 мыңдай қала бар. Америка қалалары өзіндік ерекше сипатқа ие. Көбінесе төртбұрыш пішінді болып келетін қала аумағы айқын ажыратылатын зоналардан тұрады. Қаланың орталық іскер бөлігіндегі («сити») зәулім үйлерде офистер мен банктер, биржалар мен сауда орталықтары т.б. орналасады. Жалпы, Америка қалаларындағы зәулім үйлер қаланың гүлденуі мен даму дәрежесінің көрсеткіші болып табылады. Олар бірте-бірте 3—5 кабатты тұрғын үйлерге ауысады. Қалаларда өнеркәсіптік зона оқшау орналасады.
Америкалықтар көбінесе өз үйінде тұрғанды қалайтындықтан, жеке үйлер орналасқан қала маңының аумағы шамадан тыс ұлғаюда. Географтар бейнелі түрде « бір кабатты Америка» деп атайтын мұндай аудандарда АҚШ- тағы отбасылардың 2/3-сі тұрады. Қаланың орталық бөлігінде тұратын ауқатты адамдардың қала сыртына жаппай қоныс аударуымен сипатталатын урбандалудың бұл түрі субурбандалу деп аталады. Қалалар аумағының ұлғаюы және олардағы халық санының артуы қала агломерациялары мен мегалополистердіц пайда болуына апарып соқты. Қазіргі кезде АҚШ-та аса ірі үш мегалополис бар. Бостоннан Вашингтонга дейін созылып жатқан Солтүстік-Шығыс мегалополисін қысқаша « Босваш », Чикаго мен Питтсбург арасындағы Көлмаңы мегалополисін « Чипиттс », Сан-Франциско мен Сан-Диего қалалары аралығында орналасқан Калифорния мегалополисін «Сан-Сан» деп атайды
Қазіргі кезде Солтүстік Америка халқының саны 450 млн- ға жуық. Материктің байырғы халқын монғол нәсіліне жататын үндістер мен эскимостар құрайды. Бұл халықтар Азиядан Солтүстік Америкаға шамамен осыдан 25-40 мыңдай жыл бұрын материкті Еуразиямен жалғастырып тұрған Берингия құрлығы арқылы қоныс аударған. Солтүстік Американың негізгі халқын Еуропадан, әсіресе Ұлыбритания мен Франциядан қоныс аударғандар құрайды. Олар негізінен материктегі ірі мемлекеттер – Америка Құрама Штаттары мен Канадада тұрады. Халықтың басым көпшілігі ағылшын тілінде сөйлейтіндіктен, материктің бұл елдер орналасқан бөлігін Ағылшындық Америка деп атайды. Америка Құрама Штаттарының халқы нәсілдік және ұлттық айырмашылықтарына қарамастан америкалықтар деген жалпы атпен аталады Халқы латын тілдерінде сөйлейтін Мексика жері мен Кариб теңізі аралдары Оңтүстік Америкамен бірге Латын Америкасын құрайды. Мұнда испандар және португалдардың басқа халықтармен некелесуі нәтижесінде Американың жаңа халқы : мулаттар, самбо, метистер қалыптасты. Табиғат жағдайлары мен игерілу тарихына байланысты халық әркелкі қоныстанған.
Америкалықтар 200 жылдан астам тарихы бар АҚШ мемлекетінің мүддесін әрдайым жоғары ұстайды. Өз Отанын қалтқысыз сүйетін әрбір америкалық жаңа күнді « Құдайым, Американы сақтай гөр !» сөзімен бастайды деуге болады. Оларды жастайынан мемлекеттік рәміздерді кұрметтеуге, отансүйгіштікке, АҚШ мемлекеті мен өзінің жеке басының әл-ауқатын жақсарту үшін еңбек етуге тәрбиелейді
АҚШ балалары. Жергілікті педагогика « әрбір бала өз бетінше өмір сүріп үйрене алу керек » деген ұстанымды қолданады. Сондықтан, американдық ата-аналар балаларының қалауына қарсы шыға алмайды. Олар мейрамханаға, коктейлге, тіпті түнгі клубқа барамын, десе де, ата-аналар ертіп апарады.
АҚШ ғалымдарының дүние жүзіндегі ғылым мен техниканың даму барысына қосқан үлесі де зор болды. АҚШ- тағы Гарвард (Бостон, 1636 жылы негізі қаланған ), Колумбия (Нью-Йорк, 1754), Принстон (Нью-Джерси, 1746) сияқты байырғы университеттермен қатар ондаған жоғары оқу орындарында америкалықтар ғана емес, дүние жүзінің басқа елдерінен келген студенттер де білім алады. Соңғы онжылдықта Қазақстан Республикасының талантты жастары арнайы « Болашақ » бағдарламасы аясында АҚШ университеттерінде білім алуда. АҚШ- тағы Конгресс кітапханасы мен Гарвард университетінің кітапханасы кітап қоры жөнінен әлемдегі ең бай кітапханалар қатарына жатады
Халықтың діни құрамы да өте күрделі. Америкалықтардың діни бағдарының алуан түрлілігі олардың шығу тегімен түсіндіріледі. Ел халқының көпшілігін христиан дінінің әр түрлі бағыттарын ұстанған өкілдері құрайды : Ұлыбритания, Скандинавия елдерінен қоныс аударғандардың ұрпақтары протестанттар болса, ата-бабалары Италия, Испаниядан келгендер — католиктер. Юта штатындағы Үлкен Тұзды көл маңында мормондардың айрықша діни сектасының орталығы қалыптасқан ; мұнда діни дағидалар күнделікті өмірдің бұлжымас заңдылырына айналған. Сонымен қатар елде ислам, буддизм дініндегі халықтар да біршама. Байырғы тұрғындарда дәстүрлі діни нанымдар сақталған. Жалпы алғавда, АҚШ-та 250-ден астам әр түрлі бағыттағы шіркеулер жұмыс істейді
Америкалықтар спортты өте жақсы көреді. Әсіресе ұлттық спорт түрлері ( америкалық футбол, бейсбол, баскетбол және т.б.) кеңінен тараған. Сондықтан қалаларда орасан зор спорт гимараттарын салуға айрықша көңіл бөлінеді. Мысалы, Жаңа Орлеан қаласында биіктігі 27 қабаттық үймен бірдей елдегі ең ірі жабық стадион бар. АҚШ жерінде 7 рет Халықаралық Олимпиадалық ойындар өткізілген. .
1971 жылы барлық мемлекеттік мерекелердің күндері ресми түрде ең жақын тұрған дүйсенбіге президент Ричард Никсонның үкімімен ауыстырылды. Дүйсенбі күні тойлануы міндетті емес 4 мереке бар: Ризашылық күні, Жаңа Жыл, Тәуелсіздік күні және Рождество күні. Ал Жаңа Жыл, Тәуелсіздік, Рождество күндері жексенбіге түссе, алдыңғы күн де мереке болып саналады. Федералдық үкімет мекемелері, оның ішінде пошта қызметінің кеңсесі де федералдық мереке күндері жабық болады. Мектептер мен кәсіпорындар Тәуелсіздік күні мен Рождество күні сияқты басты мерекелерде жабық болғанымен, Президент күні немесе Ардагер күні ашық болуы мүмкін. Әрбір мәдениеттің өкіліне мерекелер тән. « Холидей » сөзінің тура мағынасы « қасиетті күн » ( ағылш. « holy day») болғанымен, Америка мерекелерінің дені діни мерекелерден гөрі, тарихи естелік боп қалған мерекелер. Америка ұлтының этникалық әр-алуандығына байланысты Америка мерекелерінан түрлі елдердің мәдениеті мен салт-дәстүрлерінің ізін байқауға болады. Алайда барлық мерекелер анық Америкалық сипатқа ие болғанын байқауға болады. Құрама Штаттарда « холидей » сөзі « салтанатты той- думан » дегенді білдіреді
Мейрамдары - Жаңа Жыл - Қаңтардың бірі - Мартин Лютер Кинг күні – Қаңтардың үшінші дүйсенбісі - Президент күні – Ақпанның үшінші дүйсенбісі - Мемориал күні – Мамырдың соңғы дүйсенбісі - Тәуелсіздік күні - Шілденің 4-і - Еңбек күні – Қыркүйектің бірінші дүйсенбісі - Колумб күні – Қазанның екінші дүйсенбісі - Ардагерлер күні – Қарашаның екінші дүйсенбісі - Ризашылық күні – Қарашаның төртінші сәрсенбісі - Рождество күні - Желтоқсанның 25-і
АҚШ музыкасы 18-ғасырдың 2-жартысында түрлі ұлттар мәдениетінің тоғысуы негізінде туып, қалыптаса бастады. Америкаға алғаш қоныстанушылар Еуропа музыкасының ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрін ала келеді. Жаңа жерді иегерушілердің іс әрекеті күрес-тартыс афро- американдықтарымен, ала тұра үндістерін музыкалық фальклорларының қайнаған ортасында өтіп жатты. Әсіресе афро- амрикандықтардың шығармашылығы, шіркеу гимдері мен Миссисипи жағалауының лирикалық әндері кең тарады. Алайда ағылшын шіркеуінің кең иелері мен билердің орнына псалмалардың орындалуын талап етті. Бірақ бұл ұзаққа барған жоқ. 18- ғасырда мұнда еуропалықтар көбейіп, дүниелік өмірлік музыка, куропалық музыка аспаптары кең өріс алды. 1775-1783 жылдардағы тәелсіздік соғыс кезінде музыкалық жанр мол дамиды. Американың тұңғыш композиторлары Ф.Гопкинсон мне У.Биллингстің қайраткерлік ісі осы кезеңде басталады. Амеғрика стильнының қалыптасуында « минстрелдер театры» үлкен рөл атқарды. Америкада тұратын африкалықтардың ұрпақтары бүкіл әлемге әуезді блюз бен джаз музыкасын таратты. Музыкасы
Йеллоустон ұлттық саябағы Йеллоустон ұлттық саябағы ( ағылш. Yellowstone National Park) — дүние жүзіндегі ең алғашқы ұйымдастырылған ұлттық саябақ (1872). Йеллоустон ұттық саябағы Миссури өзенінің оң жақ саласы Йеллоустон өзенінің жоғарғы ағысындағы теңіз деңгейінен 2200 — 2500 м биіктікте жанартаулық үстіртті алқапты алып жатыр. Оның біраз жері жартасты тау жоталарын да қамтиды. Саябаққа қара обсидиан ( жанартаулық шыны ) тау жыныстарынан құралған тік жартастар мен құздар, Йеллоустон мен Джексон көлдері, саябақтың ең биік шыңы – Электрик (3350 м) ерекше көрік беріп тұрады. Жанартаулық жыныстардың астында тасқа айналған орман – Спесимен тау жотасы да орналасқан. Йеллоустон ұттық саябағының жері қалың қылқан жапырақты орман болып келеді. Оның территориясында сазбалшықты жанартаулар, ыстық қайнарлар, көлдер және 3 мыңнан астам гейзерлер ( әрқайсысы әрбір 33 – 93 мин аралығында түрлі биіктікке атқылап тұрады ) кездеседі. Олардың ішіндегі ең ірісі – « Алып » гейзері, ол атқылаған кезде ыстық су 91 м- ге дейін, ал «Олд- Фейтфул » гейзерінің суы – 50 м биіктікке дейін көтеріледі.
Йеллоустон ұттық саябағының аумағында өте терең Үлкен Каньон деп аталатын – сайлы жыра бар, оның тереңд. 360 м, ал ұызндығы 20 км- ге созылады. Бұл аймақта биіктен құлап ағатын сарқырамалар ( биіктігі 94 м- дей ) да кездеседі. Саябақ жеріндегі қылқан жапырақты орманда қарағай, самырсын, шырша, қандыағаш, қайың, көктерек, т.б. ағаштар өседі. Ал жануарлардан – бизон, қара аю (барибал), бұғы, қоңыр аю (гризли), бұлан, жуан мүйізді арқар, койот ( шалғын қасқыры ), ақ бірқазан, түтік тұмсықты аққу, ақбас субүркіт, т.б. бар. Йеллоустон ұттық саябағының әсем көріністерін тамашалап көруге маусым – тамыз айларында туристер көп келеді және олардың демалуына барлық қолайлы жағдайлар жасалған.
Йеллоустон ұттық саябағының негізгі мақсаты – табиғаттың әсем және ғажайып көріністерін сақтап қалу ; табиғаттың көрікті орындарын, байлығын қорғау ; осы байлықты кейінгі ұрпаққа жеткізу болып саналады. Йеллоустон ұттық саябағында табиғат қорғау мәселелерін насихаттауға, экол. білім мен тәрбие беру жұмыстарына да ерекше көңіл бөлінеді. Йеллоустон ұлттық саябағының негізгі мақсаты – табиғаттың әсем және ғажайып көріністерін сақтап қалу ; табиғаттың көрікті орындарын, байлығын қорғау ; осы байлықты кейінгі ұрпаққа жеткізу болып саналады. Йеллоустон ұттық саябағында табиғат қорғау мәселелерін насихаттауға, экол. білім мен тәрбие беру жұмыстарына да ерекше көңіл бөлінеді.
Жүгері сорпасы Жүгері сорпасының рецептісі -май нәзіктігімен жүгері тәттілігі осы тағамға қайталанбас дәм береді. -жүгерінің 1банкасы -0,5 кубок май -1 жуа -1л сорпа -1 қасық ұн қалауы б/ша тұз, бұрыш Шеф салаты Шеф салаты-бұл бірінші кезекте әр түрлі қоспалары бар салат жапырақтары. Стандартты рецептіні –мысалы, салатқа ет, балық қосу арқылы немесе винегрет тұздығын майонезі бар тұздыққа алмастыру арқылы –әр түрлі етіп түрлендіруге болады.
Клоуслоу салаты Клоуслоу салаты, бұл майонез қосылғын ұсақтап туралған қырыққабат пен сәбіз, оны бірінші рет голландиялық қоныс аударушылар дайындады. Уолдорф-Астория салаты Уолдорф-Астория Нью-Йорк қонақ ү йінің бас аспазы бірінші дайындаған салат. Оның негізгі құрамдас бөліктері: балдыркөк, алмалар және грек жаңғақтары.
