Reja: Begona o’tlar tarqalishini oldini olish. Begona o’tlarga qarshi agrotexnik kurash choralari. Begona o’tlarga qarshi maxsus kurash choralari. Begona o’tlarga qarshi kimyoviy kurash choralari.
Begona o’tlarni yo’qotish oldini olish, qiruvchi va maxsus tadbir- larga bo’linadi. 1. Begona o’tlar tarqalishini oldini olish. Dalalarni begona o’tlardan toza bo’lishini ta’minlashda ularni tarqalishini oldini olish tadbirlari muhim ahamiyatga ega. Кo’pchilik begona o’tlarning urug’i ekin bilan birga yetiladi. Hosil yig’ishtirib olinganda ular donga aralashib ketadi. Odatda bug’doyga olabuta, ismaloq, beda urug’iga zarpechak, sholiga kurmak aralashgan bo’ladi. Urug’likni tozalash ekinning sof bo’lishiga imkon beradi. Begona o’tlar urug’i yetilmasdan ekinlar hosilini yig’ib olish urug’likning toza bo’lishini ta’minlaydi. Bedani 15- 25 % gullaganda o’rish begona o’tlar urug’i yetilishiga yo’l qo’ymaydi. Кanal, ariq, zovur va yo’l yoqalarida o’sadigan begona o’tlarni urug’lamasdan yo’qotib turish suv orqali urug’lar tarqalishining oldini oladi.
Begona o’tlar tarqalishini oldini olishda dalalarga yaxshi chirigan go’ng solish kerak. Chirimagan go’ngda esa begona o’t urug’lari ko’p bo’ladi. Ekinlarning ko’chat qalinligi siyrak bo’lsa begona o’tlar o’sishiga imkoniyat yaratiladi. Shuning uchun ko’chat qalinligi normal bo’lishiga erishish lozim. Bir xil ekin surunkasiga ekilaversa shu ekin agrotexnikasiga moslash- gan begona o’tlar ko’payib ketadi. Buni oldini olish uchun agrotexni- kasi bir-biridan keskin farq qiladigan ekinlarni navbatlab ekish lozim. Кarantin tadbirlar. Begona o’tlarni tarqalishini oldini olish uchun ichki va tashqi karantin tadbirlari qo’llaniladi.Iichki karantin mamlakat ichidagi xavfli begona o’tlarni bir viloyatdan ikkinchi viloyatga o’tishini oldini oladi. Tashqi karantin esa chet ellardan ashaddiy begona o’tlarni O’zbekistonga kirib kelishini oldini oladi. Ichki karantin begona o’tlarga yovvoyi gultojixo’roz, ajriq, g’umay,
kakra, salomalay- kum, achchiqmiya, oqmiya, kampirchopon, devkurmak govkurmak, zarpechak va boshqalar kiradi. Ularning ro’yxatiga o’zgartirishlar kiritib boriladi. 2. Begona o’tlarga qarshi agrotexnik kurash choralari.Begona o’tlarga qarshi agrotexnik choralariga shudgorlash, ekin ekishdan oldin, ekin ekilgandan so’ng yerga ishlov berish tadbirlari kiradi. Ikki yarusli pluglar bilan sifatli qilib o’tkazilgan kuzgi shudgor begona o’tlar sonini keskin kamaytiradi. Chimqirqarli plug bilan tuproq yuzasiga to’kilgan begona o’t urug’lari 30-35 sm chuqurlikka ko’milsa ma’lum miqdorda unuvchanligini yo’qotadi. G’umay, ajriq, qamish kabi ildizpoyali begona o’tlarni shudgorlash- dan oldin ag’dargichi olingan plugda 18- 22 sm chuqurlikda yumshatib so’ngra chizel
yordamida ildizpoyalarni tirmalab olish kerak. Har yil o’zgargan chuqurlikda haydash ham begona o’tlarni kamaytiradi. Agar yer birinchi yili 40 sm chuqurlikda, keyingi yillarda 25, 30, 35 va 40 sm chuqurlikda shudgorlansa begona o’t urug’lari tushgan qatlam uch yilgacha yer betiga chiqmaydi va unuvchan urug’lar miqdori kamayadi. 3. Begona o’tlarga qarshi maxsus kurash choralari. Begona o’tlarga qarshi maxsus choralarga biologik, olovli kurash, mulchalash kabi usullar kiradi. Almashlab ekish, ekinlarning ekish muddatlari, me’yorlari begona o’tlarning zararkunandalari va kasalliklaridan foydalanish biologik kurash usuliga kiradi. Agrotexnikasi turlicha bo’lgan ekinlarni navbatlab ekish begona o’tlarni keskin kamaytiradi. Masalan bedadan keyin paxta dalasidagi begona o’tlar soni 40- 50% kamayadi.
Shumg’iyaga qarshi fitomiza pashshasi qo’llanilganda uning urug’i 71% gacha kamayadi. Olovli kultivatorlar yordamida begona o’tlarni kuydirish murakkab- ligi uchun hozirgi davrda qo’llanilmayapti. Mulchalash usuli. Mulchalash uchun plyonka, neft chiqindisi, max- sus qog’ozdan foydalanish mumkin. Bu narsalarni qator ustiga yopish begona o’tlar o’sishini oldini oladi. 4. Begona o’tlarga qarshi kimyoviy kurash choralari. Begona o’tlarga qarshi kurashda gerbitsidlar samarali vosita hisoblanadi. Tuzilishiga ko’ra gerbitsidlar anorganik va organik moddalarga bo’linadi. Ekinlarga va begona o’tlarga ta’sir etishiga ko’ra gerbitsidlar tanlab ta’sir etuvchi va yoppasiga ta’sir etuvchilarga bo’linadi. Begona o’tlarga ta’sir etishi- ga qarab kontakt va ichdan ta’sir
etuvchilarga bo’linadi. Кontakt ta’sir etuvchilar o’simlikning tekkan joyiga ta’sir etadi. Ichdan ta’sir etuv- chilar begona o’tlarning qaysi qismiga tegishidan qat’iy nazar uning tanasiga singib moddalar almashinuv jarayonini buzadi. Gerbitsidlar OVX - 28 apparatida yoppasiga, PGS - 2,4, PGS - 3,6 apparatida tasmasimon usulda sepiladi. Gerbisidlarning samaradorligi ularning me’yori, qo’llash usuli, muddati hamda tuproq namligiga bog’liq bo’ladi. Og’ir mexanik tarkibli, chirindiga boy tuproqlarda yuqori, qumloq va qumoq tuproq- larda nisbatan pastroq me’yorlarda qo’llaniladi. Paxtachilikda kotoran, kotofor gerbitsidlari ekish bilan birga tasma usulida 0,9- 1,2 kg/ga, treflan 4,0- 6,0 l/ga me’yorda ekishdan oldin yoppasiga sepiladi. Кo’p yillik o’tlarga qarshi fosulen (9-12 kg/ga) va raundap (6,0 l/ga) sentyabr, oktyabr
oylarida qo’llaniladi. Fyuzilad 3,0 l/ga me’yorda g’o’zaning birinchi suvidan keyin sepiladi. Makkajo’xorida simazin 1,9- 7,5 ga/kg, atrazin 3,0- 8,0 ga/kg, age- lon 4,0- 6,0 kg/ga, politriazin 3,0- 6,0 ga/kg me’yorda tasma usulida qo’llaniladi. G’alla ekinlarida granstar 10- 20 g/ga me’yorda aprelning birinchi yarmida sepiladi. Shuningdek, 2,4 - D ning aminli tuzlari yoki efirla-ridan (lalmikor yerlarda) ishlatiladi. Solish me’yori 1-2 kg/ga, 300 l/ga suvda eritib samolyotda, 600 l/ga suvda eritib OVX - 28 purka- gichida purkash mumkin. Sholida yalan (8- 16 kg/ga), propanid ( 16- 30 kg/ga), g’allada trillat (2- 4 kg/ga) gerbitsidlaridan foydalaniladi. Sabzida linuron (0,8- 3,0 l/ga), kerosin (300- 400 l/ga), piyozda ramrod (4,6- 6,6 l/ga) kabi gerbitsidlar qo’llaniladi.
Foydalanilgan adabiyotlar: Vorobyov S.A., Кashtanov A.N., Likov A.M., Makarov I.P. Zemle- delie. M.: Agropromizdat. 1991. Ermatov A.Q. Sug’oriladigan dehqonchilik. T.:O’qituvchi. 1983. Ermatov A.Q.,G’aniyev V. Dehqonchilik. T.: Mehnat. 1990. Zaurov E.I. Dehqonchilikdan laboratoriya ishlari va amaliy mashg’u- lotlar T:. «O’qituvchi»,1979. Tursunxujaev Z., Bolkunov A. Nauchniyi osnovi xlopkovix sevooborotov. T.: Mehnat, 1987. H.Sheraliev. M.Shodmanov Dehqonchilik. Ma’ruzalar matni T.:2004 Astanov R., Shodmanov M., Madraimova S. Sistema zemleldeliya.Tekst leksiy. T.: 2004. O’zbekiston Respublikasining "Suvdan foydalanish to’g’risida"gi qonuni, T.1993.
