1 Босанудан кейінгі депрессия, қасіреттер мен жоғалтулар Модуль 14C
2 Босанудан кейінгі кезеңіндегі физиологиялық өзгерістер Босанудан кейінгі кезең – бұл қуаныш пен эмоциональді көтерудің уақыты. Соынмен қоса бұл кезеңде әр түрлі жан күйзелістері де болуы мүмкін Кейбір жас аналарда, әсіресе, жас аналарда, босанудан кейін қысқа уақытты, «балалық» немесе «босанудан кейінгі» хандара деп аталынатын жеңіл психологиялық және физикалық тұрақсыздық болуы мүмкін. Алайда кейбір әйелдерде бұл симптомдар айқын және ұзақ болуы мүмкін. Бұл жағдайды «босанудан кейінгі жан күйзеліс» деп атайды
Жартысан көп әйелдер, әсіресе, өздерінің бірінші балаларын туған әйелдер, босанудан кейін көңіл – күйлерінің ауысуын бастан өькізеді, оны «балалық» немесе «босанудан кейінгі хандра» деп атайды: Әйелдер бірінде қуанып, бірінде жылауға дайын тұрады Әйелдер көңіл – күйлерінің төмендегенін сезінеді, олар зейіндерін жинақтай алмайды, олардың тәбеті жоғалады немесе балалары ұйықтаса да олар ұйықтай алмайды Бұл симптомдар босанудан 3-4 күннен кейін пайда болады және бірнеше күн ішінде сақталынуы мүмкін Бұл «хандра» ерте босанудан кейінгі кезең үшін қалыпты болып саналады және босанғаннан кейін 10 күн ішінде кері қайтады 3 C. Neill Epperson, 1999
4 Босанғаннан кейінгі жан күйзелесінің және босанған кейінгі психоздардың таралуы Әрбір 1000 тірі туылған балаға : 100 -150 әйелде босанғаннан кейінгі жан күйзелісі дамиды 1-2 әйелде босанғанна кейінгі психоз дамиды ДДҰ бағалауы бойынша, 2020 жылға қарай жан күйзелісі мерзімінен бұрын өлу мен жұмыс қабілетін жоғалтуды себептерінің ішінен екінші орынды алады Kendell RE et al., 1987 Murray CJ, Lopez AD., 1996 O’Hara MW, Swain AM., 1996
5 Анықтамалар Босанудан кейінгі жан күйзелісі: Босанғаннан кейін бір жылдың ішінде пайда болатын, жеңіл және орта дәрежелі ауырлықтағы кезкелген психотикалық емес депрессивті бұзылыс. Кейбір жағдайларда ауру босанға дейін де дамуы мүмкін Босанудан кейінгі психоз: Қоршаған ортамен байланыстың жоғалуы, елестер, ойлау қабілетінің ауыр бұзылыстары мен патологиялық құлықтар сияқты белгілермен бірге жүретін көңіл – күйдің бұзылуы SIGN, 2002
6 Қауіп факторлары Жүйелі шолудар босанудан кейінгі жан күйзелісінің пайда болуымен байланысты келесі факторларды анықтады: Анамнезінде психопатологияның болуы және жүктілік уақытындағы психологиялық бұзылыстар Жеткіліксіз әлеуметтік қолдау Некедегі нашар қарым – қатынас Өміріндегі таяуда болған негативті жағдайлар «босанудан кейінгі хандра» Босану кезіндегі асқынулармен, бұрында болған әйелмен нашар қатынасымен, отбасындағы экономикалық жетіспеушілігімен және төмен мамандық статуспен аздаған байланысы анықталынды SIGN, 2002
7 Босанудан кейінгі жан күйзелісін алдын алу мен емдеуіндегі медицина қызметкерлерінің рөлі (1) Босануға дейінгі кезеңінің барысында : Босанудан кейінгі жанкүйзелісінің және босанудан кейінгі психоз дамуының п сихоәлеуметтік және биологиялық қауіп факторларын белгілеңіз Босанудан кейінгі болатын көңіл – күй бұзылыстарының және босанудан кейінгі психоз табиғаты туралы ақпаратты жүктілерге және олардың партнерлеріне жеткізіңіз SIGN, 2002
8 Босанудан кейінгі жан күйзелісін алдын алу мен емдеуіндегі медицина қызметкерлерінің рөлі (2) Босанудан кейінгі кезеңнің барысында : Қалыпты эмоциональді өзгерістерінің артында жан күйзелісінің симтопмдары жасырыну мүмкіндігі туралы естен шығармаңыз, немесе осындай өзгерістер қателікпен депрессия деп талқылауны мүмкін Босанудан кейінгі бөлімде болу уақытының қысқаруы анасының үйге шығарылуынан кейін босанудан кейінгі психоздың даму мүмкіншілігін жоғарлататынын естен шығармаңыз SIGN, 2002
9 Босанудан кейінгі жан күйзелісінің симптомдары Өмірге деген қызуғышылығының немесе рахатының жоғалуы Тәбетінің жоғалуы Іс - әрекетке деген энергия мен мотивациясының жеткіліксіздігі Ұйқыға батумен қиыншылықтар немесе тынышсыз ұйқы Ұйқы ұзақтығының ұзаруы Жыламсырау мен жас ағуының күшеюі Ешкімге керек еместігінің сезімі немесе гипертрофияланған кінәлау сезімі Мазасыздық, тітіркенгіш немесе қорқыныш сезімі Түсіндірілмейтін салмақтың қосылуы немесе төмендеуі Өмірдің маңызы жоқ тәрізді сезім Өзіне қол жұмсау туралы ойлар Балаға зиян келтіруден қорқу C. Neill Epperson, 1999
10 Медицина қызметкерлеріне босанудан кейінгі жан күйзелісті анықтауға көмектесетін сұрақтар Соңғы кездері сіз өзіңізді қалай сезінесіз? Қалыптымен салыстырғанда өзіңіздің қазіргі энергияңызды қалай бағалайсыз? Ерекше шаршағыштықты сезінесіз бе? Сіз қалай ұйықтайсыз? Сізге әдетте қуаныш әкелетін жұмыстан рахат аласыз ба? Өзіңіздің зейініңізді оңай жинай аласыз ба (мысалы, газеттен мақаланы оқу немесе сүйікті телехабарламаны қарау)?
11 Емдеу ұстанымдары Босанудан кейінгі жан күйзеліс Босанудан кейінгі жан күйзелісті басқа кез келген жан күйзелісі сияқты емдеу керек, алайда жүктілік пен төспен емізу уақытында антидепрессанттарды қолдану ерекшеліктерін көңілге алу керек Босанудан кейінгі психоз Босанудан кейінгі психозды басқа кез келген психотикалық бұзылыс сияқты емдеу керек, алайда жүктілік пен төспен емізу уақытында медикаментозды емдеуді қолдану ерекшеліктерін көңілге алу керек SIGN, 2002
12 Психоәлеуметтік көмек Кеңес беру мен психотерапия Әлеуметтік көмек Жанұяға бағытталынған араласулар SIGN, 2002
Консультирование дает женщианам возможность изучить, осознать для себя образ жизни с бóльшими ресурсами и с бóльшим ощущением благополучия 6-8 сабақтан тұратын, оқылған медицина қызметкерлерімен жүргізілетін директивті емес кеңес беру ( ұсыныстар мен ойларды айтпаусыз қолдап тыңдау ) – бұл жалпы белгіленген күту тәжірибесімен салыстырғанда босанудан кейінгі депрессияның жиілігін төмендететін ең эффективті әдіс 13 Holden JM et al, 1989 Wickberg B, Hwang CP, 1996
Басқа жұмыстарды қойып, балаға күтім жасаңыз Әйелмен болып жатқан өзгерістерді жанұя мүшелеріне түсіндіріңіз Балаға көп көңіл бөлінетін орталықты құру Балаға жиі қол тигізу Бала туралы ойлау Үйден жиі шығып тұру және физикалық жаттығуларды көбірек жасау Жақсы тамақтану Өзіңізге мұқият қараңыз Жеке күнделікті бастаңыз немесе жалғастырыңыз Егер жоғарыда көрсетілген шаралар көмектеспесе, дәрігерден кеңес беріңіз 14 Анаға келесі ұсыныстарды беріңіз :
Партнерлерге жұппен кеңес беру Ата – аналық машықтарды қалыптастыру мен тәрбиелеу сұрақтары бойынша топтық немесе жеке кеңестер Өзара қарым – қатынас сұрақтары бойынша кеңес беру Ана мен бала арасындағы қарым – қатынас сапасының сұрақтары туралы кеңестер Бала массажы Балалар массажының сабақтарына барлық жанұямен қатысуына үлкен көңіл бөлетін кеңестер Field T, 1998 Malphurs JE et al., 1996 Onzawa K et al, 2001
16 Ауыр аурулары бар немесе туа біткен ақаулармен баланың туылуына ата – анасының реакциясы Қайғы, шок, теріске шығару, өзін кінәлау мен гнев Қабылдау мен преодоление Ауру немесе кемістігі бар балаға күтім жасауға байланысты пайда болатын қорқыныш сезімі Баладан эмоциональді және физикалық бас тарту («предчувствие скорби»), даже раньше, чем врачи потеряют надежду на то, что ребенок выживет Алшақтанған нәтижелер: есінің бұзылуы, тәбетінің нашарлауы, ұйқының бұзылуы, зейінді бір жаққа аударудың бұзылуы JSI/WIN Project, 2004 WHO, 1998, 2002
17 Ауыр аурулармен немесе туа біткен ақаулармен туылған баланың ата – анасына көмек Ата – анасына балмен араласуға рұқсат етіңіз және бұл араласуды мадақтаңыз Ата – анасының сұрақтарына жауап беруге дайын болыңыз Ақпаратты қайталауға немесе бір сұрақтарға қайта жауап беруге дайын болыңыз Медицина қызметкерлеріне бағытталынған гнева и отчаяния дайын болыңыз Ата – анасына ауырып тұрған баланың суретін беріңіз JSI/WIN Project, 2004 WHO, 1998, 2002
18 Баланың өліміне ата – анасының реакциясы (1) Ата – анасы оларда дені сау бала болатынына сенімді Алайда, бұл сенімдер ақталынбаса, ата – анасында болуы мүмкін: шок жағдайын бас өткізуі чувствовать утрату медицинаға деген сенімі жоғалуы мүмкін дені сау баланы сүйуге деген мүмкіндігіне күмән келтіру JSI/WIN Project, 2004 WHO, 1998, 2002
Қайғының әр түрлі сатылары Өлім себебін түсіндіруге немесе сұрақтарына жауап алуына тырысу Көру немесе есту елестері (мысалы, қайтыс болған балының жылауы) Басқа балаларға деген негативті сезімдер Лактация пайда болғандағы күйзеліс мен таңғалу Чувство неполноценности в материнстве Партнерлер арасындағы қатынастарындағы мәселелер (мысалы, сексуальді қатынсата немесе қарым – қатынас жасауында) JSI/WIN Project, 2004 WHO, 1998, 2002
20 Баласынан айырылған ата – анасына көмек көрсету (1) Тіршілікті қамтамасыз ететін құралдар жүйесінен ажыраған баланы ата – анасының қолыңа беріңіз Ата – анасына бала туралы естелік ретінде кейбір киімдерін қалдыруға ұсыныс беріңіз Жанұяға ұсына алатын арнайы мекемелердің тізімін құрастырыңыз Анасына босанудан кейінгі толық күтімді жасаңыз JSI/WIN Project, 2004 WHO, 1998, 2002
Әйелге күтім көрсететін қалған қызметкерлеріне ақпарат беріңіз Баласының мәйітін ашып, нәтижелерін ата – анасына айтыңыз Ата – анасын жерлеу рәсімін ұйымдастыруына араластырыңыз және оларға қолдау көрсетіңіз Баласынан айырылу сезімі толықтай басылғанға дейін жаңа жүктілікті қолдамаңыз JSI/WIN Project, 2004 WHO, 1998, 2002
22 Баласынан айырылған ата – анасына көмек көрсету (3) Медициналық қарсы көрсеткіштер болмаған жағдайда ананы стационардан шығарыңыз Егер ол мүмкін болмаса, туыстарына бірінші түнге қалуға рұқсат етіңіз Анасы стационарда болған уақытта кеңестік қолдауды қамтамасыз етіңіз JSI/WIN Project, 2004 WHO, 1998, 2002
23 Өлімді тіркеу мен жерлеу рәсімін ұйымдастыру Жанұясына сапалы көмек көрсету үшін сіз бұл шара туралы нақты мәліметке ие болуыңыз керек Бұндай көмектің қажетті бөлімі финанстық көмек болуы мүмкін Өлімді тіркеу үрдісін сипаттаумен және жерлеу рәсімін жүргізу реті туралы барлық материалдарын дайындаңыз JSI/WIN Project, 2004 WHO, 1998, 2002
24 Психологиялық көмек мен қолдау Анасы стационарда болған кезе оған қажетті көмекті көрсетіңіз Маңызды ақпаратты әйелдер кеңесіне беріңіз Сапалы кеңестік көмек көрсетуді қамтамасыз етіңіз Мамандандырылған психолгты кеңеске шақырыңыз JSI/WIN Project, 2004 WHO, 1998, 2002
25 Шағымдар мен азаматтық исктерді алдын алу –қасына жолауға болмайтын 10 жағдай ЕШҚАШАН … Әйелді немесе отбасыны кінәләмаңыз Өзіңіздің кінәлі еместігін дәлелдеуге ұмтылмаңыз Сұрақтардан қашпаңыз Сіз сенімді емес ақпаратты бермеңіз Әйелге немесе отбасына өтірік айтпаңыз Қазір көрсете алатын көмекті артқа қалдырмаңыз Жауап алу үшін басқа біреуге жібермеңіз Анасының туыстарынан қашпаңыз Сәйкес келмейтін немесе қарсы ақпаратты бермеңіз Әйелдің немесе оның отбасының сұраныстарынан бас тартпаңыз JSI/WIN Project, 2004
Барлық әйелдердің 10-15% босанудан кейінгі депрессияны бастан өткізеді Жақында босанған әйел оны қоршаған адамдардың барлығанан көмекті қажет етеді. Қажетті жеке қолдауды және емді қамтамасыз ету үшін босанудан кейінгі депрессияны ерте диагносттикалаңыз. Патологиялық реакцияны алдын алу үшін өлім мен аурудың себептері туралы толық ақпаратты беру маңызды Ауыр аурулармен, даму ақауларымен немесе өлген балалардың ата – анасына тұрақты психологиялық қолдау көрсету өте маңызды Екі ата – анасымен де қарым – қатынас жасаңыз, бұл олардың араларын жақындырады және арасыздықты алдын алады.
