Metanolni oksidlovchi degidrogenlash orqali formaldegid olish jarayonini avtomatlashtirish
Kirish qismi Formaldegid haqida umumiy ma’lumot Avtomatlashtirish tizimi Metanol asosida formaldegid olish texnologiyasi Iqtisodiyot va Ekologiya Iqtisodiy asoslash va atrof muhitga ta’sirini o’rganish Ijodiy qism Xulosa va takliflar. ` TAQDIMOTNING ASOSIY REJALARI:
Zamonaviy kimyo sanoatida ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish texnologik xavfsizlikni oshirish, mahsulot sifatini yaxshilash va energiya sarfini kamaytirishning asosiy omillaridan biri hisoblanadi. Ayniqsa,toksik va tez bug’lanadigan moddalar bilan ishlovchi texnologik liniyalarda avtomatik boshqaruv tizimining roli muhimdir. Shu nuqtai nazardan, metanolni oksidlovchi degidrogenlash orqali formaldegid olish jarayonini avtomatlashtirish masalasi dolzarb hisoblanadi. Ushbu jarayon yuqori harorat va bosimda, katalizator ishtirokida olib boriladi va doimiy monitoring hamda nazoratni talab qiladi. Avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimi jarayon parametrlarini ( harorat,bosim,reaksiya tezligi ) uzluksiz nazorat qilish orqali opertaor xatosini kamaytiradi,xavfsizlik darajasini oshiradi hamda ishlab chiqarish samaradorligini ta’minlaydi. Ushbu diplom ishida metanoldan formaldegid olish jarayonini avtomatlashtirishning texnologik yechimlari ko’rib chiqiladi.
Formaldegid - rangsiz, o’tkir hidli gaz bo’lib, eng sodda aldegid hisoblanadi. Uning molekular formulasi CH2O. Formaldegid suvda yaxshi eriydi va bu eritma formalin deb ataladi.Bu moddaning havodagi konsentratsiyasi odamlar uchun xavfli bo’lib,ko’z, burun vatomoqni tirnash xususiyati bor Nafas olishga qiyinchilik bo’ladi,uzoq muddat ta’sir qilganda saraton xavfini ham oshirishi mumkin.Bu modda bilan ishlashda texnik qoidaga amal qilish kerak. U asosan plastmassa, qatronlar ( rezina ), dezinfektsiyalovchi vositalar, farmasevtika sohalarida va qurilish materiallari ishlab chiqarishda keng qo’llaniladi. Formaldegid olishning eng samarali usullaridan biri-metanolni oksidlovchi degidrogenlash usulidir.Bu usul arzon,tejamkor va ekologik jihatdan nisbatan xavfsiz hisoblanadi.
Reaksiya natijasida formaldegid va suv hosil bo’ladi Aralashma reaktorga yuboriladi.reaktorda katalizator va issiq harorat yordamida reaksiya sodir bo’ladi Metanolni bug’ holatiga keltirish va kislorod bilan aralashtirishdan boshlanadi 01 02 03 Kimyoviy reaksiya quyidagi ko’rinishga ega : CH 3 OH+0,5O 2 =HCHO+H 2 O+Q Sovutish qismi : Chiqqan gazlar sovutiladi.Formaldegid suvda erib formalin holatida yig’iladi 0 4
Metanol bunkerdan reaktorga yuboriladi. Reaktorda kislorod bilan reaksiyaga kirishadi. Hosil bo’lgan formaldegid sovutiladi va ajratiladi. Asosiy parametrlar real vaqt rejimida nazorat qilinadi
Yuqorida ko’rib turganingizdek formaldegid olish jarayoni xavfli bo’lib, bu jarayon juda aniq nazoratni talab qiladi. Shuning uchun ushbu jarayonni avtomatlashtirish muhim. Avtomatlashtirish bu uskunalarni kompyuter yoki maxsus qurilmalar orqali boshqarishdir. Masalan harorat oshib ketsa, tizim uni o’zi kamaytiradi yoki kerakli darajada ushlab turadi. Avtomatlashtirish tizimi quyidagi qismlardan iborat bo’ladi : - harorat va bosim o’lchaydigan datchiklar ( sensorlar ), - oqimni boshqaruvchi klapanlar, - ko’rsatgichlarni ko’rsatadigan ekranlar ( monitorlar ) - butun jarayonni nazorat qiluvchi boshqaruv bloki PLC. Bunday tizim yordamida jarayon xavfsiz, barqaror va sifatli bo’lib qoladi. Ishchilar kamroq xato qiladi, mahsulot sifati yaxshilanadi va ishlab chiqarish samaradorligini oshirib beradi.
Xom-ashyo nomi Tannarxi ( so’m ) Metanol 127 000 Elektr-energiya 190 510 Sovutish va texnik suv 5 081 Katalizator (Ag) 1 000 000 Ish haqi va xizmatlari 254 100 Uskunalar amortizatsiya 127 000 Avtomatlashtirilgan tizim orqali ishchilarning xarajatlari kamayadi ( kam operatorlar yetarli bo’ladi ). Jarayon doimiy va barqaror bo’lgani uchun mahsulot sifati yuqori bo’ladi. Xom-ashyo isrof bo’lmaydi. Energiya sarfi kamayadi ( kerakli joyda kerakli harorat ushlab turiladi ). Nosozliklar tez aniqlanadi,ta’mirlash xarajati kamayadi. 1 tonna metanolni oksidlovchi degidrogenlash orqali formaldegid olishning ishlab chiqarish xarajatlari
Metanolni formaldegidga aylanitirish jarayonida quyidagi ekologik xavflar yuzaga kelishi mumkin. Zararli gazlar ajralishi-reaksiya davomida CO,NOX va boshqa turli xil zaharli gazlar chiqishi mumkin.Bu gazlar havoni ifloslantradi va inson salomatligiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Chiqarilgan chiqindilar - Ishlab chiqarish jarayonida suyuq va qattiq chiqindilar hosil bo’lishi mumkin.Ular to’g’ri utilizatsiya qilinmasa, tuproq va suv manbalarini ifloslatradi Issiqlik chiqishi - Yuqori haroratda olib boriladigan reaksiya atrofdagi havoning haroratini oshirib, iqlimga o’z ta’sirni ko’rsatadi. Mehnat xavfsizlik choralari - Ishchilarga himoya vositalari ( niqob,qo’lqop,ko’zoynak, maxsus kiyim ) beriladi. Ishchilarga formaldegid va metanol bilan ishlashda yo’riqnoma ( instruksiyalar ) o’tkaziladi. Ish joyida yaxshi shamollatish va havoni tozalovchi tizimlar bo’ladi.
Olingan obyekt yaxshilab o‘rganiladi. Obyektning kirish va chiqish parametrlari aniqlanadi Obyekt parametrlaridan boshqaruvchi va boshqariluvchi parametrlar aniqlanadi. Obyektning matematik va kompyuter modellari topiladi ;. Buning uchun obyekt ko‘p zonali ( kvaziobyektli ) deb qabul qilindi. Avtomatlashtirilgan rostlash tizimining kompyuter modeli yaratiladi. Tizim uchun eng optimal sharoit va barqarorlik tahlili aniqlanadi. Ma’lumki, avtomatlashtirish elementlarini analitik usulda modellashtirishda quyidagi bosqichlar amalga oshiriladi :
Xulosa va takliflar Ushbu BMIda metanolni oksidlovchi degidrogenlash orqali formaldegid olish texnologik jarayoni hamda ushbu jarayonni avtomatlashtirish masalalari har tomonlama ko’rib chiqildi. Tadqiqotlar natijalari shuni ko’rsatdiki, ishlab chiqilgan avtomatlashtirish tizimi yordamida formaldegid olish jarayonining barqarorligi oshadi,inson omiliga bog’liqlik kamayadi va umumiy samaradorlik ortadi. Tizim yirik kimyo sanoati korxonalari,xususan, “ Navoiyazot ” AJ kabi zamonaviy zavodlarda amaliy joriy etilishi mumkin. Yakuniy natija sifatida shuni aytish mumkinki,ishlab chiqilgan loyiha nafaqat texnologik jarayonni mukammal tushunishga,balki amaliyotga tadbiq etish imkoniyatiga ham ega bo’lgan mukammal avtomatlashtirish tizimini yaratishga xizmat qiladi. Taklifim shundan iboratki kelgusida bu tizimga sun’iy intellekt va mashinaviy o’rganish algoritmlarini qo’shish orqali yanada ilg’or avtomatlashtirishni yo’lga qo’yish mumkin. Talabalar va yosh muhandislar uchun ushbu tizim asosida o’quv laboratoriyalari yaratish orqali ularni amaliyotga yaqinlashtiradi.
Avezov T. Usmanov K.I. Muxtorova Shoxina Tuzuvchi Kafedra mudiri : BMI rahbari B21 10U AV2 Guruh :
