Mehnat unumdorligini oshirish omillari va imkoniyatlari Reja : 1 3 2 Mehnat unumdorligi tushunchasi va uni oshirib borishning ijtimoiy iqtisodiy ahamiyati Mehnat unumdorligi va mehnat samaradorligi o’rtasidagi bog’liqlik Mehnat unumdorligini aniqlash usullari
1. Mehnat unumdorligi tushunchasi va uning oshirib borishning ijtimoiy – iqtisodiy ahamiyati. chet el amaliyotida ikki atamadan foydalaniladi Mehnat unumdorligi atamasi faqat yaratilgan ( sotilgan ) mahsulot ( xizmatlar ) hajminigina o’z ichiga oladi, Unumdorlik atamasi qo’shimcha ravishda mehnat natijalaridan buyumlashgan mehnatning tejalishini yoki ortiqcha sarflanishini hisobga oladi
« unumdorlik » Natija va unga erishish uchun qilinadigan sarflar o’rtasidagi nisbatni tavsiflaydi
Mehnat unumdorligi Pt = M / t Bunda : Pt – mehnat unumdorligi, M – ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi ; t – barcha mahsulot ishlab chiqarishga ketgan vaqt
ижтимоий мехнат унумдорлиги мехнат унумдорлиги жами (жонли ва утмиш) мехнат сарфлари буйича хисоблаб чикилади ижтимоий мехнат унумдорлиги р 0 = м /т 1 * т 2 бунда, р 0 – ижтимоий мехнат унумдорлиги; т 1 – жонли мехнат сарфлари; т 2 – утмиш ёки сингдирилган мехнат сарфлари
якка тартибдаги мехнат унумдорлиги мехнат унумдорлигини хисоблаб чикиш учун факат жонли мехнат сарфларидан фойдаланилади якка тартибдаги (индивидуал) мехнат унумдорлиги п и = м / т 1
мехнат унумдорлиги, ишлаб чикарувчи мехнат кучи ва мехнат интенсивлигининг узаро богланиши жп т = п ст · к · ин т, бунда, жп т – мехнат унумдорлигининг индекси; п ст – хар бир мазкур пайтда бирликка тенг бўлган ишлаб чиқарувчи меҳнат кучининг ривожланиш даражаси; к – ишлаб чиқарувчи меҳнат кучидан фойдаланиш коэффициенти; ин т – ўртача, ижтимоий зарур меҳнат интенсивлигига нисбатан меҳнат интенсивлиги даражаси
Mehnat unumdorligini aniqlash usullari Mehnat unumdorligini aniqlash usullari Shartli - natural Natural usul Mehnat usuli Qiymat usuli
Natural usul Bir xildagi, turdosh mahsulotlarni ishlab chiqishda ishlab chiqarish jarayonining unumdorligini ifodalashda qo’llaniladi Avzalligi Kamchiligi - qulay, tushunarli, mahsulot ishlab chiqarish jarayonining xususiyatini aks etiradi – keng miqyosda qo’llash mumkin emas, chunki iqtisodiyotning ko’plab tarmoqlari, aksariyat korxonalar faqat bir xil mahsulot ishlab chiqarishga ixtisoslashmagan
Qiymat usuli turdosh bo’lmagan mahsulotlarni ishlab chiqarish samaradorligini ifodalsh ko’rsatkichlaridan biri bo’lib, qiymat ( pul ) birligida o’lchanadi Avfalligi Kamchiligi - меҳнат унумдорлигини тармоқлар бўйича, турли маҳсулотлар ишлаб чиқарувчи кохоналарда ўлчаш имконини беради – mehnat unumdorligini tarmoqlar bo’yicha turli mahsulotlar ishlab chiqaruvchi korxonalarda - инфляция жараёнларини аниқ ҳисобга олинмаса, олинган кўрсаткич тахминий натижага эга бўлади ; маҳсулот ишлаб чиқаришдаги ички, таркибий сифат ўзгаришлари аниқ акс этмайди
Mehnat usuli ishlab chiqarilgan mahsulotning unga ketgan haqiqiy vaqt sarfiga nisbatan iborat bo’lib, mahsulat ishlab chiqarishga ketgan mahsulot sarfini unumdorlik nuqtai nazaridan baholashi imkonini bildiradi Avzalligi Kamchiligi - iqtisodiyotni barcha sohalarida ishlatilishi mumkin, taqqoslashga juda qulay – bu usulda mehnat unumdorligini o’lchash, juda qiyin va ko’p vaqtni, xarajatni talab qiluvchi o’lchash va hisob ishlarini talab qiladi
