PISA халықаралық салыстырмалы зерттеуі
Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2020 – 2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 27 желтоқсандағы № 988 қаулысы Нысаналы индикаторлар 2. PISA (Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы (бұдан әрі – ЭЫДҰ) халықаралық зерттеуіндегі 15 жастағы қазақстандық оқушылардың нәтижелері – математика – 480 балл, оқу – 450 балл, ғылым және жаратылы стану – 490 балл. Халықаралық зерттеулерде мектепке дейінгі ұйымға бару және мектептегі білім жетістіктерінің нәтижелері арасындағы оң байланыс анықталды. PISA зерттеуі ЭЫДҰ елдерінде кемінде бір жыл балабақшаға барған бала мектепте өз құрдастарынан 1,5 жылға (PISA-2015: +50 балл ) алда болатынын көрсетеді. Қазақстанда бұл көрсеткіш екі жарым есе төмен (+20 балл ), бұл мектепке дейінгі білім беру сапасының төмендігін куәландырады.
Халықаралық салыстырмалы зерттеулердің нәтижелері мектепте білім беру сапасында үлкен алшақтық сақталып отырғанын куәландырады. Мысалы, Қазақстан ЭЫДҰ- ның 15 жастағы білім алушыларды бағалау жөніндегі PISA ( 2009, 2012, 2015, 2018 ) халықаралық бағдарламасына және білім беру сапасын бағалау жөніндегі IEA халықаралық қауымдастығының оқу, жаратылыстану және математикалық сауаттылық бойынша TIMSS ( 2007, 2011, 2015, 2019 ) зерттеуіне төрт рет қатысты. Зерттеу қорытындысы өңірлер, аумақтар ( қала-ауыл ), оқыту тілі мен отбасының әлеуметтік-экономикалық мәртебесі бойынша үлгерімдерде айтарлықтай алшақтық бар екенін анықтады. Мысалы, өңірлер бөлінісінде PISA- ның ең төмен және жоғары көрсеткіштері арасындағы айырмашылық 3 оқу жылына сәйкес келеді. Унитарлық мемлекет үшін мұндай жағдайдың қалыптасуына жол берілмейді
Жаңартылған мазмұн шеңберінде білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалаудың өлшемшарттық жүйесі енуде, ол өңірдің, мектептің орналасқан жеріне және оқыту тіліне қарамастан оқушылардың оқу жетістіктерін объективті және тең бағалауды қамтамасыз етеді. Орта білім беру сапасын бағалаудың тиімділігін арттыру үшін ҰБТ екі кезеңге бөлінді : мектептегі қорытынды аттестаттау және жоғары оқу орнына түсу емтиханы. 2019 жылдан бастап ҰБТ ақылы негізде ЖОО-ға түсу үшін жылына 4 рет өткізіледі. Жоғары білім алуға қолжетімділікті қамтамасыз етудің балама тетігі ретінде негізгі немесе қайта тестілеу нәтижелері бойынша шекті деңгейден өтпеген талапкерлер үшін ЖОО-ға "шартты түрде қабылдау" жүйесі енгізілді. Бұл ретте білім алушыларды бағалау жүйесі жетілдіруді қажет етеді. Атап айтқанда, PIRLS, PISA, ICILS халықаралық салыстырмалы зерттеулерінің құралдарына, сондай-ақ SAT тестілеріне ұқсас функционалдық сауаттылық пен құзыреттілікті өлшеуге бағытталған сұрақтарға қатысты ҰБТ, оқу жетістіктерін сырттай бағалау (бұдан әрі – ОЖСБ) мазмұнын қайта қарау қажет. Білім алушылардың, педагогтердің және білім беру ұйымдарының сапасын бағалау жүйесін жетілдіру
1-мақсат : Қазақстандық білім мен ғылымның жаһандық бәсекеге қабілеттілігін арттыру және жалпыадамзаттық құндылықтар негізінде тұлғаны тәрбиелеу және оқыту. Осы мақсатқа қол жеткізу мынадай нысаналы индикаторлармен өлшенетін болады : 4-бөлім. Бағдарламаны іске асырудың мақсаттары, міндеттері, нысаналы индикаторлары мен нәтижелерінің көрсеткіштері Р/с № Нысаналы индикаторлар Өлш. бірл. Ақпарат көзі 2018 факт 2021 2022 2025 2. PISA (ЭЫДҰ) халықаралық зерттеуіндегі 15 жастағы қазақстандық оқушылардың нәтижелері балл ЭЫДҰ-ның есебі PISA-2018 : математика - 423, жаратылыстану – 397, оқу-387 PISA-2021 : математика – 470, жаратылыстану – 465, оқу – 440 PISA-2024 : математика – 480, жаратылыстану – 490 оқу – 450
4-міндет. Үздік практикалар негізінде білім алушылардың, педагогтердің және білім беру ұйымдарының сапасын бағалаудың жаңартылған жүйесін енгізу Р/с № Нәтижелер көрсеткіштері Өлш. бірл. 2018 факт 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2. Білім беру мониторингісінің қорытындылары бойынша бастауыш және негізгі орта білім беру оқушыларының оқу жетістіктерінің нәтижелері балл - 4-сынып - 18 балл, 9- сынып – 45 балл 4-сынып - 18,6 балл, 9- сынып – 46,5 балл 4-сынып - 19,2 балл, 9-сынып – 48 балл 4-сынып - 19,8 балл, 9- С ыны п 49,5 балл 4-сынып - 20,4 балл, 9-сынып – 51 балл 4-сынып - 21 балл, 9-сынып – 52,5 балл
PISA халықаралық зерттеуі барлық білім беру ұйымдарындағы 15-жастағы оқушылардың оқу, математика және жаратылыстанудан білім жетістіктерін анықтауды мақсат етіп қояды. Зерттеу оқушылардың қабілеттерін емес, ол оқу барысында меңгерген білімдері мен дағдыларын өмірлік жағдайларда қолдана білу ептіліктерін бағалауға бағытталған. PISA зерттеуінің негізгі бағалау облыстары • Математика сауаттылығы • Жаратылыстану сауаттылығы • Оқу сауаттылығы PISA мақсаты: әлемдік деңгейде салыстырылатын әр мемлекеттің оқыту нәтижелері жөніндегі сенімді мәліметтерді алу, саралау. PISA әдістемесі бойынша тестілеу мектеп оқушыларының үйреншікті емтихандары мен тесттерінен түбегейлі ерекшеленеді. Осы ауқымды зерттеу барысында мектеп бағдарламасын меңгеру деңгейі емес, жас өспірімдердің алған білімдерін тіршілік жағдайларында қолдану қабілеті бағаланады. Тестілеудің негізгі мақсаты - «Жалпыға міндетті білім алған 15 жастағы оқушы қоғамда толыққанды қызмет ету үшін қажетті білім мен машықтарды меңгерді ме?» деген сұраққа жауап беру. Зерттеуде жазбаша және компьютерлік бақылау н ысаны ( тесттер ) пайдаланылады. Тестке жабық және ашық тапсырмалар енгізілген. Кейбір тапсырмалар сол бір тіршілік жағдайларына жататын түрлі күрделілік деңгейінің бірнеше сұрақтарынан тұрады. PISA нәтижелері – кез келген елдің білім сапасының басты индикаторы.
« Функционалдық сауаттылық » ұғымы термин ретінде 1960 жылдары пайда болып, ЮНЕСКО құжаттарында алғаш рет қолданысқа енгізілген. Онда « функционалдық сауаттылық » оқу мен жазуды қоса алғандағы білім, білік, дағдылар жиынтығы ретінде анықталған болатын Функционалдық сауаттылықтың ерекшелігі – жылдам өзгеріп отыратын қоғамда барлығы үшін қажетті қолданбалы білімдер негізінде әртүрлі қызмет салаларында өмірлік мәселелерді шеше алуымен сипатталатыны. Яғни, функционалдық сауаттылық « адамның өмірдің және ісәрекеттің түрлі саласында қолданбалы білім негізінде қалыпты тіршілік міндеттерін шешу қабілеті » деген мағынада ұғынылады [ Функционалдық сауаттылық дегеніміз – тұлғаның пәндік білім, білік, дағдыларын әлеуметтік-қоғамдық ортада кез келген жағдаятқа сәйкес еркін қолдана алу мүмкіндіктерінің қалыптасқан жүйесі болып табылады Функционалдық сауаттылықтың бірнеше түрін анықтауға болады : 1) оқу және жазу сауаттылығы ; 2 ) математикалық сауаттылық ; 3 ) жаратылыстану-ғылыми сауаттылық ; 4 ) компьютерлік сауаттылық ; 5 ) заң және құқық мәселесіндегі сауаттылық және т.б.
Сауаттылық мазмұны Құзыреттіліктер Оқу сауаттылығы - мәтінді дұрыс, саналы, түсініп оқу ; - мәтін бойынша сұрақтар қою және сұрақтарға жауап беру; - оқығанын өмірмен байланыстыру, өмірден мысалдар келтіру ; - оқыған мәтіннің мазмұнына байланысты өз ойпікірін білдіру, дәлелдеу Жазу сауаттылығы - дұрыс, таза, қатесіз жазу ; - жазу барысында грамматикалық, синтаксистік және пунктуациялық нормалар мен ережелерді орынды қолдану, неліктен қолданғанын дәлелдей білу ; - өз ойын толық, жан-жақты, жүйелі қағазға түсіре білу Математикалық сауаттылық - математиканың өмірдегі орнын түсіну, білу ; - әр түрлі формада берілген сандық ақпаратты оқу, талдау ; - есептерді шығарудың ыңғайлы тәсілдерін табу, орындау, өзін-өзі тексеру, өмірмен байланыстыру ; - математикалық білімін өмірлік жағдаяттарда кездесетін түрлі мәселелерді шешуде еркін қолдану Жаратылыстану ғылыми сауаттылық - қоршаған әлемде және табиғатта болып жатқан құбылыстарды түсіну, салыстыру, талдау, жіктеу, жүйелеу, жалпылау ; - заттар мен құбылыстардың негізгі және жанама белгілерін ажырату ; - алған білімін, қарапайым ғылыми зерттеу дағдыларын қолдану Компьютерлік сауаттылық компьютерде ақпарат іздеу ; - компьютерде жұмыс істеу ; - компьютерде түрлі бағдарламалар жасау Ақпараттық сауаттылық іздеп табу, іріктеу ; - талдау, өңдеу, жалпылау ; - тұжырымдау, есте сақтау, жағдаятқа қарай қолдану Коммуникативтік сауаттылық - өзіне қарата білу ; - пікірталасқа қатыса білу, өз пікірін дәлелдей білу ; - басқаны тыңдай және түсіне білу - сұрақ қоя білу және нақты, толық жауап бере білу
PISA зерттеуі 15-жастағы оқушылардың оқу, математика және жаратылыстану бағытындағы пәндерден білім жетістіктерін мынадай мазмұн бойынша тексереді : Оқу пәні бойынша : - « бірыңғай » мәтін ( прозалық туындылар, мысалы, сипаттама, әңгіме, түсіндірме, дәйектеме ); - « бірыңғай емес » мәтіндер ( графиктер, пішіндер, ақпараттық беттер және т.б.). Математика пәні бойынша : - мөлшер ; - кеңістік және форма; - өзгеріс және қатынас ; - белгісіздік. Жаратылыстану пәні бойынша : - заттың құрылысы және құрамы ; - атмосфералық өзгерістер ; - физикалық және химиялық өзгерістер ; - қуат өткізу ; - күш және қозғалыс ; - физиологиялық өзгерістер ; - генетикалық бақылау ; - экожүйе ; - әлемдегі жер ; - географиялық өзгерістер.
Оқушылардың білім жетістіктері мынадай құзыреттіліктер бойынша тексеріледі : Оқу пәні бойынша : - ақпаратты табу; - мәтінді талдауы ; - мәтін мазмұнына немесе формасына және оны бағалауына рефлексиясы. Математика пәні бойынша : - елестету ( стандартты қабылдаулар мен әдістер, белг i л i алгоритмдарды қолдану ; таныс өрнектермен жұмыс ; қарапайым математикалық амалдарды орындау ); - байланыс орнату ( тапсырманың бір түрінен екінші түріне өтуі, математикалық модельдер жасауы, есептердің шартын шешуде әртүрлі тәсілдерді қолдана білуі, тапсырма шешімін интерпретациялау ); - пікір ( күрдел i мәселелер ; ойлау және тұжырымдау ; шығармашылық тәсілдер, шешу тәсілдерін өңдеу ; жалпылау ; дәлелдеу ; математикалық икемділіктің кең спектрі ). Жаратылыстану пәні бойынша : – жаратылыстану құбылыстарын сипаттай алуы, түсіндіре білуі және болжай алуы ; – құбылыстарға ғылыми түсінік бере білуі ; – ғылыми дәлелдерді пайдалануы және тұжырымдауы
Зерттеу тапсырмалары мынадай жағдаяттарға сәйкес болады : Оқу пәні бойынша : – жеке мақсатта оқу ( мысалы, жеке хат); – қоғамдық мақсатты көздей отырып оқу ( мысалы, ресми құжаттар ); – кәсіби қызметте оқу ( мысалы, есептер ); – білім алу мақсатында оқу ( мысалы, оқулықтар ). Математика пәні бойынша : – жеке өмір ; – оқу және кәсіби қызмет ; – қоғамдық. Жаратылыстану пәні бойынша : – өмірдегі жаратылыстану ; – денсаулық ; – жер және қоршаған орта; – жаратылыстану және техника. Әрбір тапсырма бір мәселені суреттеген мәтінді қамтиды және мәтінмен қатар төрт немесе бес нұсқада жауабы бар сұрақтар, немесе таңдау бойынша қатар ек i жауабы болуы мүмкін жорамалдар мен нақты бек i тулер қалыптарында көрсет i лген қиындық дәрежесі әртүрлі бірден алтыға дейін сұрақтарды қамтиды. Сұрақтардың қалған бөлімдеріне оқушылар өз жауаптарын құрастырулары керек, олардың кейб i р i қысқа жауапты, қалғаны толық жауаптарды талап етед i. Соңғысы тест тапсырушылардан жеке өзіндік п i к i рді талап етед i және өз көзқарасын айқындауға мүмк i нд i к беред i. Өзге кейбір сұрақтар оқушылардан шеңберде шектелген жауаптар нұсқаларын таңдауын талап етеді, дұрыс немесе бұрыс болып бағаланады ( жабық құрастырылған жауаптар )
Тест жұмыстары аяқталғаннан соң, әрбір оқушы жарты сағаттың ішінде білім алатын мекемес i, отбасы, араласатын ортасы, өз мүдделері туралы сұрақтарға жауап беріп, сауалнама толтырады. Қосымша б i л i м ұйымдары әк i мш i л i г i нен де сауалнамалар жүрг i з i лед i. Жауаптардың бағалануы халықаралық жауаптарды кодтау нұсқауының қатал орындалуы бойынша жүрг i з i лед i, әрб i р жауап өз кодына сәйкестелініп, б i л i кт i мамандармен i ске асырылады. Кейбір тапсырмалардың жауаптары дұрыс немесе бұрыс деп бағаланады, ал жартылай дұрыс немесе оңай жауаптар жартылай дұрыс деп бағаланады. Зерттеу нәтижелерін статистикалық өңдеу барысында әрб i р оқушыға әрбір топтағы тапсырманы орындауына қарай ( оқу, математика және жаратылыстану бойынша ) халықаралық 1000-балдық шкала бойынша балл қосылады. Сонымен қатар, тапсырма барлық тестіленушілермен қаншалықты орындалғанына байланысты әрб i р тапсырмаға аталған шкалаға сәйкес нақты балл қосылады ( тапсырманың қиындығы үшін ). Әрбір елдің нәтижелерін талдауда және халықаралық шкаланы құрастыруда жеке елдердің тапсырмаларды орындау ерекшел i ктер i есепке алынады. Ал қатесі бар тапсырмалар, мысалы, полиграфиялық немесе аудармасында қателескен тапсырмалар талдаудан шығарылып тасталады
PISA зерттеуінде бір мезгілде өлшемдерде бірнеше жаңа заманғы инновациялық идеялар жүзеге асырылды: функционалдық сауаттылықты бағалау, қарым-қатынастарын, қызығушылығын, уәжін және оқу стратегиясын зерделеу. Жаратылыстануға арналған тапсырмаларды орындау барысында окушылардан жаратылыстанудың тексерілетін бөлімдері бойынша негізгі түсініктерді, заңдар мен ұстанымдарды білуін корсете алуы ғана емес, оларды мәселелерді шешуде пайдалана алу қабілеттері, табиғат құбылыстарына түсінік беруі, қарапайым зерттеулер жүргізіп, олардың нәтижелерін ұсынулары талап етіледі. Ілгері деңгейге қойылатын талап : тәжірибе және зерттеу жүргізу туралы бастапқы ұғымдардың болуы, жай ағзалардағы тіршілік үрдістер мен сипаттамаларын, сондай-ақ адам денсаулығына қатысты факторларды түсінуі, белгілі материалдардың әртүрлі физикалық қасиеттері мен электрлік құбылыстар туралы білімдерінің болуы арасындағы байланысын, Жер мен Күн жүйесіндегі физикалық сипаттамалар мен үрдістерді түсінуі, зерттеу нәтижелерін түсіндіре алу және қорытынды жасай алу, бағалау пікіріне, олардың аргументацияларына және бастапқы түсініктеріне қабілеттерінің болуы тиіс. Жоғары деңгейге қойылатын талап : Бұл деңгейге жеткен оқушылар білімді қабылдауға және көрсетуге қабілетті, күнделікті өмірде кездесетін құбылыстарды түсіндіре білуі, өсімдіктер, жануарлар, тіршілік үрдістер құрылымы туралы кейбір түсініктері, заттардың қасиеттері мен физикалық құбылыстар туралы білімдері, Күн жүйесі мен Жер құрылысы, үрдістер мен құбылыстар туралы білімдері, зерттеуді жүргізуге байланысты бастапқы түсініктерінің болуы, кейбір жаратылыстану түсініктерін күнделікті өмірден алынған физикалық және биологиялық үрдістер туралы ақпараттармен байланысын түсіндіру қабілетінің болуы, қысқаша жауап құрастыруы тиіс. Жаратылыстану
Орта деңгейге қойылатын талап: Бұл деңгейге жеткен оқушылар білімді қабылдауға және көрсетуге қабілетті, жаратылыстануға байланысты тәжірибелік жағдайларды және негізгі ұғымдарды түсінуі, тірі ағзаларды сипаттауға және олардың қоршаған ортамен байланысын анықтауы, адам биологиясы мен оның денсаулығы туралы кейбір түсініктері, жалпыға танымал физикалық құбылыстар туралы кейбір түсініктері, күн жүйесі мен Жер туралы негізгі дәлелдерді білуі, суреттерді түсіндіру және тәжірибелік жағдайларда білімін қолдану қабілетінің болуы тиіс. Төмен деңгейге қойылатын талап: Бұл деңгейге жеткен оқушылар қарапайым білімді болады, адам денсаулығына және жануарлардың мінез-құлық және физикалық сипаттарына байланысты кейбір қарапайым фактілерді білу, заттардың кейбір қасиеттерін көрсете білу қабілеттерінің болуы, белгілері бар суреттерді, қарапайым диаграммаларды түсіндіру, қарапайым кестелерді толтыру қабілетінің болуы, нақты дәлелдерді қажет ететін сұрақтарға қысқаша жауаптар құрастыруы тиіс.
PISA Халықаралық зерттеуі (тапсырма үлгілері) 1-тапсырма. «ҚҰРЛЫҚТЫҢ АУДАНЫ» Төменде Антарктиданың картасы бейнеленген « ҚҰРЛЫҚТЫҢ АУДАНЫ». Сұрақ : Осы картаның масштабын пайдалана отырып, Антарктиданың ауданы жобамен неге тең екенін анықтаңдар. Құрлықтың ауданын есептеуді сіз қандай жолмен тапқаныңызды түсіндіріңіз және өз есептеулеріңізді келтіріңіз. ( Жауапты табу үшін осы картаны пайдалануға болады, мысалы, өзіңізге қажетті сызықтар мен салуларды жасауыңызға болады ). Тапсырманың орындалуын бағалау. Іс-әрекет : құзыреттіліктің екінші деңгейі ( есепті шығару үшін байланыстар орнату және ақпараттарды біріктіру ) Мазмұны : кеңістік және пішін Ахуал : дербес ( Төменде келтірілген бағалаулар дұрыс шығару әдісі мен дұрыс жауапқа есептеп берілген. Кодтың екінші цифры түрлі шығару әдістерін белгілейді ).
2(1 ) коды: Бағалау осы құрлыққа сырттай сызылған шаршы немесе тік төртбұрыштың бейнелеу арқылы жасалған. Ауданның мәні 12 000 000 кв. км.- ден 18 000 000 кв. км.- ге дейінгі аралықта көрсетілген ( өлшем бірліктерін көрсету міндетті емес ). 2(2) коды: Бағалау осы құрлыққа сырттай сызылыған дөңгелекті бейнелеу арқылы жасалған. Ауданның мәні 12 000 000 кв. км.- ден 18 000 000 кв. км.- ге дейінгі аралықта көрсетілген. Жауаптар : - Құрлыққа сырттай сызылған үлкен тік төртбұрыш бейнеленген және оның ауданынан құрлықтың өзімен толықтырылмаған бөліктерінің аудандары шегеріледі 1(1 ) коды: Бағалау бір шаршыны немесе тік төртбұрышты бейнелеу арқылы жасалған. Дұрыс әдіс пайдаланылған, бірақ дұрыс емес немесе толық емес жауап берілген. Жауаптар : - тік төртбұрыш бейнеленген және оның ұзындығы мен ені көбейтілген, бірақ бұл арада жоғарыда келтірілген мүмкін болатын жауаптарға жатпайтын жауап көрсетілген ( мысалы, 18 200 000). 1(2 ) коды : Бағалау бір дөңгелекті бейнелеу арқылы жасалған. Дұрыс әдіс пайдаланылған, бірақ дұрыс емес немесе толық емес жауап берілген.
2-тапсырма. «ЖАРЫС МАШИНАСЫНЫҢ ЖЫЛДАМДЫҒЫ» 1-сұрақ : Сөре сызығынан ең ұзын тура сызықтың басына дейінгі арақашықтық неге тең ? Тапсырма үлгісі (математика) 2-сұрақ : Екінші айналымда тас жолдың қай жерінде машинаның жылдамдығы ең аз болады ? А ) Сөре сызығында ; В) Шамамен 0,8км белгісінде ; С) Шамамен 1,3 км белгісінде ; D) Шамамен тас жолдың ортасында
3-тапсырма. Төменде сипаттамасы келтірілген фигураны белгілеп тұрған әріпті дөңгелектеп сызыңыз. PQR тікбұрышты үшбұрыш, онда берілген R – тік бұрыш. RQ қабырғасы PR қабырғасынан қысқа. М – PQ қабырғасының ортасы және N – QR қабырғасының ортасы. S берілген үшбұрыштың ортасындағы нүкте. MN кесіндісі MS кесіндісінен ұзын 4-тапсырма. « Сабынға арналған қораптар » Компания кішкентай доптың пішініндей сабынға текше пішіндес қораптар жасап шығарды. Әр қорапта бір сабыннан. Төмендегі суретте текше пішіндес қорапты жасау үшін қиылатын жазық пішін көрсетілген. Қорапты жасарда А жағы 5 деген төртбұрышқа желімденеді
1-сұрақ : Қорап жасарда В жағы қай төртбұрышқа желімденген ? А. Төртбұрыш 1 В. Төртбұрыш 2 С. Төртбұрыш 3 D. Төртбұрыш 4 Е. Төртбұрыш 5 2-сұрақ : Компания сонымен қатар екі сабын сыятын қораптар жасағысы келеді. Жаңа қорап дизайнының жазық пішіні алдыңғы дизайн сияқты болады. Бірақ кейбір төртбұрыштарды тіктөртбұрышқа айналдыруды қажет етеді. Бұл іктөртбұрыштың ұзындығы алдыңғы негізгі дизайнмен салыстырғанда енінен екі есе үлкен. Екі доп пішіндес сабын сиятын жаңа сауыт үшін 1, 2, 3, 4, 5 немесе 6 негізгі дизайнының қайсысы тіктөртбұрышқа айналуы тиіс ? Жауап : _________
Сұрақ 2: Фудзи тауына шығу Фудзи тауына апаратын Готемба жолының ұзындығы 9 километрге (км) жуық. Жаяу жүргіншілер 18 км жүрістен 20.00-де келуі керек. Марат орташа есеппен бір сағатта 1,5 километр тауға шығатындығын, ал төмен қарай оның жылдамдығы екі есеге көбейетіндігін есептеді. Бұл жылдамдық тамақ ішуге және демалуға үзіліс жасауға мүмкіндік беретін уақытты ескереді. Мараттың есептеуін қолдансақ, кешкі сағат 20.00-де қайтып келу үшін оның жүруді бастайтын ең кеш уақыты қандай ? Сұрақ 3: Фудзи тауына шығу Марат Готемба жолындағы жүрісінде өзінің қадамдарын есептеу үшін қадам есептегішті киіп алды. Оның қадам есептегіші оның жоғарыға қарай 22 500 қадам жасағанын көрсетті. Мараттың Готемба жолындағы 9 км жүрісіндегі орташа қадам ұзындығын есептеңіз. Жауабыңызды сантиметрмен (см) беріңіз. Жауап :................................................. см
Физика
Химия
Биология
ЖЕРДЕГІ АУА ТЕМПЕРАТУРАСЫНЫҢ АРТУЫ Өткен ғасырда жер атмосферасының орташа температурасы көтерілген. Газеттер мен мерзімдік баспасөзде температура көтерілуінің басты себебі - атмосферадағы көмірқышқыл газы шоғырлануының артуы деп жиі атайды. ЖЕРДЕГІ АУА ТЕМПЕРАТУРАСЫ Жердегі температура көтерілуінің салдарларының бірі Антарктида мен Гренландияны басып жатқан мұздардың еруі болып табылады. Полярлық мұздардың еруі келешекте жағалауда жатқан, немесе соның жанындағы əлемдегі əрбір елге айтарлықтай əсерін тигізуі мүмкін. Осы əсер келешекте нақты не нəрседе көрінісін табуы мүмкін ? …………………………………………………………………………………………………………… Жауап толығымен қабылданады Ықтимал су тасқыны ( теңіздегі су деңгейінің көтерілуіне сілтеме жасалынуы, немесе жасалынбауы мүмкін ), немесе басқа да салдарлары көрсетіледі. Жағалауды су алады. Өсімдіктер жойылады. Құрлық саны азая ды Су көтеріледі 1. ЖАРАТЫЛЫСТАНУ
Озонның қалай пайда болатынын күлдіргіш сурет (комикс) түрінде төменде берілген. Тапсырма үлгісі (химия) Сіздің ағаңыз бар делік, мына суреттерге қарай отырып не болып жатқанын түсінуге тырысады. Бірақ ол мектепте ешқандай жаратылыстану білім саласын оқымаған және бұл суретті түсінбейді. Ол атмосферада ешқандай кішкентай адамдардың жоқтығын біле отырып, мына суреттердегі кішкентай адамдар нені бейнелеп тұрғанын, О 2 және О 3 нені білдіріп тұрғаны және суретте қандай процесс келтірілгенін білгісі келеді. Сіздің ағаңыз біледі: - О – деген әріп оттегі екекін; - атом мен молекула не екенін. Суретте не көрсетіліп тұрғанын ағаңызға сипаттаңыз. Өзіңіздің түсіндірмеңізде «атом» және «молекула» сөздерін қолданыңыз.
