№64 мектеп-лицей Мақұлбаева Фарида Жалалқызы Нұрсұлтан қаласы, Білім беруді жаңғырту орталығы
Оқу мақсаты: 10.2.2.3 -қазақтардың ру-тайпалық құрылымының ерекшеліктерін ауызша тарихнама негізінде түсіндіру (шежіре, генеалогиялық аңыздар); Сабақтың мақсаты: Қазақ қоғамындағы рутайпалық құрылымның ерекшеліктерін түсіндіру, қазақ жүздері туралы білу
Тірек сөздер. Жүз, ру, тайпа, рутайпалық бірлестік, этникалық аумақ, Ұлы жүз, Кіші жүз, Орта жүз
Біраз зерттеушілер қазақтың " жүз " деген сөзін арабтың " джуз " — бір нәрсенің "басты бөлігі", "тармақ" деген сөзімен сәйкестендіреді. Шығыс деректерінде жүздер жөніндегі жанама мәліметтер XVII ғасырдың ортасына қарай кездеседі. Махмүд бен Уәлидің 1634 — 1641 жылдарда жазылған еңбегінде: " Шайбани хан өлгеннен кейін оның ұлы Баһадүр осы ел мен ұлысқа басшылық ете бастады... ол қыстауы мен жайлауы үшін Ақ Орданы таңдап алды, ол әрі Йүз-Орда ретінде де белгілі", — дейді. Осы деректе кездесетін йүз (жүз) сөзін кейбір зерттеушілер қазақтың жүзімен теңестіреді. Жүз атауының пайда болуы
а) ішкі аумақтық тұтастық ; ә ) этностық туыстық; б) шаруашылық-мәдени бірлік ; в) саяси басқару ортақтастығы. Қазақ жүздерінің мынандай ішкі белгілері бар:
Дәстүрлі қазақ қоғамы үш жүзден тұрады: Ұлы жүз, Орта жүз және Кіші жүз. Жүздердің шыққан уакыты, шығу себептері, ішкі мазмұны жөнінде ғалымдардың арасында әлі ортақ пікір жоқ. Ш. Уәлихановтың пікірі бойынша, " Алтын Орда мемлекетінің ыдырауы кезінде қазақтар өздері көшіп жүретін жерлердегі өз құқықтарын қамтамасыз ету үшін осындай үлкен одақтар құрған". Н.А.Аристовтың ойынша, "жүздерге бірігу жоңғар шапқыншылығы кезінде шыққан". Василий Владимирович Бартольд : "Қазақ жүздерінің пайда болуына географиялық фактор әсер етті, табиғи-географиялық жағдайға икемделу және аумақтық оқшаулану жүздердің мәдени-шаруашылық ерекшеліктерін қалыптастырды", — деп есептейді. Михаил Порфирьевич Вяткин В.В.Бартольдпен келісе отырып: "Жүздердің құрылуына табиғи-географиялық себептермен қатар саяси оқиғалар әсер етті, жекелеген ордалар ерекше саяси одақтар ретінде XVI ғасырдың аяғында қалыптасты", — дейді. С. Аманжолов : "Қазақ елі, жері үш жүзге моңғолдарға дейінгі кезеңде — X—XII ғасырларда бөлінді", — деп есептейді Жүздердің пайда болуы туралы пікірлер
Ү. Жаңа тақырыпты меңгерту Топтық жұмыс. Сабақты тереңдете меңгерту мақсатында оқушыларға топтық тапсырма беріледі. «Постер» әдісі 1-топ Ұлы жүз 2-топ Орта жүз 3-топ Кіші жүз Топтық тапсырмаларды орындау үшін берілетін критерийлер: - тарихи деректерді қолданады; - оқиғаның тарихи құндылығын анықтайды - деректерге жаңаша көзқарас ұсынады ЖАҢА ТАҚЫРЫПТЫ МЕҢГЕРТУ
Кестені толтыр. Қазақ жүздерінің шығу себептеріне дерек келтірген ғалымдардың тұжырымдарын анықта. Ш. Уәлиханов Тұрсын Жұртбай В.В. Бартольд С. Аманжолов Дескрипторлар: - қазақжүздерінің құрылу себептерін анықтау Жеке жұмыс.
