Дайындаған : Сағынбаева Ақбөпе
Су алмасу — кабаттағы бір құрамды жер асты суларының орнын басқа жерасты суларының басуы, оларды ығыстырып шығаруы
Су алмасу толықтығының шартты өлшемі — су алмасу коэффициенті ( берілген қаттың ( кабаттың ) жылдық су өтімінің оның барлық кеуек-қуыстарындағы су көлеміне катынасы ) болып табылады.
Транспирация (транс... және лат. sp і ro ' – дем аламын, дем шығарамын ) – өсімдіктің суды буландыруы ; күрделі физиологиялық процесс.
Су негізінен жапырақ тақталары арқылы буланады. Транспирация өсімдіктегі су тасымалының жоғарғы, шеткі қозғаушы күші болып саналады. Себебі судың булануы нәтижесінде жапырақ клеткаларындағы су мөлшері азайып, су потенциалы төмендейді. Ондай клеткалардың су сорғыш күші артып, өткізгіш шоқтар (ксилема) арқылы судың өрлеу ағыны жүзеге асады. Тамырдың су сіңіру қабілеті қалыпты деңгейде сақталады.
Транспирация қарқыны сыртқы ортаның температурасы мен ауаның қозғалысына және оның ылғалдылығына тәуелді болады.
Температура жоғары, атмосферадағы ауа құрғақ және желді болса Транспирация қарқынды жүреді. Керісінше, атмосфера ылғалдылығы жоғары, температура төмен жағдайда Транспирация қарқыны азаяды. Бірақ тамыр қысымы мен судың бөлінуі нәтижесінде жапырақ ұшында тамшылар пайда болады. Оны гутация деп атайды. Бұл құбылысты таңертең және кешке ауаның ылғалдылығы жоғары болғанда байқауға болады.
Гуттация - ауаның ылғалдылығы жоғары болғанда - транспирация күрделенгенде жапырақ ұшынан сұйықтын тамшыларының бөліну процессі.
тыныс саңылауы ( тыныс саңылаулық Транспирация ) кутикула ( кутикулалық Транспирация) арқылы жүзеге асады.
Кутикулалық транспирация – Судың тікелей жапырақ бетінен булануы кутикулалық транспирация деп аталады. Устицалар ашық болған жағдайда судың кутикула арқылы булануы жалпы транспирациямен салыстырғанда мардымсыз болады.
- цитоплазманның қабырғаға жақын қабатының өсімдік жасушасының қатты қабықшасынан бөлінуі. Плазмолиз тургорға кері құбылыс. Жасуша сөліне қарағанда гипертоникалық болып табылатын ерітіндінің әсерсерінен протопласттың сығылуы нәтижесінде тек тірі жасушалар ғана болады. Ұзақ плазмолиз жасушаның өлуіне әсеркеледі. Плазмолиз
Кез келген ортадағы заттар бөліктерінің бір орыннан басқа орындарға үздіксіз қозғалып араласуын ірігу (диффузия) деп атайтындығы белгілі. Еріткіштің өзінен жартылай өткізгіш мембрана арқылы бөлінген ерітіндіге өтуін осмос деп атайды. Осы құбылысты бірінші рет француз физиологы Г.Дютроше 1826 жасанды осмометр арқылы зерттеді Осмос
Ерітіндідегі заттың күйін, физикалық-химиялық параметірлерін білу үшін ол заттың активтігін анықтайды. Кез келген заттың активтігі оның химиялық потенциялына сай келеді. Бұл қасиеттер ерітіндідегі судың күйіне де қатысады. Еретіндідегі су диффузия және осмос құбылысына жатады. Өсімдік жасушасындағы судың химиялық потенциялын су потенциялы деп атайды С у потенциялы
1) Метаболизімнің көптеген реакцияларына су негізгі затардың бірі ретінде қатысады. Мәселен, ол тыныс алу және фотосинтез процестеріне реакцияның химиялық компоненті ретінде қатысады, мұнда бұл өзінің құрылымды элементтеріне ыдырайды немесе оттегі мен сутегіден қайтадан синтезделеді. Метаболизм реакциясының барысында организімнің ішінде түзілетін суды ( тамыр арқылы сыртқы ортадан келетін суды өзгеше ) А.Л. Курсанов эндогенді су деп атады. Өсімдіктің жасушалары мен ұлпаларында судың көп болуы оның организімінде төмендегідей процестерге қатысуымен сипатталады :
2) Организімдегі судың басқаша рөлі оның жауша ішіндегі ортаны құрайтынынна байланысты. Жасуша ішіндегі зат алмасудың көптеген биохимиялық реакциялары өтеді. Судың болар-болмас азаюы реакция барысына әсер етіп, олардың бағытын өзгертеді немесе олардың өтуіне мүмкіндік бермейді. 3) Организімде температураны реттеу қызыметін атқарады. Ол өсімдіктің барлық бөлігіне сіңіп, бірыңғай гидростатикалық жүйе құрайды. Судың жылыу сиымдылығы үлкен және бу түзу жылуы жоғары болғандықтан, дене температурасын тұрақты шамадан сақтап, оны қоршаған орта температурасының күрт өзгеруіне тәуелсіз жағдайда ұсатап тұрады.
4) Су молекуласының полюстілігі гидрация құбылысын күрделендіре түседі. Цитоплазмада, ядро және жасушының басқада органоидтарында коллоидтық бөлшектердің гидраттануы олардың тұрақтылығын қамтамасыз етеді. 5) Топырақтан тасырға өтетін және су ағыны мен таралытын минералдық тұздарды ерітеді және тасымалдайды.
Сіңірудің қазіргі кезде активті және пассивті жолдары белгілі. Заттарды пассивті сіңіру негізінде диффузия құбылысы жатады. Газ молекулалары мен иондарының белгілі бір көлемде еркін, бағытсыз қозғалуы диффузия деп аталады. Диффузия
