Тақырыбы : Сыртқы және ішкі сәулелену әсерінен пайда болатын аурулар Орындаған : Рабилова А., Мұхаммед Э. Қабылдаған : Қадырбекова Д. С. Алматы-2015ж.
Жыл өткен сайын адамдардың радиоактивті сәулеленумен зақымдануы көбейе түсуде. Атом электр станциялары салынып, олар іске қосылып жатыр. Сондай-ақ неше түрлі тездеткіштер сыналып, атом бомбалары жарылып жатыр.Олардан қаншама радиоактивті сәулелер бөлініп шығып, адамзат баласына неше түрлі зиян келтіріп, әлі де келтіруде. Табиғатта адамзат баласы, жан-жануарлар дүниесі, өсімдіктер әлемі табиғи радиоактивтік сәулеленудің сыртқы және ішкі әсерімен шектеліп тұрады.Радиaция адамзат баласы жер бетінде пайда болған кезден бастап, табиғи радиоактивті заттардан қажетті дозасын алып отыр, әсіресе радиоактивті сәулені жерден алады, қалған бөлігі космос сәулесімен келеді. Радиоактивті ластану – қоршаған ортаны өте қауіпті әсер әкелетін физикалық ластанудың түрі. Бұл ластану адам денсаулығы мен тірі организмдерге радиациялық сәулелену арқылы зиянды әсер жасайды. Қазіргі уақытта дамыған елдерде ядролық энергетиканың дамуына байланысты қоршаған ортаның радиациялық ластануы үлкен қауіп тудыруда. Кіріспе
Негізгі бөлім 1. Радиоактивтілік түрлері және радиоактивті ластану
Табиғи радиоактивтілік Табиғи жолмен пайда болған радиоактивті элементтерді қоршаған ортаның барлық жерінде кездестіруге болады және миллиардтаған жылдар бойы өмір сүріп келеді. Иондаушы сәулелер жер бетінде тіршілік пайда болғанға дейінгі кезеңде, тіпті жердің өзі пайда болмай тұрып-ақ пайда болған. Радиоактивті материалдар жер пайда болған кезден бастап, оның құрамында бар. Кез келген адамда белгілі бір мөлшерде радиоактив болады. Адам денесі таканьдерінде табиғи радиоактивтіліктің көзі рубидий-87, калий-40 болып табылады. Қазіргі адам өз уақытының 80 % -ін жабық кеңістікте, яғни үйде не кеңседе өткізеді де, радиацияның негізгі дозасын сол жерде қабылдайды. Құрылыстар мен ғимараттар сыртқы сәулеленуден сақтанғанымен, олар салынған құрылыс материалында табиғи радиоактивтілік болады. Қоршаған ортадан келетін радиацияның адамға әсер салыстырмалығы
Иондаушы сәулелену - бұл элементарлы бөлшектер мен электромагнитті сәулелердің кванттар ағымы,олардың заттармен өзара араласу әсерінен әр полярлы иондар пайда болады. Иондаушы сәулелену : альфа-бөлшектері – ядролық алмасу кезінде бөлінетін гелий атомдарының ядролары ; бета-бөлшектері – үздіксіз энергиялық спектр бөлетін электронды (позитронды) сәулелену ; гамма-сәуле – фотонды (электромагнитті) иондаушы сәулелену ; нейтронды сәулелену – нейтрондар ағымы.
Техногенді радиоактивтілік Техногенді радиоактивтілік-адамныің іс-әрекетінің нәтижесінде пайда болады. Табиғи радинуклидтердің қайта бөлініп, концентрациялануы пайда болатын саналы шаруашылық іс-әрекет процесінде табиғи радиациялық фонның өзгеруіне әкеліп соғады. Бұған тас көмірдің, мұнайдың, газдың және тағы басқа жанғыш пайдалы қазбалардың, фосфат тыңайтқыштарының, кен өндірілуі мен өңделуінің де кең әсері бар. Және де адамзаттық авиация сияқты транспорт түрі өз жолаушыларын ғарыштық сәулелердің жоғары әсеріне ұшыратады.
Радиоактивті ластану және қазіргі жағдайы Радиоактивтілік ластайтын заттарды тарататын негізгі көздер әзірге ядролық жарылыстар болып отыр. Айналадағы радиация қалдықтармен ластау – адамға да, табиғатқа да жасалған зиянкестік. Сондықтан атомдық реакторлар мен атомдық электр станцияларын салуда, уран өндіруде, олардан шығатын радиактивті қалдықтардан сақтануды ескеріп жеті рет өлшеп, бір рет кескен жөн. Аймаққа радиоактивтілік зақымдану, ластану қаупі төнгенде азаматтық қорғаныс мекемесі халықты алдын ала сақтандыру үшін радиациялық қауіп дабылын береді. Ластанған аймақта жүріп тұру ережесі және қорғаныс ғимараттарынан шығаруды азаматтық қорғаныс штабтары мен бастықтары белгілейді.
Қазақстандағы радиациялық жағдай Қазақстан территориясында қуатты ядролық сынақтардың ең көп мөлшері жасалды. Семей полигонында 1949 жылдан 1989 жылға дейін 470 ядролық жарылыс, оның 90-ы ауада, 354-і жер астында және 26-ы жер бетінде жүргізілген. Олар Қазақстан территориясының біраз бөлігінің радиациялық ластануына әкелді. Шығыс Қазақстан тұрғындары Хиросима-Нагасаки мен Чернобыльдан кейінгі ең үлкен йондаушы сәулелену дозасын алған. Радиациялық әсерге байланысты туған аурулар туралы мәліметтер 1989 жылға дейін құпия сақталып келді. Ресми емес көздердің мәліметтеріне сүйенсек лейкемиядан қайтыс болғандар саны ондаған мың адамды құрайды. Қазақстан территориясында радияциялық ластану себептеріне мыналар жатады : семей ядролық полигонында жасалған жарылыстардың салдары ; радиоактивті материалдарды пайдаланатын атомдық өнеркәсіп орындары ; ғаламдық жауындар ; халық шаруашылық мәселелерін шешу мақсатында жасалған жер асты ядролық жарылыстар ; табиғи радиоактивтілік ; радиоактивті қалдықтар. [11]
2. Радиацияның ағзаға түсу жолдары мен әсері Адам организмі радиация көзіне емес, радиацияға жауап береді.Радиоактивті заттар болып табылатын радиация көздері ішек жолдары арқылы сумен және тамақпен бірге, өкпе арқылы тыныс алу кезінде, аз мөлшерде тері арқылы,сонымен қатар медициналық радиоизотопты диагностика кезінде адам организміне түсе алады.Бұл жағдайда ішкі сәулелену пайда болады.
Иондық сәулелердің әртүрлі материалдар мен адамға әсері
3. Сәулелік ауру және құтқару жұмыстары Сәулелік ауру-әр түрлі иондаушы сәулелердің әсерінен пайда болатын қатерлі сырқат. Адам, жануарлар, микроорганизмдер және өсімдіктерге жер қыртысынан бөлінетін гамма-сәулелер және космос сәулелері сырттан, организмде болатын радиоактивті элементтер (K, Ra, Rn, C т.б.) сәулелері іштен әсер етеді. Егер бұл сәулелер тірі организмге артық мөлшерде өтсе клеткалардың, органдардың тіршілігіне қауіпті ауру туғызады. Адамда ортаның әсерінен және ішкі органдарға, әсіресе тыныс алу жолы арқылы теріге, ішек-қарынға радиоактивті заттардың өтуінен пайда болады. Сәулелік ауру
Радиацияға қарсы қоғаныс. Медициналық көмек көрсету Алдымен халықты радиациялық қауіп жөнінде құлақтандыру керек, ұжымдық және жеке қорғаныс құралдырын пайдалану туралы хабардар ету керек, радиоактивті заттармен ластанған аймақтың тұрғындарын өздерін қалай ұстау керектігін мүмкіндігінше түсіндіру қажет, радиацияның деңгейін анықтаудың мағызы зор, дозиметрлік бақылауды тұрақты жүргізу керек, су мен тамақты радиоактивті ластануға зерттеу жасау керек. “Радиоактивті зақымдану” дабылы берілген жағдайда жеке қорғаныс заттарын, дайындалған азық-түлік пен су қорын алып паналау ғимараттарына тығылу қажет.
Жеке қорғаныстың медициналық құралдары АИ-2 пластмассалы қорапшасындағы ұялар бойынша бөлінген медициналық құралдар жиыны. Көлемі — 90*100*20 мм, массасы – 100г. Қобдиша ұяларында мынандай құралдар орналасқан:
АИ-4 медициналық қобдишасы АИ-2 қобдишасының базасы болып табылды. Оның құрамы мен қолдану принципі АИ-2 қобдишасымен сәйкес болып келеді. Жеке дәрі-дәрмек қобдишасындағы тізбеленген дәрі-дәрмектермен қатар оларды пайдалану және қолдану жөніндегі нұсқаулық бар.Әмбебап тұрмыстық дәрі-дәрмек қобдишасы мына құралдармен жабдықталған: радиациядан қорғау құралдары, жалпы терапефтік препараттар (аспирин, седальгин, аммияк, бесалол, валидол, нитроглицирин, папазол, диазол, феназепам ), антисептикалық және таңғыш құралдар ( бриллианттық жасыл, калий пермаганат, деринат, левоменол немесе мафенидин ацетат, мақта, бактерицитті жабысқыш, бинт).
Құтқару жұмыстары көмекке келген күштердің жүрер жолын барлау ; жолдағы немесе апат орындағы өрттің жайылуына жол бермеу ; апат болған жердегі баспаналардағы адамдарға көмекке бару, оларға баратын жолдар іздеу, баспананың үстін ашу ; құлаған үйлер астындағы қалған адамдарды іздестіру ; оларды шығару ; зардап шеккендерге дәрігерлік көмек көрсету, ауруханаларға аттандыру ; халықты химиялық және радиацияланған аудандарды, су басқан аудандардан көшіру ; адамдарды олардың киімдерін санитарлық тазалықтан өткізу ; территорияны, құрылыстары, транспортты басқа техниканы химиялық улы заттардан, радиациядан тазарту.
G-global платформасымен жұмыс Төтенше жағдай кезінде кездесетін аса қауіпті жағдайлардың бірі радиация мен химиялық заттардың адамға зиянды әсері. Оқу орындарында бұл факторларға көңіл бөліп айтылуда. Радиациялық және химиялық жағдайды бақылаудың мақсаты мен міндеті: радиоактивті химиялық зақымдану ошағының қарқынын, олардың құрылыс обьектілерге әсерін, азаматтық қорғаныс күштері адамдарға жедел жәрдем беру, зақымдану ошағына көмек көрсету жұмыстарын ұйымдастыру. Радиациялық және химиялық жағдайды бақылау үшін барлау тобының берілген мәліметтерімен бағалайды. Радиациялық және химиялық жағдайды бақылауға бастапқы мәліметтерге мыналар жатады: жарылыстың уақыты мен орны, түрі мен қуаттылығы, қатты әсер ететін улы заттың түрі мен мөлшері, адамдардың қорғану деңгейі, сәулелену мөлшері, ауа райының мәліметтері. Халықты зақым ошағында қорғауға радиациялық жағдайды бақылау қорытындысы бойынша дұрыс шешім мен нақты ұсыныс пен нұсқау беруге үйретеді. Авторлары : Сералиева У.О., Байдосова А.А., Асильбекова К.Б. Тақырыбы : Төтенше жағдайлар кезіндегі радиациялық жағдайларды бағалау ідістері
Жұмыс барысындағы пікір ( комментария)
Қорытынды Радиоактивтілік- адам өміріндегі маңызды орын алатын үлкен ғылым жаңалығы болып табылады. Ал бұл құбылыстың ғылымдағы маңызы қаншалықты зор болса, оның ағзаға, табиғат пен қоршаған ортаға, жер бетіндегі барлық тіршілік иелеріне келтіретін зияны да бар екнін ұмытпау керек. Радиоактивті ластану бүкіл адамзатты толғандыратын, бүгінгі таңдағы өте өзекті мәселелердің бірі. Ол – жеке аймақтың ғана емес, планетарлық масштабтағы проблема. Сол себепті тұрғындарды қорғау жөніндегі мемлекеттік шаралар ластану дәрежесін есепке ала отырып, бүкіл аумақтарды қамти отырып жүргізілуі қажет.Дұрыс экологиялық сананың экономикалық қажеттіліктердің ықпалына түспеуі адам мен табиғат арасындағы гармониялық, жер шарындағы өркениеттің стратегиялық бағыты болып табылады.
Пайдалынған әдебиеттер тізімі Негізгі “ Радиациялық ластанудың құқықтық жауапкершілігі ” Батырбаев Н. “ Алматы газеті ” -2003 - № 10 “ Ақиқат ” - 2002 – №12 “ Радиацияның адам ағзасына әсері ” Темірбеков Ж. “ Радиационная обстановка в Казахстане ” “ Экология и экономика ” “ Қаржы – қаражат ” 1997ж. Алматы. “ Радиоактивные загрязнения события и последствия ” “ Наука и высшая школа Казахстана ” - 2003г. 1-март. Төлеубаев Б.Ә. Радиациялық экология жайлы қысқаша таным «Павлодар 2008». Электронады рерсурс көздері: 6. http://stud.kz/referat/show/13024. 7. http://bes-asyl.kz/ реферат/медицина/жеке-бас-медициналық-қорғаныс-құралдары. 8. http://www.nur.kz/kk/319132.html. 9. http://group-global.org/kk/publication/4207-totenshe-zhagdaylar-kezindegi-radiaciyalyk-zhagdaylardy-bagalau-adisteri. 10. https://www.youtube.com/watch?v=tvqHMJyto1A. 11. https://www.youtube.com/watch?v=C9acsCWBKOg.
