Дайындаған: м.ғ.к., доц. Садықов Ө.С.
ЖАРА [VULNUS] деп терінің, шырышты қабаттың және терең жатқан тіндердің, і шкі мүшелердің механиалық әсерден бүтіндігінің бұзылуын айтамыз. Жара ашық жарақат. Жаралары зерттейтін ғылымды вульнерология деп атайды. Жарлар туралы ілім хрургияның теориялық негізін құрайды.
1. ШЫҒУ ТЕГІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ; - Операциялық- оташылық-(асептикалы) - Кездейсоқ (инфекцияланған). Арнайы топқа соғыс жаралары жатады оны баллестикалық медицина ғылымы зерттейді. 2. ЖАРАҚАТТАУШЫ ЗАТЫ БОЙЫНША: - кесілген (vulnus incisum) - шаншылған (v. punctum) - шабылған (v.caesum) - жаншылған (v.cоntusum) - мыжылған (v.conguassatu) - жыртылған (v. laceratum) - тіcтелген (v. morsum) - оқ жара (v. sclopetarium) - уланған (v.vensnatum) - аралас (v.mixtum)
3. ЖАРАДАҒЫ МИКРОБТЫҚ ФЛОРАНЫҢ БОЛУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ; - асептикалық ( тек операциялық ) - инфекцияланған ( кездейсоқ жаралар ) - іріңді ( қабынған жаралар ) 4. ДЕНЕ ҚУЫСЫНА БАЙЛАНЫСТЫ; - енген (кеуде, құрсақ, бас қуыстарына және буынға) - енбеген ( қуыс қабырғасымен шектелген) 5. ӘСЕР ЕТЕТІН ФАКТОРЛАРҒА БАЙЛАНЫСТЫ; - асқынбаған ( тек механикалық әсерден) - асқынған ( механикалық фактордан басқа; улар, радиоактивті заттар, инфекция, күиік, үсік) немесе қосарласқан.
Жалпы әрекеті Жергілікті әрекеті Жалпы әрекет а) 1-4 тәулкте симпатикалық нерв жүйесінің қозуы; б) 4-5 тәуліктен кейін парасимпатикалық жүйенің белең алуы; 2. Жергілікті әрекеті ЖАРАНЫҢ КЛИНИКАЛЫҚ КӨРНІСІ; А) АУРУ СЕЗІМІ (dolor) Б) ЫРСИУЫ (hiatus). В) ҚАНСЫРАУ (hemoragia). ЖАРАНЫҢ ЖАЗЫЛУЫ- (ЖАРА РЕГЕНАРАЦИЯСЫ)- жарадағы және оның айналасындағы тіндердің, ағзаның жан-жақты өзгеріс үрдісін айтамыз.
Жара құрылысы ; а/ ернеуі; б/ қабырғасы; в/ түбі (енген жарада болмайды) Жараның жазылу кезеңі : И.Г.Руфанов / 1954ж/ бойынша а/ гидратация; (1-4 тәулік ) б/ дегидратация (5- тәуліктен кейін ) М.И.Кузин /1977ж\ бойынша 1. кезең – ҚАБЫНУ(1-5тәулік): а/ қантамырлаының бұзылуы (1-2 т) б/ некрозды т індерден тазаруы ( 3-5т ) 2. кезең – РЕГЕНЕРАЦИЯ (6- 14 тәулік ) 3.кезең —ТЫ Р ТЫ Қ ТҮЗІЛУ / 1- 5 аптада н кейін /
1.Жасы, салмағы, қоректенуі, жараның екінші реттегі ифекциялануы, ағзаның иммундық қалпы, жараның әсерінен ағзадағы жалпы қан айналысына. 2.Созылмалы қосарласқан ауруларға 3. Емдеу әдісіне, түрлеріне
1. БІРІНШІ РЕТТЕГІ ТЫРТЫҚТАНЫП ЖАЗЫЛУ; Шарттары; а / жарада инфекцияның болмауы ( 1 гр 100000 микробтан төмен ) б/ жарада бөгде заттың, гематома, некрозды тіннің болмауы.( 10000 м) в/ жара ернеуінің 1 см. кем болуы. г/ ишемия жағдайы (1000 микроб аз) д / аурудың жалпы жағдайы жақсы болуы 2. ЕКІНШІ РЕТТЕГІ ЖАЗЫЛУ; / керсінше/ 3. ҚАБЫРШАҚТАНЫП ЖАЗЫЛУ / беткейлік жаралар/.
ҚАНСЫРАУ, ШОК, ӨЛІМ ЖАҒДАЙЫ. ИНФЕКЦИЯНЫҢ ДАМУЫ / іріңді, сепсис,анаэробты, сіреспе, құтыру және т.б. ЖАРА ЕРНЕУІНІҢ ЫДЫРАУЫ, ЭВЕНТЕРАЦИЯ ТЫРТЫҚТАНУДЫҢ АСҚЫНУЫ, а/ келлоидты және гипертрофиялық тыртық б/ тыртық контрактурасы в / тыртық малигинизациясы
АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ: а/ асептикалық таңу б/ асқынуды болдырмау. ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ( ОТАШЫЛЫ Қ ) жараны емдеу; ТАЗА ОПРАЦИЯ антибиотик керек емес ОПЕРАЦИЯ ИНФЕКЦИЯЛАНУЫ МҮМКІН – антибиотикті 8-24 сағ. қолданады ОПЕРАЦИЯ ИНФЕКЦИЛАНУ ДӘРЕЖЕСІ ЖОҒАРЫ- антибиотиктерді операция кезінде және кейін 24-48 сағ. қолданады. ОПЕРАЦИЯ ИНФЕКЦИЯЛАНҒАН - антибиотиктер операция ға дейін және кейін 5 тәулік КЕЗДЕЙСОҚ немесе ИНФЕКЦИЯЛАНҒАН ЖАРАЛАРДЫ ЕМДЕУ 1. ЖАРАНЫ БІРІНШІ ХИРУРГИЯЛЫҚ ӨҢДЕУ / ЖБХӨ/- Барлық кездейсоқ жараларға инфекция болдырмау үшін жасалады. 2. ЖАРАНЫ ЕКІШІ ХИРУРГИЯЛЫҚ ӨҢДЕУ - инфекция дамыған жараларда жасалады.
Хирургиялық өңдеу уақытысына байланысты; ЕРТЕ ЖБХӨ / әуелгі 24 сағ.ішінде / КЕЙІНДЕТІЛГЕН ЖБХӨ /антибиотитер қолданғанда ғана 48 сағ. қолданады/ КЕЙІНДЕТІЛГЕН ЖБХӨ /24 сағ. кейін немесе антибиотиктер қолданғанда 48 сағ./. ЖБХӨ ҮШ КЗЕҢНЕН ТҰРАДЫ: ТІНДЕРДІ КЕСУ ЖАРА ЕРНЕУІН, ҚАБЫРҒАСЫН, ТҮБІН КЕСІЛГЕН ТІНДРДІ АЛЫП ТАСТАУ, ЖАРА АРНАСЫН ТЕКСЕРУ. ТІГУ немесе АШЫҚ ҚАЛДЫРЫП, САЛАЛУ. ХИРУГИЯЛЫҚ ӨҢДЕУДЕ САЛЫНАТЫН ТІГІСТІҢ ТҮРЛЕРІ: Бірінші тігіс ЖБХӨ кейін бірден салынады. Кейіндетілген тігіс – тігіс салып 24-48 сағаттан кеін инфекция дамымаса байланады. Екінші реттегі тігіс - жара тазарғаннан кейін грануляциялық жараға 10-12 тәулікте
ЖБХӨ ЖАСАЛМАЙДЫ: Беткейлік жараларға Ернеуі 1cм. кем жараларға Көптеген ұсақ жараларға Шаншыған жараларға Тесіп өткен жараларға ІРІҢДІ ЖАРАНЫ ЕМДЕУ. ІРІҢДІ ЖАРАНЫ ЕМДЕУ- ЖАРА ҮРДІСІНІҢ АҒЫМЫНА БАЙЛАНСТЫ; Қабыну сатысы-жарада ірің, некрозды тіндермен, тіндердің ісінуімен,микробтардың дамыумен және токсиндердің сіңуімен сиптталады. ЕМДЕУ МІНДЕТІ; Ірің мен некрозды тіндерден тазарту. Экссудациядан және ісікті азайту. Микроорганизмдрмен күресу.
ЖАРАНЫ САЛАЛАУ ; а/ Белсенді. б/ Белсенсіз ГИПЕРТОНИЯЛЫҚ ЕРТІНДІЛЕР / 10 % NaCL ep. 3-5% HBr. 20% қант ертіндісі/ МАЙЛАР /Левосин, левомиколь, сульфамеколь, левонорсин,мафенид ацетат/. ЭНЗИМОТЕРАПИЯ /трипсин, химопсин, химотрипсин, «Ируксол», имоазимаза/. АНТИСЕПТИКАЛЫҚ ертінділер /фурациллин ер. бор қышқылы,диоксидин 0,1-1% ер ФИЗИКАЛЫҚ ӘДІСТЕР /УКС, ультрадыб. кавитация, УВЧ, ГБО, озондық ем/ ЛАЗЕР СӘУЛЕСІН қолдану.
МІНДЕТІ; 1. Қабынуға қарсы ем. 2. Грануляцияны зақымданудан қорғау. 3. Регенерацияны күшейту. Ол үшін; а/ МЕТИЛУРАЦИЛ, ТРОКСЕВАЗИН, ЛЕВОМИКОЛЬ, ЛЕВОСИН МАЙЛАРЫ/. б/АЛОЭ шырынын, ИТМҰРЫН майын және т.б. в/ ЛАЗЕР сәулесі. ҮШІНШІ САТЫСЫНДАҒЫ (ЭПИТЕЛИЗАЦИЯ және ТЫРТЫҚТАНУ) ЕМ. МІНДЕТІ; ТЫТЫҚТАНУ мен ЭПИТЕЛИЗАЦИЯНЫ ЖЕДЕЛДЕТУ Қолданылды; МАЙЛАР, АЭРОЗОЛДАР, ФИЗИОТЕРАПИЯЛЫҚ ЕМ.
ДӘРІС ТАҚЫРЫБЫ: ТРАВМАТОЛОГИЯ. ЖАБЫҚ ЖАРАҚАТТАР. ЖҰМСАҚ ТІНДЕР ЖАРАҚАТЫ. ЖАРАҚАТ ТОКСИКОЗЫ.ІШКІ МҮШЕЛЕРДІҢ және БАСТЫҢ ЖАРАҚАТТАРЫ. ПАТОГЕНЕЗІ.КЛИНИКАСЫ. АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ. ЕМДЕУІ. МАҚСАТЫ: СТУДЕНТЕРГЕ ТРАВМАТОЛОГИЯ ПӘНІМЕН ОНЫҢ ІШІНДЕ ЖҰМСАҚ ТІНДЕР ЖАРАҚАТЫМЕН, ІШКІ МҮШЕЛЕРДІҢ ЖАРАҚАТМЕН ТАНЫСТЫРУ және ЕМДЕУ ҚАҒИДАЛАРЫМЕН ТАНЫСТЫРУ.
ТРАВМАТОЛОГИЯ - (гр. тілінде trauma- жарақаттану және logos-ғылым) ЖАРАҚАТ деп- МЕХАНИКАЛЫҚ, ТЕРМИЯЛЫҚ, ЭЛЕКТР, СӘУЛЕЛІК және БАСҚА СЫРТҚЫ ОРТАНЫҢ АҒЗАҒА ШҰҒЫЛ ӘСЕР ЕТУІНЕН ЖҮЙЕЛЕРДІҢ, МҮШЕЛЕРДІҢ, ТІНДЕРДІ АНАТОМИЯЛЫҚ БҮТІНДІГІНІҢ және ҚЫЗМЕТТЕРІНІҢ БҰЗЫЛУЫН АЙТАМЫЗ.
ӨНДІРІСТІК а/өнеркәсіпті; б/ауылшаруашылық. ӨНДІРІСТІК ЕМЕС; а/тұрмыстық; б/спорттық; в/транспорттық; г/көшелік. БАЛАЛАР ӘСКЕРИ ӘДЕЙІ /өлтіру үшін, өзін өлтіру, мүше бұзу/
1. СОҒЫЛУ /СОNTUSIO/ 2.СОЗЫЛУ /DISTORSIO/ 3. ҮЗІЛУ /RUPTURA/ 4. ШАЙҚАЛУ /СOMMOTIO/ 5. СЫҒЫЛУ /COMPRESSIO/ 6. ЖАРАҚАТ ТОКСИКОЗЫ /CRASH SINDROM/
ЖАРАҚАТ ТОКСИКОЗЫ - ЕЗІЛУ СИНДРОМЫ, КРАШ-СИНДРОМ, ҚАЛЫПТЫҚ СИНДРОМ. ЖТ - ШЕТКІ МҮШЕЛЕРДІҢ АУЫР ЗАТТАР АСТЫНДА ҰЗАҚ ( 4-6 сағ.) ҚАЛҒАННАН ЗАРДАП ШЕГУШІДЕ ПАЙДА БОЛАТЫН ПАТОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙ. ЖТ- ақзаға 3 фактор әсер етеді 1.НЕЙРОГУМОРАЛЬДЫҚ және НЕЙРОЭНДОКРИНДІК БҰЗЫЛЫСТАН БОЛАТЫН АУРУ СЕЗІМІ 2.ЖАРАҚАТ ТОКСЕМИЯСЫ- зақымдану ошағындағы тіндердің аутолиз өнімдерінің ағзаға сіңуінен болады. 3.ПЛАЗМА және ҚАН ЖОҒАЛТУ – ісіктен немесе қанталау жағдайынан болады
ЖТ КЛИНИКАСЫ ҮШ КЕЗЕҢНЕН ТҰРАДЫ : ЕРТЕ ( 2 тәулік) ШОК КЕЗЕҢІ АРАЛЫҚ - ЖЕДЕЛ БҮЙРЕК ЖЕТІСПЕУШІЛІГІ (3- 8-12 тәулікке дейін) КЕШ (8-12 тәуліктен 1-2 айға дейін) АЙЫҒУ КЕЗЕҢІ – жергілікті көрністің белең алуы.
Шокқа қарсы: полиглюкин, гемодез Қышқыл - негізді қалпына келтіру Гепарин,трасилол, контрикал, оттегі Гемодиализ, гемосорбция, плазмоферез Кванттық ем Сіреспеге қарсы ем
Назар аударғандарыңызға рахмет !
