Гормондар туралы түсінік. Гормондардың жіктелуі Гормондардың әсер ету механизмдері туралы түсінік. Қалқанша және қалқанша маңы бездерінің гормондары. Қандағы глюкоза деңгейін реттейтін гормондар. Қантты диабет
ішкі секреция бездерінде синтезделетін, қанға немесе лимфаға бөлініп шығатын, нысана-жасушаларына әсер етіп, заттар алмасуын реттейтін биологиялық активті заттар.
Гормондар ферменттердің активтілігін немесе синтезделу жылдамдығын өзгерту арқылы заттар алмасуын реттейді.
І. Белокты-пептидтік гормондар: 1)жәй белоктар: инсулин, паратгормон. 2)күрделі белоктар: ТТГ, ФСГ, ЛГ. 3)полипептидтер: глюкагон, кальцитонин. ІІ. Амин қ-ның туындылары: тиреоидты гормондар, катехоламиндер. ІІІ. Стероидты гормондар: кортикостероидтар, жыныс гормондары.
І механизм- Жасуша ішілік ферменттердің фосфорлану-фосфорсыздану арқылы активтілігін өзгерту жолымен әсер етуші гормондар.
Бұл механизм бойынша белокты-пептидтік гормондар (инсулиннен басқа) және катехоламиндер әсер етеді. Олар гидрофилді гормондар, мембрана арқылы өте алмайды. Олардың рецепторлары плазматикалық мембрананың сыртқы бетінде орналасады.
Олар өз рецепторлармен байланысқанда, жасуша ішілік “делдалдардың” (екіншілік мессенджерлердің) мөлшері жоғарылайды. Екіншілік мессенджерлер қатарына цАМФ, цГМФ, Са 2+, инозитолтрифосфат және диацилглицерин (ДАГ) жатады.
Гормон-рецептор цАМФ, цГМФ, Са 2+, ИТФ, ДАГ Протеинкиназа (А, G,С, т.б.) Белок Фосфопротеин АТФ АДФ
Бұл механизм бойынша майда еритін гормондар (стероидты, Т 3 ) әсер етеді. Олар мембраналар арқылы өтіп ядроға түседі, транскрипцияны күшейтеді, ізінше белоктар мен ферменттердің синтезделу жылдамдығын өзгертеді.
Субстраттар мен иондар үшін мембраналардың өткізгіштігін өзгерту арқылы және ферменттердің активтілігін өзгерту жолымен әсер ететін гормондар. Мысалы, бұл механизм бойынша инсулин әсер етеді.
Мысалы, адипоциттер мен қанқа бұлшық еттер жасушаларында ГЛУТ-4 (глюкозаның арнайы тасымалдаушы белогы) глюкозаны жасуша сыртынан жасуша ішіне еңгізеді. Бұл инсулинтәуелді тасымалдану.
Кальций мен фосфаттар алмасуын реттейтін гормондар: кальцитонин - қалқанша безінде паратгормон - қалқанша маңы безінде түзіледі.
Кальцитонин гипокальциемиялық және гипофосфатемиялық әсер көрсетеді. Сүйектің резорбциясын тежейді. Паратгормон гиперкальциемиялық және гипофосфатемиялық әсер көрсетеді. Сүйектің резорбциясын арттырады.
Сүйектің органикалық заттарының ыдыраун және кальций тұздарының (цитрат және фосфаттар түрінде) сүйектен шығуын күшейтеді. Бүйректе : фосфаттардың реабсорбциясын төмендетеді, кальцийдің реабсорбциясын жоғарлатады.
қалқанша безінің фолликулярлық жасушаларында түзіледі. Бұл гормондар негізгі алмасудың ( энергия алмасуын ) жылдамдығын, тіндердің өсуін, жетілуін, белоктар, липидтер, көмірсулар алмасуын, су-минерал заттар алмасуын, ОЖЖ, АІЖ қызметін, гемопоэзді, т.б. реттейді.
балаларда кретинизм: бойы мен ақыл есінің дамуы бұзылған; ересек адамдарда микседема.
Таулы аймақтардың тұрғындарында жиі болады, себебі олар ішетін суда, өсімдіктерде йод жетіспейді. Тиреоидты гормондардың жетіспеушілігі. Сондықтан, ас тұзына, ұнға йод қосады.
β-жасушаларында түзіледі. Гипогликемиялық, анаболикалық әсер көрсетеді. Глюкозаның қаннан жасушаларға түсуін, жасушаларда глюкозаның тотығуын, гликоген, белоктар, липидтер синтезін, липонеогенезді жоғарлатады.
Ұйқе безінің α –жасушаларында глюкагон түзіледі. Ол бауырда гликогенолизді және амин қышқылдар мен глицериннен глюконеогенезді жоғарлатады. Бүйрек ұсті безінің милы қабатында адреналин түзіледі. Ол бауырда гликогенолизді күшейтеді.
Бүйрек ұсті безінің қыртыс қабатының шоғырлы аймағында түзіледі. Бұлшық ет, лимфоидтық, дәнекер тіндерінде – белоктардың ыдырауын аяқ-қолдарда майлардың ыдырауын, ал бетінде, дененің жоғары жағында майлардың түзілуін күшейтеді.
Жасушалық мембраналардың өткізгіштігін төмендетеді. Глюкоза мен амин қышқылдардың жасушаларға түсуі тежеледі. Бауырдағы амин қышқылдардан глюконеогенез есебінен гипергликемия дамиды.
Инсулинге тәуелді ( I түрі ) - Адам жас болғанда аутоиммундық реакция нәтижесінде инсулин түзетін жасушалар бұзылады. Инсулинге тәуелсіз ( II түрі ) – Жас ұлғайған сайын инсулиннің секрециясы төмендейді немесе инсулин рецепторының сез імталдығы төмендегенде.
Диабеттің ІІ түрімен ауратын адамдар барлық қантты диабетпен ауратын адамдардың 80-90 % құрайды. Глюкозаның қандағы қалыпты мөлшері: 3,4-6,1 ммоль/л. Бүйректік межесі : 8,8 мМоль/л жоғары.
гипергликемия, глюкозурия гиперкетонемия, кетонурия полидипсия (шөлдеу), полиурия зәрдің меншікті салмағы жоғарылаған
Қандағы глюкозаның деңгейін глюкометрмен (портативтік аспап) анықтау. Уринарлық глюкотест. Қалыпты жағдайда глюкоза зәрде болмайды. Қан плазмасында және зәрде кетон денелерін анықтау.
1 - Гормондар деген не? 2- Екіншілік делдалдарды атап беру. 3-Қандай гормондар қалқанша безінде түзіледі? 4-Инсулиннің физиологиялық әсері. 5-Қантты диабет кезіндегі қан мен зәрдегі негізгі өзгерістер.
