Махмұд Қашқари (1029—1101) - түркі ғалымы, әйгілі « Диуану лұғат-ит-түрк » (« Түркі сөздерінің жинағы ») атты еңбектің авторы. Толық аты жөні Махмұт ибн әл Хұсейн ибн Мұхаммед. Туған жері қазіргі Қырғызстан жеріндегі Ыстық к өл жағасындағы ( кей деректе Шу бойындағы ) Барсхан қаласы.
К өне дәуірдегі түркі ні ң әлемдік қартасын жасап, онда Барсхан, Баласағұн, Тараз, Екіөгіз, Қашқардан бастап, түркі дүниесінің ежелгі шаһарларын, елді мекендерін түгел дерлік көрсетеді. Бұл ретте оны түркі жұртының тұңғыш энциклопедиялық анықтамалығы десе де болады.
Тұңғыш түркі тілінің сөздігін жасап шыққан, грамматикасын түзген, күллі түркі тілдерінің тұтастығын білдіретін қасиеттерін, өзара айырмашылық белгілерін айқындап, өзекті заңдылықтарын жүйелеген тұңғыш ғалым.
“Мен бұл кітапты хикмат сөздер, сежілер, мақал - мәтелдер, өлең - жырлар, режез және несір секілді әдеби сөздермен безендіріп, мақсұс әліппесі ретімен түзеп шықтым. Үйренушілер мен қызығушылар керекті сөздерді тез, оңай табу үшін көп жылдар бейнет шегіп, сөздерді орын - орнына қойдым. Ақыры бұл тіл кітабын мынадай сегіз бөлікке жіктедім” М. Қашқари
ot. От – шөп, өсімдік. (от үнді - шөп өнді) AND - Анд - ант Алп - алып батыр (Алп йағыда, алчақ чоғыда – батыр жауда, момын дауда) Ұз - қолы епті, іс - өнерге бейім кісі (ұз кіші – ұста кісі) Иег – жақсы. (Бұ ат анда иег – бұл ат одан жақсы)
Тал - тал Қар - қар Қол - қол Қан - қан (қанығ қан бірле иумас – қанды қанмен жумас)
И < Ж Ы < І иып - жіп, иыр - жыр,иаш - жас, иыл - жыл, баш - бас, тыл - тіл Ш < С Ғ < У тағ - тау, бағ - бау Т < Д тауыш - дауыс Б < М байрам - мейрам
Шығыс септігі: - тін (бешіктін иөрді – бесіктен шешті) Көмектес септігі: бірлә (қанығ қан бірле иумас – қанды қанмен жумас) - ды, - ді < - ты, - ті ішді ұшды ашды (қапұғ ашды – қақпаны ашты)
Оттұз < отыз Иүз < жүз
1. Қатұнсіні йоғылады, Танғұт бәгін йағылады Қаны ақып зағылады Бойұн сұвын қызыл сағды Қатұнсің деп ұрандады, Таңғұт бегімен айқасты. Қаны ағып заулады, Мойнынан қызыл су саулады.
Қатұнсіні Қатұнсің Йоғылады ұрандады ЙО Ұ, Ғ Р, Л Д
Орындаған: Қонақбаева Перизат
