Қабылдаған: Арынғазиева Баян Орындаған: Балаби Гулмарал Тобы:171-19
Өнер философиясы б ұл өнердің табиғатына бағытталған философияның бір саласы. Мұнда талдау үшін түсіндіру, бейнелеу, өрнек және форма қолданылады. Оны көбінесе эстетикамен шатастырады, бірақ соңғысы тек сұлулық пен эстетикалық талғамды зерттеуге бағытталған. Философияның бұл саласы кескіндеме, мүсін, тіпті музыка сияқты кез-келген көркемдік көріністе қолданылады. Осы салада мамандандырылғандардың көпшілігі « өнерді бір нәрсе не етеді ?» д еген сияқты маңызды сұрақтарға жауап беру үшін өнерге байланысты тұжырымдамалар мен теорияларды құруға жауап береді. Ж әне « Өнерді неге бағалау керек ?» Екі сұрақ та 2000 жылдан астам уақыт бойы пікірталас алаңына айналды.
Өнер философиясы өнер табиғатын түсінуге жуық тұжырымдамаларды қалыптастыруға жауап береді. Бұл өз кезегінде көркем өрнектерді түсінуге жол ашады. Айта кету керек, өнер философиясы сыни іс-әрекетке көбірек қатысы бар нәрселерді бағалау үшін өнерді бағалауға немесе талдауға жауапты емес. Осылайша, өнер философиясы көркем шығарманың айналасында үнемі сұрақ қоюға жауапты және оны қандай факторлар өнерге айналдыра алатындығын анықтауға тырысады. Мысалы, философия шығарманың болуы мүмкін мәнерлілік дәрежесін анықтамайды, керісінше шығарманы мәнерлі ететін нәрсені сұрайды. Бұл саладағы философтар өнердің мағынасын қандай да бір түрде жеткізуге көмектесетін ұғымдардың генераторлары болып табылады. Мұны көркем шығармалардағы бағалау жұмыстары үшін сыншылар қолдана алады.
Көркемдік философияның тарихы уақыт бойынша мағынасы әр түрлі болып келген өнер ұғымының шығуымен байланысты. « Өнер » сөзін гректер ежелгі уақытта негізгі қажеттіліктер үшін жасалған қолөнерге қатысты қолданған. Өнер сонымен қатар адамның табиғатқа қатысты прогресінің символы болды. Осы жерден адамның қажеттіліктен объектілерді құрудан білімге немесе ләззат алу үшін жасай бастауы ауысады. Өнер туралы бұл ойлау Платон мен Аристотель сияқты философтардың ықпалында болды және орта ғасырларда басым болып қала берді. Қайта өрлеу дәуірінде гуманистік философия шеңберінде өнер тұжырымдамасы қалыптасты, рәміздер, түстер, тақырыптар мен құрылымдар табиғат пен адамзатқа бағытталған хабарламалармен байланысты болды.
Өнеркәсіп дәуірі мен жаппай көбеюдің басталуы кезінде өнердің нені білдіретіні туралы жаңа пікірталастар туындай бастады, көбінесе қолөнершілерге шынайы ретінде сүйеніп, көшірмесін көркем мазмұнсыз жай объектіге бастырды.Өнер философиясының көптеген сұрақтары мен тұжырымдамалары өзгерістер мен эволюциялардың көбеюінен алынған. Адамның жаратылу тәсілдері мен мақсаттарын, тіпті тақырыптары мен мүмкін мағыналарын өзгерту тәсілі философияның провинциясы болып табылатын ұғымдардың үнемі сұрағы мен тұжырымдамасын тудырады.
Шеллингтің ойынша, әлемді тек кана әсемдік арқылы ғана жете түсініп-сезінуге болады, өйткені « универсумның ( әлемнің ) өзі абсолютті өнердің туындысы », табиғаттың өзі « рухтың бейсаналық поэзиясы ». Күннің шығуы мен батуы, аралардың ұясы, неше түрлі гүлдердің түрлері мен иістері, құстардың неше түрлі безенуі, жануарлардың дене кұрылыстарының әсемдігі т.с.с. – бәрі де бізді таңғалдырады, өйткені Дүниедегі әр затқа шексіз ақыл-ойдың тудырған идеалды ұғымы сәйкес келеді.
Ғылым мен өнерді салыстыра келе, Шеллинг бірінші орынға өнерді, эстетикалық сананы қояды. « Ғылым әрқашанда өнер саласында алғашқы ашылған, сезінілгеннен кейін жүреді ». Шеллингтің бұл ойын растайтын бір мысалды келтірейік. 1970-ші жылдардан бастап, бұрынғы кеңес қоғамының құлдырай бастағанын, оның алдағы болашақта тарихи тұйықтыққа келіп тірелетінін алғаш сезінген өнер қайраткерлері болатын. Ал ғалымдарға келер болсақ, олар тек сол қоғам келмеске кеткен уақыттан бастап қана оны сараптай бастады. Өнер саласының құндылығын Шеллинг генийлердің ( genius - лат. сөзі, аса дарынды деген мағына береді ) іс-әрекетімен тығыз байланыстырады. Өйткені олар - Абсолюттің құралы, бірақ оны олар сезінбейді. Генийдің өмірі - ерікті де, зардап пен шаттыққа, шығармашылық іс-әрекетке толы. Ол өнер саласында белгілі бір мақсат қойып, оны ертелі-кеш орындайды, дүниеге аскан әсем туынды келеді. Ал бірақ оған ол қандай жолмен, қандай заңдылықтардың нәтижесінде жетті - оны ол көбіне түсіне бермейді. Өйткені өнер кайраткерінің туындысын Дүниеге әкелетін ең терең себеп - ол Абсолюттің өзі. Алайда гений өз шығармасын тудырып, оның кемеліне келген әсемдігін сезініп, шексіз шаттанып, одан ғажап ләззат алады. Өйткені оның рухы өзінің жасаған өнер туындысы арқылы заттанды ( объективтелінді ), ал заттанған өнер шығармасынан идеалды өмірдің нышаны байқалады ( субъективтелінді ). Сонымен өнерде объективтік пен субъективтік бір-бірімен косылып, алғашқы бейсаналық теңдіктің дамыған финалы, соңы ретінде байкалады.
Шеллинг өнер саласын, негізінен, екіге бөледі. Біріншісі - реалдық өнерлер. Оған ол музыканы, сурет, архитектура мен скульптураны жатқызады. Екіншісі - лирика, эпос және драма. Егер біріншіге жататын өнер салалары көбіне дене әсемдігіне көңіл бөлсе, екіншілер, одан да жоғары - рухани әсемдікті көрсетеді. Әрине, бұл классификацияға күмәндануға әбден болатын сияқты. Музыка арқылы сөзбен жеткізе алмайтын нәзік сезім толқындарын тудыруға болатынын бәріміз де білеміз, олай болса оны екінші топқа жатқызуға, әрине, болар еді.
Шеллингтің ойынша, ең биік өнер - ол поэзия. Ол арқылы Абсолют өзін-өзі ең терең түрде сезіне алады. Соңынан, XX ғасырда өмір сүрген ұлы неміс философы М.Хайдеггер бұл пікірді толығынан қолдап, поэзияда философиялық ой- өрістің шеңберінде ашылмаған болмыстың сырлары ашылады деген болатын. Сонымен тек өнерде ғана адам өлшенбейтін, бұл өмірде жок ғажапқа іштей беріліп, жан тыныштығына иеленеді. Ал ол — өлшемі Жоқ ғажап, ол - Құдай. Абсолют ұғымы - оның тек қана сөзбен берілген аты ғана. Соңынан Шеллинг өнердің Құдай идеяларына қатыстығы бар екенін көрсетіп, өнерді сүйіп-түсінудің өзі Құдайдың адамға жауған нұры деген пікір айтты. Көріп отырғанымыздай, өмірінің соңына қарай, Шеллинг бірте-бірте діни философияға қарай ауытқып, « аян философиясьның » жолына түсті. Шеллингтің замандастарыньвд көбі оның бұл ауытқуын теріс қабылдап, жас кезінде даңққа, сыйға бөленген философ қартайған шағында жалғыздықтың, ұмыт қалудың да қасіретін басынан өткізді.
