Оқшау сөздер. Оның түрлері.
Сабақтың мақсаты : а) Білімділік. Оқушыларды сөйлем ішінен оқшау сөз түрлерін тауып, ажырата білуге үйрету ; ә) Дамытушылық. Теориялық білімді практика жүзінде баяндауға дағдыландыру. б) Тәрбиелік. Жаттығу жұмыстары барысында адамгершілікке, ұқыптылыққа, еңбекқорлыққа, үлкен - кішіні сыйлауға тәрбиелеу.
І. Ұйымдастыру бөлімі. ІІ. Қызығушылықты ояту. ІІІ. Ой қозғау. ІҮ. Мағынаны тану. Ү. Толғаныс
Сөйлемнің біріңғай мүшелері дегеніміз не? Мысал келтір.
2. Сөйлем түрлерін ата.
3. Сөйлемнің айқындауыш мүшелері және оның түрлері? Мысал.
4.Сөйлемнің тұрлаулы және тұрлаусыз мүшелерің ата?
5.Осы сөйлемнен айқындауыш мүшені тап және талдап түсіндір. Абайдың Қожанасыр мінездес Қиясбай деген досы болған.
Оқшау сөздер – дегеніміз сөйлемнің құрамында өзге сөздермен байланысқа түспейтін, сондықтан сөйлем мүшесі қызметін атқара алмайтын сөздер мен сөз тіркесі. Мысалы: Өлеңім, шарла ауылды. Тыңда, дала, Жамбылды!
Оқшау сөздер Қаратпа Қыстырма Одағай
ҚАРАТПА СӨЗДЕР. Сөйлеуші тыңдаушының назарын өзіне аудару үшін қаратпа сөздер қолданылады.
Балам, әрбір жер атауының өзіндік тарихы бар. Қалай, балақай, тауға шыққан ұнай ма? Біз саған сенім артамыз,Бақыт. Тезірек жүрейік, қыздар, апай тосып қалды.
Қаратпа сөз сөйлемнің басында тұрса, одан кейін үтір, не леп белгісі қойылады Леп белгісі қаратпа сөз ерекше сезіммен айтылғанда қойылады: Жанар, қолыңды жу. Жолдастар! Бейбітшілік сақталсын! Қаратпа сөз сөйлемнің ортасында тұрса, екі жағынан үтір қойылады: Жарайды, Серік, көмегіңе рақмет! Қаратпа сөз сөйлемнің соңында тұрса, алдынан үтір қойылады: Оқып жүрмін, ата.
ҚЫСТЫРМА СӨЗДЕР. Өзі қатысқан сөздерге қыстармалар сөйлеушінің көзқарасын – күмәнділікті, сенетінділікті, өкінішті, ренішті, сондай-ақ ойдың кімнің тарапынан екендігін білдіру үшін қолданылады. Қыстырма ретінде жұмсалатын сөздер: Әрине, сөз жоқ, шынында, мүмкін, сірә, сонымен, сөйтіп т.б.
Мысалы: Бәсе, солай болады деп айтып едім ғой. Ол, меніңше, тапсырманы орындамай келмейді. Мен білсем, Қайыржан бүгін келеді.
Одағай сөздер. Қаратпа, қыстырма сөздер сияқты одағай да сөйлемде сөйлем мүшесі бола алмайды. Одағайлар сөйлеушінің сезімін, көңіл күйін – қуанышын, ренішін, таңдауынн, ризалығын – білдіруі қажет болғанда қолданылады.
Па, шіркін! Даусы дауыс-ақ екен. Жұмысты істеген соң осылай істеу керек, бәрекелді.
,. ,. ,,. ,.
Мысалдар Оңашаланған айқындауыш Қаратпа сөз Қыстырма сөз Одағай Аптанаң соңғы күні, сенбі күні, саяхатқа шығамыз. Әйтсе де, сізді танымай тұрмын. Ой, тәйірі, шаруа қайда қашатын еді?! Шіркін, ақын болсаң, осындай бол! Әрине, айта беріңіз. Мәкіш өз туысына, інісіне, тамашалай қарайды. Біздің уйге, қалқам, тезірек жет. Тфа, бәлекет, өзіңмен кет! Меніңше, сол орынды сияқты. Олар келіп қалса ше, ә?
67 – жаттығу. Ереже
