ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІГІ О ҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕДИЦИНА АКАДЕМИЯСЫ ПРЕЗЕНТАЦИЯ «Педиатрия -1 » кафедрасы Тақырыбы: Әртүрлі жастағы балалардың тыныс алу ағзаларын аспапты және лабораториялық тексеру әдістері Орындаған: Андасова А. Тобы: 08-17-A ЖМҚ Қабылдаған: Дадабаева Ж.И.
Кіріспе Негізгі бөлім 1. Баланы зерттеу әдісінің ерекшеліктері 2. Т ыныс алу жүйесін зерттейтін аспаптық әдістер 3. Зертханалық зерттеу әдістері 4. Рентгенологиялық зерттеу әдістер Қорытынды Пайдаланылған әдебиеттер
Баланы жан - жақты қарауға, зерттеуге мән беру ауруды дұрыс зерттеп, диагностикалауда, нақты ем қолдануға және бала күтімін дұрыс ұйымдастыруда ең маңызды орын алады. Баланы зерттеу әдістері ересек адамды зерттеу әдістерінен ерекшеленеді, әсіресе ерте жастағы бала болса, жағдайын дұрыс бағалау үшін обьективті зерттеудің арнайы әдістері қажет. Науқас баланы зерттеген уақытта нақты жүйелікті пайдалану қажет, яғни сұрастыру сәтінде және объективті қарау уақытында.
Баланы зерттеу бірнеше кезеңге бөлінеді: Ауру анамнезі ( anamnesis morbi ); Өмір анамнезін сұрастыру ( anamnesis vitae ); Науқастың нақты жағдайын объективті зерттеу ( status praesens ); Қосымша зерттеу әдістері (лабораторлы, рентгенологиялық және т.б.) Зерттеу диагноз қойылуымен, ем тағайындалуымен және болжам жасаумен аяқталу қажет.
Баланы субъективті қарау Баланы субъективті қарау оның жалпы жағдайын бағалағаннан кейін басталады. Баланың жалпы жағдауын бағалаудың үлкен маңызы бар, ол қажетті емдік шаралардың реттілігі мен көлемін, сонымен қатар нақты ауру кезеңіне сәйкес қосымша лабораторлы - аспапты зерттеу әдістерін қолдануды анықтайды. Баланың жағдайының ауырлығын дұрыс анықтау, оның орынды түрде ем алатын бөлімдерін анықтауға, яғни жансақтау және қарқынды емдеу бөліміне, жеке боксқа немесе қарапайым палатаға орналастыруға мүмкіндік береді.
Баланы тексеруде қарау, сипап - сезу (пальпация), соққылау (перкуссия), тыңдау (аускультация) әдістері қолданылады.
Спирометрия Пневмография Бронхофония Рентгенологиялық зерттеу Эндоскопиялық зерттеу
Өкпенің тіршілік сыйымдылығының (ӨТС) және оны құрастын ауа көлемдерін анықтайтын әдіс. Өкпенің тіршілік сыйымдылығы – адамның максимальді дем алып, дем шығарғандағы ең үлкен көлемді ауа. Өкпенің көлемдері және сыйымдылығы көрсетілген, олар өкпенің функциялық жағдайын көрсетеді. Өкпенің функциялық жағдайы адамның жасына, бойына, жынысына, физикалық дамуына және т.б. Факторларға байланысты.
Спирограф тіркейтін көрсеткіштер : Тыныс алу жиілігі (ТАЖ) — 1 минуттағы тыныс алудың саны. Сау адамдарда бұл көрсеткіш 16—17 тең ; Тыныс алу көлемі (ТАК) — бір рет тыныс алғанда өкпедегі ауаның көлемі. Ер адамдарда 300 ден 1200 мл дейін, әйелдерде — 250 ден 800 мл дейін ; Тыныс алудың минуттық көлемі (ТМК) — өкпе арқылы 1 минутта өткен ауаның көлемі. Орташа 4 тен 10 л дейін ;
Тыныстық қозғалыстарды тіркеу. Ол тыныстың жиілігін және тереңдігін анықтауға, дем алумен дем шығарудың ұзақтылығы қатысын білуге мүмкіндегін береді. Сау ересек адам минутына 12-18 рет дем алады. Дене жұмысы кезінде дем алу жиілігімен тереңдігі өзгереді. Сондай - ақ тыныстық ырғақ өзгерісін жұтынғанда, сөйлегенде, тынысты уақытша тоқтатқанда және т.б. бақылайды.
Стетоскоп немесе фонендоскоппен сыбырлағандағы сөздерді есту арқылы жасалынады. Ересек балаларға ысылдаған дыбыстарды (ч,р) бар сөздерді сыбырлап айтуды сұраймыз(қырық төрт, бір шыны шай) фонендоскопты науқастың салыстырмалы аускультация жасаған орындарынан қойып тындау керек. Кішкентай балаларда жылағанда естіледі. Сау балада бұл сөздерді сыбырлап өкпе үстінен түсінбейтін, анық емес сөздердің дыбыстары екі жақтан бірдей естіледі. Бронхофония мен дауыс дірілін зерттеу әдістерінің физикалық негіздері бірдей. Өкпеде немсе өкпе қабы қуыстырында патологиялық үдерістер кезінде бронхофония күшейеді.
Спирограф тіркейтін көрсеткіштер : Тыныс алу жиілігі (ТАЖ) — 1 минуттағы тыныс алудың саны. Сау адамдарда бұл көрсеткіш 16—17 тең ; Тыныс алу көлемі (ТАК) — бір рет тыныс алғанда өкпедегі ауаның көлемі. Ер адамдарда 300 ден 1200 мл дейін, әйелдерде — 250 ден 800 мл дейін ; Тыныс алудың минуттық көлемі (ТМК) — өкпе арқылы 1 минутта өткен ауаның көлемі. Орташа 4 тен 10 л дейін ;
Өкпе рентгенографиясы Бұл әдіс өкпе аймағының тұнықтығын және плевра қуысына жиналған сұйықтықты анықтауда қолданады. Науқастарды кішкене форматты флюграф деп аталатын аппаратты рентген аппараттың экранына қосып суретке түсіреді осылай жасалынған фотопленка әдеттегідей фото үлкейткіш арқылы тексеріледі.
Тыныс алу органдарына рентгенологиялық зерттеулер жасалынады. Ал кейбір түсініксіз жағдайларда диагнозды дәлдеу үшін рентгонография. Томоргафия және бронхография әдістері қолданылады. Қалыпты жағдайда өкпе тінінде рентген сәулелері тоқтамайды. Сондықтан, экранда өкпе екі ақшыл алаң ретінде көрінеді, ішінде өзіне тән қан тамырлармен бронхылар орналасқан, өкпе түбірінде әсіресе айқын көрінетін түбі бар. Ірі және орташа бронхтар бұл жағдайда өз қабаттарының жай ғана көлеңкесімен шектелген ашық тілімдер болып көрінеді, ал қан тамырлар болса, ол қанмен толық болғандықтан үзіліссіз сызық тәрізді көлеңкелер тәрізді көрінеді. Егер бронхылармен қан тамырлар көлденең кескінмен түссе, онда жай ашық дөңгелектер болып көрінеді. Зерттегенде ең ашық болып өкпенің төменгі бөліктері көрінеді, өкпе ұштарының ашықтығы төмендеу болады, өйткені олар қалың бұлшық еттермен жабылып тұрады.
Патологиялық жағдайларда өкпе тұсының анық ашықтығының төмендеуі мен жоғарылауы да кездеседі.Өкпе тінінің ашықтығының артуы өкпе эмфиземасында және әсіресе пневмоторакста кездеседі. Сонымен қатар жүректің сау жаққа қарай және ауру жағында өкпенің компрессиялық ателектазы байқалады. Өкпенің дөңгеленіп көрінуі кавернада өкпе абцесінде кездеседі. Кавернаның шекаралары әдетте айқын көрінеді және оның ішінде сұйықтық байқалмайды.Өкпе абцесінде дөңгелек пішінді қуыс болады. Сол қуыс түбінде оның жоғарғы шекарасынан әрқашан көлденең орналасқан сұйықтық анықталады, яғни қуыстың жоғарғы жағы ашық болып, ал төменгі жағы қаралау, қоңырлау болып көрінеді.Сирек жағдайларда рентгеноскопия кезінде шектелген ашықтық түбінде ірі бронхоэктаздар анықталуы мүмкін, онда өкпе суреті ара ұяшықтары тәрізді болады.Өкпенің ашықтығының төмендеуі өкпе тінінің қабынуы үдерісінің әсерінен тығыздалуы кезінде ( өкпе қабынуы, өкпе туберкулезі, өкпе инфаркті ) және өкпе ісіктері байқалуы мүмкін.
Бронхтарға контрасты затты жіберу арқылы жүргізетін зерттеу әдісі. Науқасты дауындап мұрын арқылы катетр енгізіп, контраст жіберіледі. Бронхоэктазды, патологиялық өзгерістерді, каверналары және ісіктерді анықтайды. Бронхография Томография Рентгенографияның ерекше бір әдісі, яғни қабаттама түрдегі рентгенографиялық тексеру. Бұл тексеру әдісі өкпенің әртүрлі тереңдігінде орналасқан өзгерістерді (өкпе ісіктері, инфильтраттар, қуыстар үлкейген лимфотүйіндер) дәлдеп зерттеуге мүмкіндік береді.
Компьютерлік томография тыныс алу жолдарының әр түрлі патологиясын зерттеуге мүмкіндік береді. Балалар тәжірибесінде КТ қолданылуы негізінен онкологиялық немесе онкологиялық жағдайдарға күдікті, басқа этиологиясының көлемді жарақаттары мен ауыр кезде кейде анықталмаған локализацияның ауыр асқыну процесстері кезінде қолданылуға тиым салынады.
Жалпы қан анализі Біршама диагностикалық маңызды көріністерді анықтайды: нейтрофильді лейкоцитоз және лейкоцитарлы формуланың солға жылжуы, жоғарылаған ЭТЖ, нейтрофилдердің токсикалық дәлденуі. Лейкопения бұндай жағдайда жағымсыз әсер болуы мүмкін. Лимфоцит деңгейінің төмендеуі иммундфы жағдайдың төмендеуін көрсетеді. Өкпелік қан кету кезінде және іріңді созылмалы аурулар кезінде, қатерлі ісік кезінде гемоглобин деңгейінің төмендеуімен жүретін анемия байқалуы мүкін. Созылмалы оттегілік ашығу кезінде қанның қоюлануымен және ЭТЖ төмендеуімен жүреді 2-3 мм/сағатына.
Жалпы зәр анализы Ауыр өкпе патологиясы кезінде зәр анализінде ақуыз анықталады. ( қызбалық альбуминурия, « токсикалық бүйрек »). Протеинурия өкпе – жүрек жеткіліксіздігін ; жүрек гликозидтерімен, зәр айдағыш дәрілермен эффективсіз ем кезінде ол жоғалады. Созылмалы іріңді ауру кезінде ( бронхоэктатикалық ауру, плевра эмпиемасы ) тұрақты патологиялық зәр өзгерістері бүйрек амилоидозын көрсетеді. Биохимиялық қан анализі Өкпе аурулары кезінде тұрақты қабыну ауруларын анықтау үшін қолданылады. Осы мақсатта келесідей көрсеткіштер анықталады : жалпы ақуыз деңгейі, С- реактивті ақуыз, сиал қышқылы, серомукоид, гаптоглобин, қан фибриногені.
Қақырықты зерттеу. Қақырықты клиникалық зерттеуге жалпы қарау, мөлшерін өлшеу, физикалық және химиялық қасиеттерін зерттеу, бактериологиялық, цитологиялық зерттеулер жатады. Қақырықты таңертен, ауыз қуысын және тамақты мұқият шайқаған соң таза құрғақ банкіге немесе Петри табақшаға жинайды. Микроскопиялық зерттеу кезінде диагностикалық маңызы бар әр түрлі заттарды табуға болады. Бронхоэктазда, абцеске әкелетін пневмонияда, туберкулезды каверналарда қақырықта нейтрофильдер көп мөлшерде анықталады.
Қақырық – 5 жасқа дейінгі балалар қақырық түсіруді білмейді, кейін жұтып қояды. Қақырық тыныс жолдарынан бөлінетін патологиялық зат, ол патологиялық заттардан басқа аздап ауыз қуысы, жұтқыншақ, мұрын жолдарының, кілегей қабықтарының бөліндісінен, кей кезде жұтқыншақ, иек, қызылиекте жабысып қалған тамақ қалдықтарынан, және кейбір ауруларда қан мен іріңнен тұруы мүмкін. Қақырық мөлшері әртүрлі болады. Өкпе демікпесінде өте аз, созылмалы пневмонияда өте көп болады. Құрамына байланысты қақырық, іріңді, кілегейлі, іріңді - кілегейлі, қан аралас болады.
Кілегейлі қақырық – түссіз, мөлдір, жабысқақ немесе жабысқақ емес болады. Кілегейлі - іріңді қақырық (кілегей мен іріңі бар) бір түсті, лайлы, жабысқақ масса болып келеді. Іріңді қақырық – өте сирек кездеседі, іріңді бронхитте, бронхиолитте, өкпе абсцессі жарылғанда, плевра эмпиемасы бронх саңылауына жарылғанда байқалады. Қан аралас қақырық – кілегейлі қан аралас, кілегей қанды ірің аралас, қан арлас, қан аралас болып үшке бөлінеді. Кілегейлі қан аралас қақырық – мұрын, жұтқыншақ аруларында, қанды қақырық өкпе туберкулезінде және т.б. кездеседі.
Лимфоциттер көп мөлшерде өкпе туберкулезі, коклюшпен ауырған аурулардың қақырығында кездеседі. Эозинофильдер бронхиальды астманы, өкпенің паразитарлы ауруаларында (альвеококкоз, эхинококкоз) көрсетеді. Қақырықты бактериологиялық зерттеуі туберкулездің микобактерияларын, кокк флорасын (пневмококк, стафилококк, стрептококк), саңырауқұлақтарды табу үшін жүргізіледі.
Плевра қуысындағы сұйықтық қабыну процесінен (экссудат) және қабынусыз (транссудат) болуы мүмкін. Экссудатқа 1015- тен артық үлес салмағы құрамындағы серомуцинді көрсететін оң Дивалтье реакциясы (сірке қышқылын қосқанда сұйықтықтың лайлануы) тән. Цитологиялық зерттеуде экссудаттан жедел жұқпалы ауруларды нейтрофильдер, туберкулезде лимфоцитеер табылады.
Баланы жан - жақты қарауға, зерттеуге мән беру ауруды дұрыс зерттеп, диагностикалауда, нақты ем қолдануға және бала күтімі дұрыс ұйымдастыруда ең маңызды орын алады. Баланы зерттеу әдістері ересек адамды зерттеу әдістерінен ерекшеленеді, әсіресе ерте жастағы бала болса, жағдайын дұрыс бағалау үшін объективті зерттеудің арнайы әдістері қажет. Науқас баланы зерттеген уақытта нақты жүйелікті пайдалану қажет, яғни сұрастыру сәтінде және объективті қарау уақытында.
«Балалар аурулары пропедевтикасы» Шәкімова Г.Ә, Шабдарова С.К, Дадамбаев Е.Т, Иманбаева Т.М, Орынбасарова К.Қ. Алматы -2011 «Балалар аурулары препедевтикасы» Г.А, Алматы -2011 Асқамбаева К.А. Балалар аурулары пропедевтикасы Интернет мәліметтері
