Оындаған:Нағымет Сұлтан Құрылыс конструкцияларына қойылатын талаптар.Құрылыс конструкциясының классификациясы
Құрылыс конструкцияларының пайда болуы қоғамның материалдық тұрмысымен және өнд i рг i ш күштерд i ң дамуымен тығыз байланысты.. Алғашқы өңделмеген тастан жасалған ғимараттар тас ғасырында жасалды. Соңынан өнд i р i с құралдарының дамуына байланысты конструкциялар үш i н күйд i р i лген к i рп i штер пайдаланылды. 1333 жылы Москва Кремл i нде Архангель соборы, 1367 жылы Кремль қабырғалары салынды және де одан 100 жылдан аса уақыт өте қайта жөндел i п, күн i бүг i нге дей i н маңызын жойған жоқ. Тас конструкциялар қолдануға өте қолайлы, ұзақ мерз i мд i және отқа төз i мд i конструкциялар, түрлі жасанды накладка және арматура енгізілген тастар қолданылады.
Құрылыс конструкцияларына жобалау, дайындау, тасымалдау, монтаждау және тұтыну кезінде олар қанағаттандыратын талаптар қойылады. Жобалау кез i нде конструкцияның бер i к, мықты болуы қарастырылады, рационалды конструкциялық шеш i м қабылданады, материал шығыны аз болуына көң i л бөл i нед i. Құрылыс конструкциялары шеш i мдер i н i ң барлық кезеңдердег i ти i мд i л i г i олардың материалдарына және оның бер i кт i ктерінің толықтай пайдалануына т i келей байланысты. Жобалау кез i нде материалдар шығыны көрсетк i штер i н, конструкцияның дайындалу қиыншылығын, уақытын, бағаланылуын көрсетет i н б i рнеше конструктивтік шешімдерінің нұсқалары құрылып, салыстырылып, олардың ең ти i мд i с i алынады.
Материалдық шығыны аз конструкция деп, бүк i л қимасы түгел көтеру қаб i летт i л i г i не жұмсалатын, бер i кт i г i б i р қалыпты конструкцияны айтады. Құрылыс конструкцияларының жет i ст i ктер i мен кемш i л i ктер i төмендегідей нег i зг i көрсетк i штер арқылы анықталады : 1. Салмағы. Салмағы жөн i нен жет i ст i г i бар құрылыс конструкциясы деп, б i рдей жағдайларда салмағы аз болатын конструкцияны айтады. Мысалы : белг i л i б i р сығу күш i не жұмыс жасайтын металл конструкцияларының салмағын 1-ге тең деп есептейт i н болсақ, онда сол күшке жұмыс жасайтын ағаштан жасалған конструкциялардың салмағы одан 1-1,5, тем i рбетон - 3-7, тас конструкциялары - 15-25 есе үлкен болады. 2. Отқа төз i мд i л i к. Тем i рбетон және тас конструкциялары отқа төз i мд i. Алдын -ала кернеуленген тем i рбетон конструкциялардың отқа төз i мд i л i г i аз болады. Металл конструкциялары отқа төз i мс i з. Ағаш конструкциялары i ш i нде шомбал, көлемд i конструкциялар отқа төз i мд i. 3. Индустриалдығы. Тем i р, тем i рбетон, i р i блокты тас конструкциялар және дайын ағаш конструкциялар индустриалды конструкциялар болып есептелед i.
4. Тұтыну шығыны. Металл конструкцияларын коррозиядан қорғау үш i н бояу -сыр, ағаш конструкцияларын ш i руден сақтау үш i н оларға с i ң i рет i н әртүрл i заттар керек, ал олардан басқа конструкциялардың шығыны жоқ десе болады. Металдан, бетоннан, тастан, тем i рбетоннан және арматура салынған тастан жасалған конструкциялар мәңг i л i к. Ағаш конструкцияларын жақсы күт i п, ш i руден сақтаса, олар да үзақ жұмыс жасайды. Кейб i р ағаш конструкциялары 100 жылдан аса жұмыс жасайды. 6. Қолданылу салалары. Тастан және арматураланған тастан жасалған конструкциялар нег i з i нен бағаналар және қабырғалар үш i н қолданылады.
Шект i к жағдайда есептеу әд i с i бойынша бер i кт i кт i ң б i р i ккен коэффициенттер i орнына жекелеген коэффициенттер ( тәж i рибе жүз i нде анықталған ) қолданылады. Күштер үш i н, олардың айнымалылығын бағалайтын, күштер бойынша - сен i мд i л i к коэффициент i; нақты жағдайларда конструкцияға күштерд i ң б i р i г i п әсер ету i н ескерет i н - күштерд i ң б i р i гу коэффициент i және ғимараттардың тағайындалу жауапкерш i л i г i н ескерет i н - коэффициент енг i з i лд i. Конструкция материалының бер i кт i г i н қамтамасыз ету үш i н - материал бойынша сен i мд i л i к коэффициент i, сонымен бірге жұмыс жағдай ерекшел i ктер i н ескеретін - - коэффициент i енг i з i лд i. Шект i к жағдайлар әд i с i бойынша есептеуде жекелеген коэффициенттерд i ң қолданылуы, сонымен б i рге материалдардың созымдылығы қасиеттер i н i ң есепке алынуы - конструкция есеб i н, оның нақты жағдайлардағы жұмысына сәйкестіндіре түсед i.
Конструкцияның шект i к жағдайы деген i м i з- конструкцияның дайындалу және пайдалану талаптарын қанағаттандырмауы. Құрылыс мөлшерлер i және ережелер i нде шект i к жағдайдың ек i тобы қарастырылады : 1) конструкцияның көтерг i шт i к қаб i лет i н i ң жойылуы немесе пайдалануға тіптен жарамсыздығы ; 2) қажетті деңгейде пайдалануға жарамсыздығы. Шект i к жағдайдың I- тобы бойынша есептеуд i ң мақсаты : конструкцияны қираудан ( морт, тұтқыр, шаршап қирау ), оның п i ш i н i н, тұру қалпын жоюдан сақтау. Шект i к жағдайдың II- тобы бойынша есептеудің мақсаты : конструкция бөліктерінің шектен тыс орын ауыстыруын болдырмау, жарықтың пайда болуы мен ашылуына жол бермеу. I - топ бойынша есеп шарты түр i нде жазылады, мұндағы, - конструкцияның қарастырылатын элемент i ндег i қолайсыз сыртқы күш әсер i нен пайда болатын ең үлкен i шк i күш ; - элемент қимасының геометриялық өлшемдеріне, материалының бер i кт i г i не байланысты ең аз көтерг i шт i к қабілеті. Шект i к жағдайдың II- тобы бойынша есеп шарты бойынша жүрг i з i лед i, мұндағы, - тұтыну кез i нде пайда болатын жарықтың ашылу ен i, деформацияның мөлшер i; - мөлшерлер ( нормалар ) бойынша пайдалануға кеп i лд i к берет i н, немесе жобалау кез i нде бер i лет i н шект i мөлшер. Құрылыс конструкциялары бер i к, қатты және орнықты болуы керек.
Конструкцияның жұмыс i стеу қаб i лет i нег i з i нен күштер және әсерлерге байланысты, сонымен б i рге материалының бер i кт i г i не, пайдалану жағдайына, жұмыс i стеу ерекшел i г i не байланысты. Мөлшерлер бойынша конструкцияның жұмыс i стеу i не мүмк i нд i к берет i н күштер мән i н мөлшерл i к күштер деп атайды. Мұндай мөлшерлік сыртқы күштерге конструкция тарапынан пайда болатын i шк i мөлшерл i к күштер сәйкес келед i. Мысалы : - мөлшерл i к сыртқы күш, - мөлшерл i к момент, - мөлшерлік бойлық күш i және т.с.с. Кенеттен күштерд i ң мөлшерл i к мән i нен қолайсыз жаққа өзгерісін күш бойынша сен i мд i л i к коэффициент i арқылы ескереді. Есепт i к күштер формуласымен анықталады мұндағы - күш бойынша сен i мд i л i к коэффициент i.
Күштер мен әсерлер - тұрақты және уақытша болып бөл i нед i. Тұрақты күштер ( өздер i н i ң бағыты мен орналасу орындарын өзгертпейт i н) деп көтерг i ш, шектегіш конструкциялардың салмақтары, топырақтың салмағы мен қысымы және алдын -ала кернеуленуд i ң әсер i есептелед i. Уақытша күштер уақыт бойынша тұрақсыз, олардың белг i л i б i р уақытта әсер етпеу i де мүмк i н, сол сияқты орны ауысып отырады. Уақытша күштер ұзақ мерзімді, қысқа мерзімді және ерекше болып бөл i нед i. Уақытша ұзақ мерзімді күштерге тұрақты қондырғылардың, сұйықтар мен қатты денелерд i ң ( қоймалардағы мен к i тапханалардағы және дән қоймаларындағы ) салмақтары, жабынға, қабырғаға түсет i н күштер, газдар мен сұйықтардың, төг i лет i н денелерд i ң салмақтары, кейб i р, қары көп жататын аудандар үш i н қар жабынының салмағы жатады. Бұл күштерд i “ Құрылыс мөлшерлер i және ережелер i”, каталог, стандарттар бойынша қабылдайды.
Күштерд i ң б i р i гу i ек i түрге бөл i нед i: нег i зг i б i р i гу, ерекше б i р i гу. Тұрақты күш пен ұзақ мерзімді уақытша күшт i ң және ең б i р маңызды қысқа мерзімді күшт i ң б i р i гу i н нег i зг i б i р i гу деп атайды. Ерекше б i р i гу - тұрақты күш, ұзақ мерзімді және мүмк i н болатын қысқа мерзімді уақытша күштер мен б i р ерекше күштен тұрады. Егер нег i зг i б i р i гуде б i р қысқа мерзімді күш алынса, онда б i р i гу коэффициент i б i рге тең болады. Егер ек i немесе үш қысқа мерзімді етет i н күштер алынса, б i р i гу коэффициент i - ға тең, төрт не одан да көп қысқа мерзімді күштер алынса, б i р i гу коэффициент i 0,9 - ге тең. Ерекше б i р i гуде б i р i гу коэффициент i 0,8 - ге тең. Б i р i гу коэффициент i б i р уақытта б i рнеше қысқа мерзімді күшт i ң әсер ету i мүмк i н емест i г i н ескеред i. Құрылыс конструкцияларын есептеуде құрылыс конструкциясы материалы бер i кт i г i н i ң қасиет i оның мөлшерл i к кедерг i с i мен - анықталады, ал оның мән i үлг i лерд i сынау арқылы алынады. Тастан қаланған конструкция үш i н - т i келей анықталмайды, себеб i ол конструкция тас пен ер i т i нд i ден түрады. Ал б i ркелк i конструкциялар, мысалы, металдар үш i н мөлшерл i к кедерг i сынақ арқылы анықталады. Құрылыс конструкцияларын есептеуде, есепт i к кедерг i қолданылады, ол формуласымен анықталады, мұндағы, - конструкция сен i мд i л i г i н арттыру мақсатында қолданылатын, конструкцияның материалы бойынша сен i мд i л i к коэффициент i.
