Орындаған : Қошан Адема Топ: 136 ЖМ Қабылдаған : Жалмурзина Айгуль Жанбараковна Астана Медицина Университеті КеАҚ Әлеуметтік-гуманитарлық ғылымдар кафедрасы Презентация
Мәдениет – адамзат әлемінің айнасы
Мәдениет – жеке адамның өмір сүру мақсаты мен құндылық жүйесі, адамның өмір сүрген ортамен қарым-қатынасы. Ол - өзара қарым-қатынас нәтижесінде қалыптасатын ерекше құбылыс. Адамдар өздерін қоршаған ортаға, оның әлеуметтік және мәдени қатынасына әсер етеді, өзгертеді. Олар оны өз мақсатына пайдаланады. Болашақ қоғамға, ұрпаққа мұра етіп қалдырады, ал ол мұра белгілі жағдайда үнемі дамуда болады. Мәдениет әр түрлі әлеуметтік құрылымдардың, топтардың, таптардың, жіктердің, ұлттардың, жеке адамдардың өмір сүру жағдайына, талабына сәйкес пайда болып, қалыптасады. Мысалы : аң аулау, еңбек құралдарын жасау, от жағу, тамақ пісіру, киіну, жарасымды өмір сүру, екінші біреуге ұнау, ортамен қатынаста болу, т.б. Бұл талап-тілектер қоғамдық прогреске, өрлеуге тікелей байланыста. әр қоғамдық кезеңде жаңа талап, тілектер пайда болады, өндіріс құралдары дамиды. Мәселен, бір кездерде жазба әдебиеті болмады соның нәтижесінде фольклор қалыптасты, кейінірек те білімнің қалыптасып, жазудың шығуы жаңа талап қойды. Бүкіл құндылықты, мифті жазып қалдыру талабы пайда болды. Информатика дамыды, оларды микрофон, магнитофон, компьютерге түсіру арқылы мәңгі ету қажеттігі туды. Сөйтіп, мәдениет әлеуметтік құрылымдардың, жеке адамның тілегіне, талабына сәкес қалыптасты. Қоғамда адам тілегінен тыс мәдениет қалыптаспайды. Мәдениет - әлеуметтік фактор, қоғамның қозғаушы күші. Мәдениеттің дамуы қоғамды ілгері жылжытады. Жеке адам мәдениеті мен қоғам талабы тікелей байланысты.
Мәдениет – халықтың мыңдаған жылдар бойындағы шығармашылығы, онда қауым мен жеке адамның рухани ізденісі, халықтың даналығы мен адамгерщілік нышандары жинақталады. Адамзаттың рухы мен келбеі, оның ерік-бостандығы мен тарихи зейін-ісі, философиялық жүйелері мен рәмізтаңбалық өсиеттері, орны толмайтын шығындары мен өмірлік сабақтары, діні мен тілі, ділі мен мұраты - осының бәрі мәдениетпен біте қайнасқан. Мәдениеттің қоғамда атқаратын қызметтері жеткілікті. Зерттеушілер оның аксиологиялық, футурологиялық, герменевтикалық тағыда басқа түрлерін атайды. Соның ішінде мәдениеттің негізгі қызметтері : адамды қалыптастыру қызметі, жалғастық, мәдениет мұрагерлік қызметі, танымдық қызметі, реттеу қызметі, комуникатифтік, қарым-қатынастық қызметі. Адамды қалыптастыру қызметі. Бұл-мәдениеттің қоғамдағы басқа қызметтерін бойына жинақтайтын жәнә оның негізі мазмұнымен тікелей байланысты нышан. Егер біз адамды әлде құдай, әлде табиғат, әлде еңбек жаратты деген пікірталастардан сәл көтерілсек, адам мәдениетті, ал мәдениет адамды қалыптастырғанына көзіміз жетеді. Мысалы Маугли-көркем беине. Жануарлар арасында кездейсоқ өскен адам мәдениеттік қасиеттерден жұрдай болады. Адамға ең қиыны – адам болу. Ал оның негізгі шарттарырың бірі ретінде ізгілік пен зұлымдық, ақиқат пен жалғандық, әділеттілік пен өктемдік, бодандық пен азаттық, сұлулық пен ұсқынсыздық арасындағы адамның таңдауын аламыз. Жалғастық, мәдениет мұрагерлік қызметі. Мәдениеттің бұл қызметі бір ұрпақтан екінші ұрпаққа берілетін бүкіл адамдық өмір тәсілдерінің өзіндік ерекшеліктеріне қатысты. Шын мәнісінде қоғамда ұрпақтар жалғастығы мәдени мұраларды игеру, қабылдау және оны шығармашылықпен дамыту арқылы жүзеге асады. Мәдени ақпараттар-салт-дәстүр,әдет-ғұрып,рәсім-рәміз, діл мен тіл, дін және өнер, білім т.б. руханилықтың белгілі бір ддеңгейін меңгерудің нәтижесінде мәдениет субъектісінде өзіндік санасының жанды буынына айналады. Танымдық қызметі. Мәдениеттің бұл қызмет-міндетінің сан алуан қыры бар. Бірден біздің назарымызды өзіне аударатын нәрсе-мәдениет пен білімнің арақатынасы. « Табиғаттан қулығын асырып жіберуге » бағытталған адамдардың білімі, әрине мәдениеттің негізгі құрамдас бөлігіне жатады. « Бүгінгі күнге лайық қарым-қатынас орнату – интилигенцияның басты міндеті... Ал біздің өркениеттілігіміз жаппай компьютерге көшумен сипатталмауы керек, мәдени диалогтың түрін жасап, оны сақтай білу қабілетімізбен көрінуі керек ». Яғни білімділік мәдениеттіліктің маңызды
Өркениет - қоғамдық қатынастар әрекеті, тәсілі ретіндегі мәдениеттің негізі. Өркениет мәниеттің дамуына жағдай туғызады, ал мәдениет өз кезегінде сол өркениетті жетілдіреді. Өркениет - кең түсініктегі, белгілі бір анық анықтамасы жоқ. Көп жағдайларда өркениет түсінігін материалдық және рухани жетістіктердің қоғамы деп түсінеді. Философияда жаңа кезеңнің түсінігі бойынша өркениет дүниежүзілік тариғи құбылыстардың түсінігін ашады. Қазіргі қоғам өркениетті үш өлшемге бөледі, негізі ішкі қоғамның құралады – техника, әлеуметтік құрылымжәне флософия. Өркениет (лат. civilis – азаматтық,мемлекттік )- осы құндылық материалдық жағдай, рухани және әлеуметтік өмір, халықтардың қасиеттерін белгілі бір уақыт ішіндегі тарихи жетістіктерін білдіреді.
М ə дениет пен өркениет арасындағы арақатынастың даму логикасы мен тарихын қарастыру үшін бірнеше кезеңдерді бөліп алып қарастырамыз. « Өркениет » ұғымы тұңғыш рет алғашқы қауымдық қоғамның орнына келген тарихи кезеңге қатысты қолданылған болатын. М ə дениет пен өркениет арақатынасы алғаш рет м ə дениетті адамның индивидуалдық-тұлғалық шығармашылық мүмкіндігімен, ал өркениетті азаматтық қоғамның тарихи процесімен байланыстыра бастаған Қайта өрлеу кезеңінен көрініс тапты. Ағартушылық кезеңде м ə дениет өмірдің индивидуалдық-тұлғалық ж ə не азаматтық қоғандың құрылымы деп қаралып, осыдан м ə дениет пен өркениеттік даму процесі бір-бірімен с ə йкестендірілген болатын. « Өркениет » терминін еркіндік, ə ділдік, құқықтық т ə ртіп орнаған азаматтық қоғамды, яғни қоғамның белгілі бір сапалық көрсеткіштерін, оның дамуының д ə режесін белгілеу үшін француз ағартушылары енгізген болатын. Кейін Л.Морган мен Ф.Энгельс өркениетті варварлықтан кейін келген, қоғамдық құрылыстың реттелуімен сипатталатын, сондықтан да оны қоғамның жоғары сапалы даму сатысы деп қарастырды. Бірте-бірте м ə дениет жайлы өркениеттің рухани мазмұны, өркениеттің рухы деген ой қалыптасуда, м ə дениет пен өркениеттің бір - біріне келіспейтіндігі айқындалды. Мысалы, Ю.В.Яковец өркениетті « адамның өзінің, қоғамның технологиялық ж ə не экономикалық базасының, ə леуметтік-саяси қатынастар мен рухани ə лемнің белгілі бір даму деңгейімен анықталатын қоғам тарихының сапалы кезеңі » деп түсінді [1 ]. Жалпы, м ə дениет терең ə леуметтік-экономикалық өзгерістерді тудырушы күш ретінде қоғамның жаңаруында басты рөлді атқарады. Дегенмен, қазіргі кезде м ə дениеттің ғаламдық өркениеттің келешегінде алатын орны дау тудырмайтын м ə селе. Кейбір ғалымдардың ойынша, қоғам ортақ траекториясынан айрылған дербес дамушы өркениеттер мен м ə дениеттердің жиынтығын құрайды. Осы тұрғыдан алғанда өркениет дегеніміз — м ə дени тұйық, дара сипатқа ие халықтардың өзіндік тарихы. Ə лемдік жалпы адамзаттық өркениет дегеніміз — ол батыстық экономикалық жүйенің негізінде қалыптасқан адамдардың жүйеленген тұлғасыз қауымдастығы емес, керісінше, ол халықтардың өзіндік сипаты мен дара қайталанбас табиғатын сақтай алған сан қырлы ортақтық. Оның ең негізгі сипаттамасы м ə дениет аралық ж ə не өркениет аралық даналыққа негізделген ғаламдық біртұтас м ə дени кеңістік болып табылады. М ə дениет өзінің кең мағынасында бір ұрпақтан келесі ұрпаққа жолдаған өмір сүру т ə сілі болғандықтан, осы жалғастықты, мұрагерлікті жүзеге асыратын салт -д ə стүрлер жүйесі м ə дениет өзегін құрайды.М ə дениет — ол адамның ə лемі. М ə дениет көріністерінен адамдық парасат, ақыл, ой, ізгілік пен ə семдік заттандырылып, игіліктер дүниесі пайда болады, осыдан м ə дениет адамды тұлға деңгейіне дейін көтеретін негізгі құрал болып саналады. Адамды қоршаған заттар, дүниелер — бұл м ə дениеттің сыртқы көрінісі ғана, оның м ə ні руханилықты адам ə рекетінің н ə тижесінде заттандыруында жатыр.М ə дениеттің ішкі м ə ні қоғамдағы өмір сүріп жатқан адамдардың өзіндік санасында, парасаттылық сезімдерінде ж ə не рухани ізденістерінде айқындалады. М ə дениетте адам ғажап биік - биік деңгейге көтеріледі, м ə дениет адамның өмірі, адамнан бөлінген, адам өлгеннен кейін де тірі болатын оның шығармашылығы. XXI ғ. басындағы қоғамдық санада адамзат қауымы үлкен өзгерістің алдында тұр деген пікірлерді жиі кездестіреміз. Бұған д ə лел ретінде біздің ғасырымызда бой көтеріп жатқан жалпыадамзаттық құндылықтардың төмендеуі, ə леуметтік, адамгершілік шеңберіндегі экономикалық ж ə не зияткерлік берекесіздіктер, ə р түрлі революциялар сияқты катаклизмдерді ғана, сонымен бірге бұған себеп ретінде қоғамдағы глобалды дағдарыстарды, алда келе жаткан экологиялық катастрофаларды, ресурстардың құруы, нашақорлықты да жатқызамыз.Осыған байланысты В.М.Массон, Л.Н.Гумилев, Н.Я.Данилевский, Л.Фебр, К.Ясперс, П.Сорокин, А.Тойнби, О.Шпенглер сияқты ойшылдар м ə дениет пен өркениеттің табиғаты мен тағдыры жөнінде ойланып-толғанып, нақ осы м ə селені өз еңбектерінің өзегі еткен болатын. Көптеген ə леуметтанушылар, саясаткерлер, м ə дениеттанушылар мен философтар осы жаңа ғаламдық өркениеттің қалыптасуымен байланысты пайда болған қайшылықтарды сезінген.
