Орындаған: Абжаппар Е. Топ: 434 ЖМ Қабылдаған: Ибраева Д.Б. «Астана Медицина Университеті» КеАҚ Офтальмология кафедрасы
Кіріспе Негізгі бөлім Қорытынды Пайдаланылған әдебиет
Адамның көру анализаторы, біз кез-келген жағдайда және қандай стандарттарға сүйенсек те, оның табиғаты ерекше жаратылыс болып табылады. Біріншіден, бұл жарық, түс, кеңістік және оның пішінделген элементтерін қабылдауға арналған функционалдылық диапазонымен құрылымның барлық нәзіктіктерінің орындылығының классикалық үлгісі бола алады. Көз анализаторының ерекшелігі, есту қабілеті секілді, көз алмасы түрінде жұптасқан рецепторлы ағзаға ие, сонымен қатар қозғалмалы болып табылатындығында. Конвергентті қозғалыстардың арқасында олардың фиксация нүктесінде пайда болатын көрнекі сызықтар қабылданған кеңістікті аудан бойынша да, тереңдікте де жүзеге асыра алады. Дәл осы себепті біз визуалды бейнелер әлемін кең көлемде сезінеміз.
Көз көру қызметі — диаспарантты рецептор, ол бізге қоршаған орта туралы толық мәлімет береді ( заттың түсі, пішіні және т.б.). Көру қызметтерінің негізі көздің жарықты сезуі болады. Жарықтандыру дәрежесіне байланысты қөздің жүмыстық қабілетінің 3 түрін ажыратуға болады. 1 Күндіз көру ( фотопиялық көру - photos - жарық жөне opsis - көру деген грек сөздерінен шыккан ) күндізгі жарықта кезде слуытпалы агитаратымен жүзеге асырылады. Ол өте жоғары көру жітілігімен және түстерді жақсы ажыратып қабылдау қабілетімен сипатталады. 2. Ымыртта көру ( мезогиялық көру - mesos - ортапша, аралық және орѕ i ѕ, Көру деген грек сөздерінен шыққан ) әлсіз дәрежелі жарықтануда ( 0, 1 0, 3лк ) көзді таяқшалық атартымен жүзеге асырылады. Ол өте төмен көру жітілігімен және заттарды түссіз қабылдаумен сипатталады. Әлсіз жарықта түстерді қабылдаудың жоқтығы мына “ түнде барлық мысық сур ” деген мақал сөзде жақсы айтылған. 3. Түнде көру ( скотопиялық көру - skotos - караңғы жөне opsis - көру деген грек сөзінен шыққан ) шектік ( порогтық жөне одап сол жоғарырақ жарықтануда таяқшалармен жүзеге асырылады.
Көру қызыметінің негізгі көздің жарықсезгіштігі тор қабықпен жарықты қабылдауда 2 бөлімді ажыратады – орталық бөлімі ( сары дақ аймағы ) және шеткі бөлімі. Соған сәйкес, ұсақ бөлшектерді анық көруге мүмкіндік беретін орталық көруді және кеңістікте бағдарлы бейімделуге және ымырт пен түнді көруге мүмкіндік беретін шеткі көруді ажыратады.
Тор қабықтың орталық бөлігінде орналасқан сауытшалар орталық формалық көруді және түсті сезуді қамтамасыз етеді. Орталық формалық көру – көру жітілігінің арқасында қарап жатқан заттың пішінін және бөлшектерін ажырату қабілеті. Сыртқы дүниедегі заттарды айырып тану үшін оларды тек қ ана a шықтығы немесе түсіне қарай ө здерін коршаған фоннан ажырату ғана емес, сонымен қоса олардың бөлшектерін, егжей-тегжейін айырып танып білу де кажет болады. Көз қаншама ұсақ бөлшектерді кабылдай алса, оның көру кырағылығы- жітілігі ( visus ) де соншама жоғары болады.
Көзден қ ашықта және бір-біріне өте жақын орналасқан екі нүктені көздің жеке - жеке қабылдап айқын көруі көздің көру кырағылығы, жітілігі ( visus ) деп a тайды. Ашық фондағы қара нүктелерді карағада олардың тор кабықтағы бейнелері фоторецепторларды қоршаған фон қоздыруынан мөлшері жөнінен айырықша қоздыру пайда қылады. Осыған байланысты нүктелер мен олардың арасындағы ашық аралықтар әр түрлі болады жене нүктелер бөлек-бөлек қабылданады. Тор қабықтағы нүктелер бейнелерінің арасының қашықтык мөлшері олардың экрандағы арасының қа ш ықтығына жөне олардың көзден алыстығына байланысты болады.
Анық көрінетін заттың мөлшеері мен оның көзден қашықтығының өзара байланысын сол заттың көзге көріну бурышы сипаттайды (55 - сурет ). Анык көрінген заттың ең шеткі нүктелері мен көздің тораптық нүктесінен пайда болған бұрышты көру бұрышы деп атайды. Көру жітілігі көру бұрышына кері пропорциялы болады : көру бурышы қаншама кіші болса, көру жітілігі соншама жоғары болады. Екі нүктені бөлек қабылдауға мүмкіндік беретін ең кіші бүрыш зерттелетін көздің көру жітілігін сипаттайды.
Жас келе көру жітілігі өзгереді. Затты көру 2-3 ай кезінде пайда болады. 4 айлық балада көру жітілігі шамамен 0,01 құрайды. Бұр жасқа таман көру жітілігі 0,1-0,3 ке жетеді. 1,0-ге тең көру жітілігі 5-15 жаста қалыптасады. Көру жітілігін анықтау үшін арнайы әртүрлі көлемді әріп, сан немесе белгілер (балалар үшін суреттер – көлік, шырша, және т.б.) бар кестені қолданады. Бұл белгілерді оптотиптер деп атайды. Оптотиптердің құрылу негізінде, олардың бөлшектерінің көлемі халықаралық келісім бойынша жасалған, яғни барлық оптотип 5м қашықтықтан 5’ бұрышқа тең. 1909 жылы 11 Халықаралық офтальмологтар конгресінде Ландольт дөңгелектері халықаралық оптотип ретінде қабылданған.
Біздің елімізде ең кең тараған, оны жарықты кестеге біркелкі түсіретін, қабырғасы айнадан жасалған жәшік — Рот аппаратына орнатылады. Кесте 12 оптоптирден, Ланьдольт дөңгелектері мен әріптерден тұрады. Ондағы әріптер олардың мөлшері мен бөліктерінің бұрыштық мөлшерін есептеуге негізделіп таңдап алынған.
Әрбір қатардағы оптотиптердің өлшемі бірдей, бірақ жоғарғы қатардан төменгі қатарға қарай біртіндеп кішірейеді. Әрбір қатардағы оптотиптердің бөліктерінің 1 минутқа тең көру бұрышымен көрінетін қашықтығы көрсетілген. Көру жітілігін Снеллен формуласы бойынша есептеп шығарады : Visus = d / Д. Бұндағы d - адамның белгілерді анық көре алатын ең қашық аралық, Д сол оптотиптердің 1 минутқа тең көру бурышымен қалыпты көрінетін ара қашықтық. Мысалы, тексерілуші 5м қашықтықтан 1 - ші қатар ототипттерін оқыды делік. Қалыпты кез бұл қатардағы белгілерді 50м - ден оқи алады. Сонда Visus =5/50=0,1
Мектеп жасына дейінгі жастағы балалардың көру жітілігін тексеру үшін оттотиптері суреттерден тұратын таблицаларды қолданады.
К өру ағзасының филогенезінің қарапайым қызметі. Таяқшамен жарыққы өте сезімтал, төменгі жарық энергиясымен қызады ( ымырта, қараңғыда ). Түнгі көру мен ымырты көру адамдарда шеткі көрумен қамтамасыз етіледі, және ол кеңестікте қозғалуға мүмкіндік береді. Көру қабілеті өте төмен көз заттарды ажырата алмай, тек жарықты қабылдай алса, онда оның көру жітілігі жарық сезуге тең деп есептейді : Visus = 1/∞ ( бірдің шексіздікке бөліндісі ). Жарық сезуді офтальмоскоп айнасының көмегімен анықтайды
Түсті сезіну ( түсті сезімталдық, түсті қабылдау, түсті көру ) — белгілі бір спектралды құрамның жарық сәулеленуін түрлі түсті реңктер мен тондарды сезінуге, тұтас сезім (" хроматикалық ", " түстілік ", "колорит") қалыптастыра отырып, қабылдау және түрлендіру қабілеті.
Профессор Е. Б. Рабкиннің кестелері бірдей жарықтық, бірақ түрлі түсті реңктер мен қанықтығы бар шағын үйірмелерден тұрады. Басқалардың фонында бір түсті шеңберлер сандар немесе фигуралар құрайды. Бұл сандарды қалыпты көру ( трихроматтар ) адамдар оңай оқиды. Түс сезімі кемшіліктері бар емделушілер ( түс шағылыстырғыш немесе түсоаномалдар ) оларды әрқашанда ажыратпайды немесе олардың орнына кестеде жасырын және қалыпты трихромат үшін көрінбейтін басқа сандарды оқиды. Тексерілуші жарық көзіне ( терезе немесе күндізгі жарық шамы ) арқасымен отырады. Жарықтандыру деңгейі 500-1000 лк шегінде болуы тиіс. Кестелер 1 м қашықтықтан, пациенттің көз деңгейінде, оларды тігінен орналастырады. Егер пациент көзілдірікті пайдаланса, онда ол кестені көзілдірік түрінде қарауы тиіс.
Шеткері орналасқан сауытшалар және таяқшалар көру алаңы және жарық сезумен сипатталатын перифериялық көруге жауапты. Перифериялық көру жітілігі орталық көру жітілігіне қарағанда әлдеқайда төменірек. Бұл — тор қабықта шеткері аймақтарына қарай сауытшалардың орналасу тығыздығының азаюына байланысты. Тор қабықтың перифериясымен қабылданатын заттардың кескіні айқын емес, бірақ бұл кеңістікте бағдарлануына жеткілікті. Перифериялық көру, әсіресе қимыл әрекетіне алғыр, ал бұл төніп тұрған қауіп-қатерді тез байқап, адекватты әрекет етуіне жағдай жасайды.
Көру алаңы — көз қозғалмай тұрған кезде көрінетін кеңістік. Көздің көру кеңістігінің өлшемі тор қабықтың оптикалық іскер бөлігінің шекарасымен және беттің шығыңқы бөліктерімен анықталады : мұрынның қыры, көз шарасының жоғарғы қыры, беттің шығыңқы бөлігі. Көру алаңының өзгерулері көптеген көз ауруларының алғашқы және көбіне бірден бір белгісі. Көру алаңының динамикалық өзгерістері аурулардыө ағымы мен оларды емдеудің нәтижелерін бағалау үшін белгі бола алады және де болжаулық мағынаға ие болады.
Көру алаңын зерттеу кезінде әрбір көздің көру алаңы бөлек ( бір көздің көру алаңы - монокулярлы ) зерттеледі, сирек жағдайларда екі көздің көру кеңістігін ( бинокулярлы көру алаңы ) бір мезгілде зерттейді. Көру алаңын тексерудің үш тәсілі бар: адаптометрия кампиметрия периметрия.
Түнгі және ымыртты көруді бағалау үшін қараңғы және жарыққа сезімталдығын анықтау. Дәрігер науқастан 50—60 см қашықтықта қарама-қарсы отырады. Тексерілуші алақанымен сол көзін жабады, ал дәрігер өзінің оң көзін жабады. Науқас оң көзімен қарсысындағы дәрігердің сол көзіне тігіліп қарап отырады. Дәрігер объектті (бос қолдың саусағын ) шеттен ортаға қарай, яғни науқастың көзі тігілген нүктеге дейін, сол сияқты жоғарыдан, төменнен, самай және мұрын жақтан, сонымен қатар аралық радиустарынан да тексереді. Кейін сол көзді де оң көзді тексерген сияқты тексереді.
Кампиметрия — тегіс беткейде арнайы аспаптар ( кампиметр ) арқылы көру алаңын зерттеу әдісі. Кампиметрияны орталықтан 30—40°дейінгі бөліктерді зерттеу үшін, яғни соқыр дақтың көлемін, орталық және орталық маңы скотомаларды анықтау үшін қолданады. Кампиметрия үшін өлшемі 1 х 1 немесе 2×2 м қара матадан жасалған экран немесе қара күңгірт тақтаны қолданады. Зерттелушіден экранға дейінгі қашықтық — 1 м, экранның жарықтануы — 75—300 лк. 50— 70 см ұзындығымен қара таяқшаның тегіс ұшына желімденген, 1—5 мм диаметрлі ақ объект қолданады.
Кампиметрия кезінде науқастың басы иекке арналған демеуішке дұрыс орнатылуы ( еңкейіңкісіз ) қажет және капиметрия ортасындағы белгіге нақты көз тігуі қажет, науқастың екінші көзін жабамыз. Дәрігер біртіндеп радиус бойынша объектіні кампиметрдің сырт бөлігінен ортасына қарай жылжыту керек ( соқыр дақтың орналасқан көлденең жағынан бастайды ). Науқас объекттің жоқ болғанын айтуы тиіс. Көру алаңының тиісті бөлігін нақты тексеру арқылы скотоманың шекарасын анықтайды және арнайы сызба арқылы нәтижесі белгіленеді. Скотоманың көлемі, сол сияқты көздің тігілу нүктесінен оның қашықтығын бұрыштық гра - дуста белгіленеді.
Периметрия — ойыс сфералық беткейдегі доға немесе жартылай сфера тәріздес арнайы аспаптар (периметр) арқылы көру алаңын зерттеу әдісі. Кинетикалық периметрияны ( қимылдайтын объектімен ) және статистикалық периметрияны ( ауыспалы жарықтықтың қозғалмайтын объектімен ) ажыра - тады. Қазіргі танда статистикалық периметрияны жүргізу үшін авто- матты периметр колданады.
Бұл — ішкі жағынан қара күңгірт бояумен жабылған және сырткы беткейінде — 0° ортасынан 90° перифериясына дейін бөлгіштері бар 180°- тық доға. Көру алаңының сыртқы шекарасын анықтау үшін 5 мм диаметрлі ақ объектіні колданады, скотомдарды анықтау үшін — 1 мм диаметрлі ақ объектіні колданады. Зерттелуші терезеге арқасымен отырады ( периметрдің доғасы күндізгі жарықтан 160 лк аспауы қажет ), иегі мен маңдайы арнайы демеуішке орнатылады және бір көзімен доғаның ортасындағы белгіге тігіліп қарауы қажет. Екінші көзді жабады. Объектіні доға бойымен шеткеріден ортасына қарай 2 см/с жылдамдығымен жылжытып отырады. Зерттелуші объектінің пайда болғанын айтады, ал зерттеуші сол кездегі доғаның қай бөліндісінде объектінін тұрғанын байқайды. Бұл осы берілген радиустың көру аланының сыртқы шекарасы болады. Көру алаңының сыртқы шекарасын анықтау үшін 8 (45° арқылы ) немесе 12 (30° арқылы ) радиуспен жүргізіледі. Көру алаңының барлық жағында көру функциясының сақталғанына көз жеткізу үшін әр меридианда орталыққа дейін тест объект жүргізу керек.
Біз қоршаған ортада не болып жатқандығы туралы сезім мүшелері арқылы ақпарат аламыз, оның көпшілігі көру мүшесі арқылы келеді. Сондай-ақ, Көз - табиғаттың ең құнды сыйы, және ол сезім мүшелері ішіндегі ең бастысы болғандықтан, мұқият болуға және оны сақтауға бар күшімізді салуымыз қажет.
Ковалевский Е.И. «Офтальмология»: Учебник для студентов мед. ВУЗов. – М.: Медицина.– 480 с https:// kazmedic.org/archives/569 Бойкота Н.Н. Офтальмология: Учебное пособие. — М.: РИОР, 2007. - 320 с www.googl.com
