№ Дәрістердің тақырыптық жоспары 1 Ортопедиялық стоматология пәні және міндеттері. Тіс протездерінің даму тарихының кезеңдері. 2 Төменгі жақтың биомеханикасы. Артикуляция. Окклюзия және оның түрлері. Тістем және оның түрлері (физиологиялық, аномалиялық, патологиялық ). 3 Тіс-жақ жүйесінің функциональді-морфологиялық байланысының қалыпты жағдайды. Төменгі жақты қозғалтатын аппараттар ( окклюдатор, артикулятор ). 4 Негізгі стоматологиялық аурулардың семиологиясын ортопедиялық емдеу. 5 Науқасты тексеру әдістері. Ортопедиялық стоматология клиникасындағы диагностикалық процесс. 6 Стоматологиялық материалтану. Ортопедиялық стоматологияда қолданылатын материалдардың жіктелуі (клиникада және тістехникалық лабораторияда). 7 Қалыптық материалдар. Жіктелуі, қолдануға көрсеткіштері. Қалыптық қасықтар және олардың түрлері. 8 Абразивті материалдар. Кесу, абразивті құралдар. Әсер ету механизмі, таңдауға көрсеткіштер. 9 Тіс протездері құрылымдарымен ортопедиялық емдеу кезінде тісті егеу, науқастың организміне және тіс тіндеріне егеудің реакциясы. 10 Тісті егеу әдістері және тәртібі. Таңдаудың алгоритмі. Ортопедиялық стоматологияда жансыздандырудың күрделі мәселелері. 11 Жасанды сауыттарды дайындаудың міндеттері. Жасанды тіс сауыттарының түрлері, қолдануға көрсеткіштер және қарсы көрсеткіштер. 12 Дәстүрлі және қазіргі заманғы штифті құрылымдар. 13 Тіс қатарларының ақауларының жіктелуі. Алынбайтын көпірлі протездер қолдануға көрсеткіштер. 14 Тістердің жартылай болмауы кезінде ортопедиялық емдеу. 15 Тістердің толық болмауы кезінде ортопедиялық емдеу.
Ортопедиялық стоматология пропедевтикасы – студенттің кәсіби білімі мен дағдылануының алғашқы негіздері қаланып, тіс дәрігері қызметінің жемісті негізі болып табылатын, мамандық бойынша оқыту мотивациялары жүзеге асырылатын стоматологияның бір бөлімі болып табылады. Пән болашақ мамандарды ортопедиялық стоматология клиникасын ұйымдастыру мәселелері мен құрал-жабдықтарымен танысу, науқасты тексерудің арнайы және жалпы әдістері, соның барысында анықталған ауру белгілерін (симптоматология немесе семиотика), этиологиясы, клиникасы және диагностикасы, тістің қатты тіндері мен тіс қатарының ақауларына, ортопедиялық емдеу әдістеріне баға бере білуге бағытталған. Типтік бағдарламаның негізі болып табылатын тақырыптар бөлімінің тізімі теоретикалық, сондай-ақ практикалық жағынан қамтылған. Пәннің мақсаты: дәрігерлік деонтология саласында студенттердің білімі мен тәжірибелік дағдыларын қалыптастыру, тексеру әдістері, тіс - жақ жүйесі ауруларының диагностикасы мен семиотикасының жалпы принциптері, тістің қатты тіндері мен тіс қатарының ақауларын ортопедиялық емдеу негіздері. Пәннің міндеттері: Ортопедиялық стоматология пропедевтикасының тіс дәрігерлік даярлаудағы ролі туралы түсінік қалыптастыру; Ортопедиялық стоматология кабинетіне қойылатын гигиеналық талаптар, құрал-жабдықтарды қолдану мен оларды пайдаланудағы техникалық қауіпсіздік ережелері туралы түсінік беру; Негізгі және қосымша стоматологиялық жабдықтар және құралдармен жұмыс істеуді үйрету Дәрігерлік деонтология, семиология, диагностика негіздері мен негізгі стоматологиялық аурулар туралы түсінік беру; Стоматологиялық сырқаттарды тексерудің негізгі және қосымша әдістерін үйрету; Дәрігер-стоматологтың негізгі кәсіби мануальді дағдыларын үйрету;
Білім беру нәтижесінде Студент білуі керек: ортопедиялық стоматология даму тарихын, отандық ғалымдардың оның дамуына қосқан үлестері, халыққа ортопедиялық стоматологиялық көмек көрсетуді ұйымдастыру мәселелері, ортопедиялық стоматологиялық бөлімшелері мен емханалардың ұйымдастыру-экономикалық қызметінің аспектілерін, жұмыс орындарын жабдықтау нормативтері; ортопедиялық стоматология түсінігіне анықтама беру, пәннің мақсаты мен міндеттері, аралас стоматологиялық, жалпымедициналық және техникалық пәндермен өзара байланысын; ортопедиялық бөлімшелердің негізгі және қосымша бөлмелерінің санитарлық нормалары, оларды жабдықтау, тіс дәрігері, тіс технигі, көмекші қызметкерлердің жұмыс орнын ұйымдастыру, гигиеналық талаптарды; тістер, тіс қатарларының, тістемнің, шықшыт буынның анатомиясы, тістер мен буынға қатысты артикуляция элементтері, адамның шайнау аппаратының құрылым ерекшеліктері мен қызметін; шайнау аппаратын зерттеудің негізгі және қосалқы әдістерін; жақтардың, пародонттың, шайнау бұлшық еттерінің, тістердің кілегей қабатының макро және микроскопиялық құрылысы мен қызметін, шайнау қысымын реттеу механизмін, вертикальді, сагиттальді және трансверзальды биомеханикасы, төменгі жақтың окклюзиялық қозғалысын; қондырма, винир, түбірөзекті тістердің, түрлі сауыттардың құрылымы, көрсеткіштері мен қарс көрсеткіштерін, дайындаудың клиникалық – лабораториялық сатыларын; тіс қатарының, тіссіз жақтың, шырышты протез аймағы ақауларын топтасыру, тіссіз жақтарда протездерді бекіту мен тұрақтандыру мехнизмдерін; көпіртәріздес, жартылай пластиналы, доғалы протездің элементтері, толық алмалы протездер сипаттау; көпіртәріздес, жартылай пластиналы, доғалы протездерді тіс қатарының шектелген және шектелмеген ақаулары кезіндегі биомеханикасын, дайындаудың клиникалық-лабораториялық сатылары;
істей білуі керек: жұмыс орнын ұйымдастыру; стоматологиялық қондырғыны, ұштықтарды, құралдарды тексеру және емдеу үшін пайдалану; шайнау аппаратын тексерудің негізгі әдістерін қолдану, рентген суреттерін, гнатодинамометрия, ЭОД мәліметтерін талдау, пародонт семуі мен тістердің қозғалу дәрежесін анықтау, шайнау аппаратын ортопедиялық емдеуге дайындауды; жансыздандырғыштарды пайдалана отырып тісті егеу, науқасқа жарақаттан, есінен танғанда, шок кездерінде көмек көрсету, стоматологиялық саймандар мен жабдықтардың түзулігін қадағалауды; қарапайым қондырма, түбірөзекті күлтелі сауытты, болат, пластмасса сауытты қолдана отырып ортопедиялық ем жүргізуді; қарапайым көпіртәріздес және пластиналы протездерді клиникалық даярлау, параллелометрия жүргізу, тірек-ұстағыш кламмер құрылымын таңдай білуді; дағдыларды игеру: медициналық құжатты толтыру; аппликациялық және инъекциялық жансыздандыруды жүргізу; орто педи ялық емдеу әдісін таңдау ; түрлі ортопедиялық құрылымдарға сәйкес тістерді егеу; қалып алу;
Пән саясаты: Дәрістерге және тәжірибелік сабақтарға оқу кестесі бойынша қатаң түрде қатысып отыру қажет, сонымен қатар мануалды дағдыны меңгеру және рубеждік бақылау, коллоквиум, экзамен,СӨЖ-ді уақытында тапсыру.Сабақта халат кию, мұғаліммен жақсы қарым-қатынаста болу, бір-біріне деген мәдениетті сақтау. Тәжірибелік сабақтарға міндетті түрде қатысу; Таңдап алынған негізгі тақырыптар бойынша СӨЖді міндетті түрде уақытында тапсыру керек; Тақырыптық жоспарларға сай СӨЖді, тесттерді, жағдайлық есептерді белгіленген уақыт ішінде, аптадан кешіктірмей негізгі бөлімге сәйкес етіп тапсыруы керек; Тақырыптық жоспарға сәйкес аралық бақылауды тапсыру. Аралық бақылау теория бойынша сұрақтарға жауап беруден және тәжірибелік дағдыларды тапсырудан тұрады (фантомдық жұмыстарды орындау және безендіру). Аралық бақылауды тапсыру мерзімі - № 5, № 15, № 20 сабақтарда 7 семестр және № 12, № 20 сабақтарда 8 семестрде. Оқу үрдісіне белсенді түрде қатысу (тәжірибелік сабақтардан конспект жазу, теориялық матералдарға дайындалу, жағдайлық есептерді және тесттерді шешу, өзіндік жұмыстарды орындау); СӨЖ тапсыру мерзімі : 7 – 8 семестр №1 тақырып – 5 сабақ №10 тақырып – 20 сабақ №2 тақырып – 7 сабақ №11 тақырып – 23 сабақ №3 тақырып – 8 сабақ №12 тақырып – 24 сабақ №4 тақырып – 9 сабақ №13 тақырып – 25 сабақ №5 тақырып – 10 сабақ №14 тақырып – 26 сабақ №6 тақырып – 11 сабақ №15 тақырып – 28 сабақ №7 тақырып – 12 сабақ №16 тақырып – 32 сабақ №8 тақырып – 13 сабақ №17 тақырып – 29 сабақ №9 тақырып – 15 сабақ №18 тақырып – 40 сабақ Студент сабаққа кешікпей қатысуы керек; Ақ халаттары мен қалпақтары таза, үтіктеулі күйінде болуы тиіс; Студенттермен сыйластық қарым қатынаста болуы керек; Модуль жетекшісінің қатысуымен топтар арасындағы келіспеушіліктерді ашық талқылау. Модуль мүліктеріне ұқыпты қарау керек: жиһаздар, жабдықтар, гүлдер, химиялық ыдыстар және т.б.
Айып шаралары: Себепсіз жіберілген әр дәріс үшін – жалпы рейтингтен 0,5 балл азайтылады. Тәжірибелік сабақтың теориялық бөліміне 15 минутқа дейін кешікені үшін теориялық рейтингтен 1 балл азайтылады, 15 минуттан артық кешікені үшін теориялық білімі бағаланбайды 0 балл. Тәжірибелік сабақтан қалғаны үшін теориялық білімі және дағдысы 0 баллға бағаланады.
Тіс протездеудің тарихы. Тіс протездеудің тарихы ежелден және ерекше тарих. Адам күнделікті өз өмірінде құрал саймандарды қолдана бастағаннан бастап олар тістерінің тазалығына, оларға көңіл бөлген. Бұл салада еретеректе едәуір нәтижелерге қол жеткізген. Мысалы: біздің эрамызға дейінгі VI ғасырда этрустар алтыннан протез құрылымдарын және ірі қара малдардың тістерін жасауды білген; 2200 жыл бұрын Қытайда таңдай жырықтарын емдеудеген; біздің эрамызға дейінгі VII ғасырларда пайғамбарымыз Мұхаммед исламда ауыз қуысының гигиенасының негізін дәстүрлі жүйе ретінде енгізген. Ауру сезімді басу мақсатында ерте уақыттан бастап осы мәселелерді шешу мақсатында әр түрлі әдістерді ойлап таба бастаған. Бірінші тіс емдеумен жалпы дәрігерлер, содан соң орта ғасырларда Европа хирургтары тістерді емдеумен, протездеумен шұғылданған. Тәжірибелі дәрігерлер жіберілген қателіктер мен сынамалы әдістерден үйренген. Осындай нәтижелерден, ізденулерден кейін XV ғасырларда үлкен нәтижелерге қол жеткізе бастады. XVIII ғасырда Пьер Фошардың ұлы сөзі «Хирургиялық дантист» (Le chirurgien dantiste) тіс дәрігері мамандығының негізін қалаушы деп есептеледі. Біраз мысалдарға тоқталып өтейік.
Мая цевилизациясы Колумбақа дейінгі Америка Рис.1. Народ Майи используя лучковую дрель готовили полость в зубе для размещения драгоценных камней (по предположению Доктора Педро Белтранена)
Фрагмент датируется 600 г н э и является ранним примером успешной операции по аллопластической имплантации на живом человеке. Фрагмент находится в музее Археологии и Этнологии при Гарвардском Университете. Рис. Наличие имплантата на нижней челюсти 600 г.н.э.
Рис История Апполонии в рукописи Жана Фуке «Часы Этьена Шевалье». Музей Конде. Чантили (Малвин Е и соавт., 1998). Рим
Авиценна Одним из великих исламских врачей был Абу-Али аль Хасан ибн Сина (980-1037 гг.), которого мы называем Авиценна (рис. 1.4). Масштаб его достижений невероятен. Возможно, один из величайших интеллектуалов исламского мира, он в 10 лет уже знал Коран. Вскоре он знал почти всю возможную для него литературу. К 16 годам Авиценна завершил свое медицинское образование. Как он говорил: «Медицина не трудная наука и я преуспел в ней за короткий период времени». В 21 он составил энциклопедию всех наук, кроме математики. Его литературная производительность была огромной, говорят, что он писал 50 страниц в день. Одна из величайших и знаменитых его работ – «Канон». Возможно лучшая и наиболее известная работа всех времен. Эта работа принесла ему титул «принца докторов». Рис.1.4 Авиценна (980-1037) (Малвин Е и соавт., 1998)
Рис. 1.5. Палочка мисвака для чистки зубов Многие другие гигиенические практики времен Мухаммеда до сих пор практикуются, а мисвак до сих пор используют в 5 случаях, описанных ибн-Абдином, мусульманским теологом прошлого столетия: когда зубы становятся желтыми; когда вкус во рту меняется; после сна в любое время; перед молитвой; перед омовением.
Рис.1.7. Зубные протезы А.Паре Позднее средневековье в Западной Европе XIII - XVI века Рис.1.6. Амбруаз Паре.
Семнадцатый век в Европе Рис.1.8. Зубной протез вырезанной из кости Рис.1.9. Шинирования зубов при пародонтите
Восемнадцатый век в Европе Рис.1.11. Пьер Фошар, нарисованный Ж.Ле Белем между 1723 и 1728 гг. Рис. 1.10. Различные зубные протезы Пьера Фошара.
Рис. 1.14. Этот довольно сложный обтуратор имеет два крыла, которые могут быть вставлены через палатальный дефект и увеличен или уменьшен по необходимости ключом. Рис.1.15. Фошар сконструировал луковую дрель для проделывания отверстий в эмали натурального зуба. Рис.1.12 Методика Фошара, сохраняющая полностью верхний протез во рту, при сохранении натуральных нижних зубов. Рис.1.13 Стальные полоски, действующие как пружины, помогают сохранить полностью протезы во рту. Зубы сделаны из слоновой кости. Установлены на эмалированной металлической основе.
Рис.1.16. Зубной протез по Бурде
Протезная стоматология и Трансплантация зубов Рис.1.17. Зуб человека вставленный в петушиный гребень
Ранняя Америка Джордж Вашингтон: наглядная иллюстрация Рис.1.18. Зубные протезы изготовленные Д.Гринвудом Рис. 1.19. Зубной протез Фонзы
Конструкционные материалы для зубопротезирования Рис.1.20 Цельный верхний протез из целлулоида 1880 г. Целлулоид в качестве заменителя эбонита оказался непригодным, т.к. он абсорбировал пятна и запахи во рту, постоянно, становясь черным, а также был легковоспламеняющимся. Рис. 1.21. Артикулятор Оелекера (1878)
История развития и организация ортопедической стоматологической помощи в Казахстане Становление ортопедической стоматологии в Казахстане условно можно разделить на 3 этапа: Первый этап – Стоматологическая служба в Казахстане до открытия стоматологического факультета в Алматинском госмединституте (АГМИ; В это период в г. Алма-Ате из специалистов стоматологического профиля преобладали зубные врачи. Зубные врачи из России оказывали основную ортопедическую помощь населению Казахстана при проведении ортопедических методов лечения различных нозологических форм заболеваний. В частности можно привести пример о проведенном ортопедическом лечении полости рта даже самого Великого сына казахского народа, акына Абая Кунанбаева, что свидетельствует о существовании стоматологической ортопедической службы, в то далекое дореволюционное время. Основу ортопедической службы составляли зубные врачи, которые были в ссылке на территории Казахстана или вольные дантисты, которые постоянно или временно проживали в городах Казахстана.
Второй этап – развития стоматологии после открытии в Казахстане стоматологического факультета в г. Алматы. Хотя первым учебным заведением было открытие в 1932 году согласно приказа в г. Уральске зубоврачебного училища, в которых готовились специалисты со средним медицинским образованиями, но с правом клинического приема. Самым первый в республике стоматологический факультет был организован в 1959 году при Алматинском государственном медицинском институте постановлением Совета Министров Казахской ССР и Минздрава Казахской ССР согласно приказа №245. Кафедра ортопедической стоматологии начала работу позднее, на основании приказа Минздрава Казахской ССР №203 от 20.05.62 года. На первом этапе организации профильных кафедр привлекались в первую очередь имеющиеся местные силы и средства или ученые из соседних республик. Поэтому руководство кафедрой ортопедической стоматологии было поручено Усмановой Рашиде Сабировне – главному стоматологу г. Алма-Аты, главному врачу 1-й городской стоматологической поликлиники, прибывшей в Алма-Ату после окончания стоматологического института г. Ленинграда. Первыми ассистентами были практические врачи-стоматологи Ильясова Х.Х., Седунов А.А., Котельников Э.Г. В 1989 году приказом ректора КазГМУ №214 от 11.07.1989 г., в связи с необходимостью преподавания предклинического цикла и улучшения преподавания пропедевтики по ортопедической стоматологии была организована кафедра пропедевтики ортопедической стоматологии на базе Республиканской стоматологической поликлиники. Возглавил кафедру д.м.н. профессор Рузуддинов С.Р. Это был небольшой коллектив, который состоял из 9 человек: 1 профессор (Рузуддинов С.Р.), 2 доцента (Телебаева Г.Т., Доненбаева Ш.Ш.), 6 ассистентов (Алифбаева С.А., Кан А.С., Кузеков Ж.С., Лопатников В.Г., Петрова Л.А., Паршиков Ю.К.). В 1992 году кафедра была переименована и стала называться кафедрой ортопедической стоматологии №2 (приказ по КазГМУ №223 от 18.09.1992 г.).
Третий этап в развитии ортопедической стоматологии Казахстана начинается с 1972 года, когда началась подготовка высококвалифицированных кадров в Казахстане. Это было началом Казахстанской ортопедической школы. Первые кандидатские диссертации выполнены на кафедре под руководством доц. Сухарева Г.Т. соискателями Седуновым А.А. и Новиковой В.И. в 1972 г., затем в 1976 г. Еслямгалиевым Г.Т., Телебаевой Г.Т. и Кан А.С. Таким образом: Первым кандидатом медицинских наук по ортопедической стоматологии из Казахстана стал ныне д.м.н, профессор Джумадиллаев Д.Н., первый женщиной-казашкой защитившим диссертацию на соискание ученой степени кандидата медицинских наук была Р.Ш.Шаймерденова. Первым доктором наук по ортопедической стоматологии стал профессор Рузуддинов С.Р. Первым клиническим ординатором был Г.Т.Еслямгалиев, стажер-исследователем был С.Р.Рузуддинов.
