Орындаған : Бахирхан Шолпан 18-10
ОЖЖ – н қозуды мүшелермен ұлпаларға жеткізеді. Олар вегетативті және соматикалық болып бөлінеді. Вегетативті симпатикалық Және парасимпатикалық болады. Вегетативті жүйкелер ішкі органдарға, бездерге, қан тамырларына иннервация жасайды, олар ганглийлерде үзіледі.
Соматикалық нерв талшықтары дене бұлшық еттеріне иннервация жасап үзілмейді. Нерв импульс әсерінен нерв талшыктарының үштарында белсенді химиялық заттар бөлініп шығады – медиаторлар. Негізгі медиаторлар ацетилхолин, норадреналин, адреналин. Ацетилхолин бөліп шығаратын талшықтар - холинергиялық, ал норадреналин, адреналин шығаратындар адренергиялық деп аталады. Бөлінген медиатор сезімтал нерв үштарымен рецепторлармен түйіседі, түйіскен жерді синапс деп атайды.
Ацетилхолинмен түйісетін рецепторлар холинорецепторлар, ал норадреналин, адреналинмен түйіскендер адренорецепторлар болады. Медиатормен рецепторлар түйісуінің арқасында мүшелер өзінің қызметін атқарады. Медиатор әсері көпке созылмайды, ферменттің әсерінен ыдырайды. Келесі қозу медиатордың келесі мөлшерін бөлінуін қажет етеді.
1. М,Н -холиномиметиктер: Ацетилхолин Карбахолин 2. М,Н-холиноблокаторлар - Циклодол
М-холиномиметиктер. Әсер механизмі : М-холинорецепторларды қоздырады (қуаттандарады ) Бұл ацетилхолин және мускаринге ұқсас әсері бар заттар Ағзаға әсері: 1. Шеткері қан тамырларын кеңейтеді 2. Брадикардия 3. Көз қарашығын тарылтып, көз ішкі қысымын төмендетеді 4. Бездер ( сілікей, тері, бронхиальді, АІЖ-ң ) секрециясын күшейтеді. 5. Қуық, ішек сфинктерінің тонусын жоғарлатады 6. Брохтар тарылады Қолдануы : 1. Шеткері қан тамырларының тарылуында (облитериялық эндартериит) 2. Глаукома 3. Ішек, қуық атониясында Қолдануға болмайды : Демікпе ауруында.
Улы саңырауқұлактармен улану белгілері : 1. Тыныс алудын нашарлауы 2. Брадикардия 3. Беті қызарады 4. Малмандай терлеу 5. АК-ң төмендеуі 6. Көз қарашығының тарылуы 7. Сілекейдің көп бөлінуі 8. Құсық 9. Іш өтеді 10. Жүрек тоқтау, өкпе ісінуінен мерт болады Көмек: 1. М-холинорецепторларды тежейтіндер – М-холиноблокатор –атропин 2. Симптоматикалық ем. Препараттар : 1. Пилокарпин гидрохлориді Pilocarpini hydrochloridum ш.т. ұнтақ, Көзге тамшы1-2%, жағылма, пленка глаукомада. 2. Ацеклидин Aceclidinum ш.т. ұнтақ, амп. 0,2% - 1 мл т\а, глаукома, атонияда.
Н-ХОЛИНОМИМЕТИКТЕР Қолдануы: 1. Тыныс алу нашарлағанда 2. Қан қысымын жоғарлатуға 3. Темекіге қарсы Ағзаға әсері: 1. Тыныс орталығын қоздырады 2. Қан тамырлар қозғалтқыш орталығын қоздырып АК жоғарылатады 3. Без секрециясын қөбейтеді Препараттар : 1. Цититон Cytitonum Ш.т. амп 1мл к\т 0,5-1 мл тынысты қоздыруға 2. Лобелин гидрохлориді Lobelini hydrochloride Ш.т. амп.1%-1 мл к\т 3. Темекіге қарсы препараттар « Табекс », « Лобесил ». Әсер механизмі : Н-холинорецепторларды қоздырады (қуаттандырады
Антихолинэстеразды заттар (АХЭ) Ағзаға әсері: 1. Қөз қарашығын тарылтып, ішкі қысымын төмендетеді 2. Ішкі органдардың, қуық, жатырдың тонусын жоғарлатады 3. Без секрециясы күшейеді 4. Бронхтар тарылады 5. Брадикардия 6. Шеткері қан тамырлары кеңееді 7. Дене бұлшық еттерінің тонусы жоғарылайды 8. ОЖЖ-і қоздырады Әсер механизмі : АХЭ заттар ацетихолинэстеразаны тежеп, ацетилхолиннің ыдырауына кедергі жасайды, әсерін ұзартады. Сондықтан бұл препараттардың әсері М-холиномиметиктерге ұқсас. Қолдануы: 1. Полиомиелит, менингит, ОЖЖ зақымынан кейінгі салдануда 2. Миастения 3. Глаукома 4. Ішек, қуық атониясында 5. Курареге ұқсас дәрілердің әсерін жоюға 6. Әлсіз толғақта
Әсер механизмі : М-холинорецепторларды тежеп, ацетилхолинге сезімталдығын жояды. Әсері М-х\м, АХЭ заттарға қарама қарсы. Ағзаға әсері : 1.Тахикардия 2. Ішкі органдардың тонусын төмендетеді (құық, асқазан, ішек ) 3. Бронхтарды қеңейтеді 4. Көз қарашығын кеңейтеді, ішкі қысымын жоғарлатады 5. Без секрецияларын азайтады 6. Шеткері қан тамырларын тарылтып, АК ас мөлшерде жоғарлайды. Бұл препараттарға өсімдіктерден алынған атропин, скополамин, платифиллин алкалоидтары жатады (меңдуана, сасық меңдуана, ит жідек ). Әсерлері бірдей, бірақ ОЖЖ- ге әр түрлі әсер етеді : атропин бас миы қыртысын қоздырады, тыныс алу, қан тамырларын қозғалтқыш орталықтарды қуаттандырады. Скополамин ОЖЖ-і тыныштандырады, Платифиллин аз мөлшерде тыныштандырады және қан тамырларын кеңейтеді.
Қолдануы: 1. Ішкі органдарының бұлшық ет түйілуінде. 2. Асқазан, ұлтабар жарасында секрецияны азайтуға 3. Демікпе 4. Паркинсон ауруында сілекейді азайтуға 5. Көз түбін зерттеу үшін, көзілдірік таңдауға 6. М-х\м, АХЭ заттармен уланғанда 7. Наркозды бергенде брадикардияны алдын алу үшін 8. Скополаминді вестибулярлық бұзылыстарда (әуе және теңіз ауруында ) 9. Платифиллин қан тамырлары тарылғанда, АК жоғарлағанда, стенокардияда. Жанама әсерлері : Тахикардия, ауыз қуысының құрғауы, тері құрғауыҚұрамында атропині бар өсімдіктермен уланудын белгілері : 1.Көз қарашығы кеңеюі 2. Ауыз құысының құрғауы, дауысының қарлығуы 3. Тері құрғауы 4. Тахикардия 5. Психикалық қозу 6. Елес 7. ОЖЖ-ң тежелуі 8. Тыныс алу орталығының салдануынан мерт болады
Препараттар : Атропин сульфаты Atropini sulfas Ш.т. А тіз. Амп. 0,1%-1мл т\а, б\е, к\т,- Көзге тамшы 0,5-1%, ішке 0,1% 5-8 тамшы. Ит жидек құрғақ сығындысы Extractum Belladonnae siccum Ш.т. таб. Балауыз 0,015 Скополамин гидробромиді Scopolamini hydrobromidum Ш.т. ұнтақ, амп.0,05%-1мл т\а, көзге тамшы 0,25%. Платифиллин гидротартраты Platyphyllini hydrotartras Ш.т. ұнтақ, таб. 0,005, амп. 0,2%- 1мл, ішке, көз тамшысы 1%. Метацин Methacinum синтетикалық препарат, ш.т. таб.0,002, амп.0,1%-1мл, асқазан, ұлтабар жарасында, бауыр, бүйрек түілу ауруында. Ипратропий бромиді Ipratropii bromidum ( атровент ) ш.т. таб. 0,01, аэрозоль, бронх демікпесінде. Пирензепин Pirenzepinum ( гастрозепин ) ш.т. таб.0,025, 0,05, амп. 0,5%-2мл
Екіге бөлінеді:ганглиоблокаторлар және курареге ұқсас заттар. Ганглиоблокаторлар. Әсер механизмі : вегетативті нерв талшықтары арқылы ішкі органдарға, қан тамырларына, бездерге импульстың (қозудың ) өтуіне кедергі жасайды. Ағзаға әсері: 1.Қан тамырлары кеңееді, АК төмендейді 2.Бронх бұлшық еттері босансиды 3.АІЖ, қуық тегіс бұлшық еттері босансиды 4.Бездердің секрециясы азаяды
Қолдануы: 1. Гипертония 2. Демікпе 3. Стенокардия 4. Облитериялық эндартериит 5. Басқару гипотония 6. Асқазан, ұлтабар жарасында Препараттар : Бензогексоний Benzohexonium Ш.т. таб.0,1, 0,25, амп. 2,5%-1мл т\а, б\е, к\т Пентамин Pentaminum Ш.т. амп. 5%-1,2 мл к\т, б\е Гигроний Hygronium ш.т. фл. 0,1 Пирилен Pirilenum ш.т. таб. 0,005 Бұл препараттардың негізгі қолдануы – гипертониялық криз, жүкті Әйелдердің нефропатиясында және эклампсияда, асқазан, ұлтабар жарасында, әйелдер токсикозында, өкпе, ми ісінуінде. Жанама әсерлері: Ортостатикалық коллапс, алдын алу үшін науқас дәріні қабылданғаннан кейін 2 сағат төсекте жату керек.
Екіге бөлінеді: 1. Антидеполяризациялық миорелаксанттар ( тубокурарин хлориді, панкуроний бромиді, пипекуроний бромиді).Әсерлері 20-60 мин созылады, антагонисті – АХЭ зат – прозерин. 2. Деполяризациялық миорелаксанттар ( дитилин ) Әсері 5-10 мин. АХЭ заттар дитилиннің әсерін күшейтеді. Дитилин әсерін төмендетуге құрамында холинэстераза бар жаңа қан құю қажет. Қолдануы: 1. Хирургия 2. Тырысуға қарсы ( сіреспе, паркинсонизм) 3. Сүйек сынғанда, буын шыққанда орнына келтуріге. 4. Интратрахеальді наркозда интубацияны жеңілдетуге
Препараттар : Тубокурарин хлориді Tubocurarini chloridum Ш.т. амп. 1% 2 және 5мл к\т Дитилин Dithylinum ш.т. амп.2% 5 және 10 мл к\т Жанама әсерлері: Тахикардия, бронхоспазм, апноэ.
Мүшелер мен тіндер α - рецептор Физиологиялық әсер Қан тамырлар ( тері, шырышты қабаттар, іш қуысының ағзалары ) Нұрлы қабатының радиалды бұлшық ет Көк бауыр капсуласы АІЖ сфинктерлері Жүкті емес жатыр Бауыр Лангерганс аралшықтарының β - жасушалары α 1, α 2 α 1 α 1 α 1 α 1 α 1 α 2 Артериялар мен көк тамырлардың вазоконстрикциясы Қарашықтың кеңеюі, көз ішілік қысымының төмендеуі Тарылуы Тарылуы Тарылуы Гликогенолиз Инсулин секрециясының төмендеуі
МҮШЕЛЕР МЕН ТІНДЕР β – РЕЦЕП-ТОРЛАР ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ ӘСЕРЛЕР ЖҮРЕК ҚАН ТАМЫРЛАР БҮЙРЕК ҰЙҚЫ БЕЗІ ҚАҢҚА БҰЛШЫҚ ЕТ МАЙ ТІНДЕРІ ӨКПЕ ЖӘНЕ БРОНХТАР ЖАТЫР β 1 β 2 β 1 β 2 β 2 β 3 β 2 β 2 ЖҮРЕКТІҢ СОҒУ ЖИІЛІГІНІҢ ЖОҒАРЫЛАУЫ, ЖИЫРЫЛУ КҮШІНІҢ ЖӘНЕ ӨТКІЗГІШТІГІНІҢ КҮШЕЙЮІ ВАЗОДИЛАТАЦИЯ РЕНИН БӨЛІНУІНІҢ ЖОҒАРЫЛАУЫ ИНСУЛИН БӨЛІНУІНІҢ КҮШЕЙЮІ ГЛИКОГЕНОЛИЗ ЛИПОЛИЗДІҢ АРТУЫ БРОНХОДИЛАТАЦИЯ БҰЛШЫҚ ЕТТЕРІНІҢ БОСАҢСУЫ
АДРЕНОМИМЕТИКТЕР – адренорецепторларды ынталандыратын заттар АДРЕНОБЛОКАТОРЛАР – адренорецепторларды тежейтін заттар
α және β –адренорецепторларды ынталандыратын Адреналин гидрохлориді (α1, α2, β1., β2) Норадреналин гидротартраты (α1, α2, β1) α-адренорецепторлары айрықша ынталандыратын Мезатон (α1) Нафтизин (α2) Галазолин (α2) β адренорецепторлары айрықша ынталандыратын Изадрин (β1 және β2) Орципреналин (β1 және β2) Добутамин (β1) Салбутамол (β2) Фенотерол (β2) Тербуталин (β2) Сальметерол (β2)
ЖҚЖ -не әсерлері жүректің жиырылу күші мен жиілігін ↑ Қысқа уақытқы рефлекторлы брадикардия шақырады Соғу және минуттық көлемді ↑ Миокардтың өттегіне қажеттілігі ↑ Систолалық қысым ↑ Орташа артериалды қысым ↑ Прессорлық әсер аздаған гипотензияға ауысады ( β2- адренорецепторларға әсері )
Ішектің, терінің, бүйректің қан тамырларын тарылтады Қаңқа бұлшық еттердің және тәждік қан тамырларын кеңейтеді Көк бауыр қапшығын тарылтады Жүкті емес жатырды тарылтады АІЖ сфинктерлер тонусын жоғарылатады Пиломоторлардың спазмын шақырады
Көздің нұрлы қабатыныңнрадиалды бұлшық еттерін тарылтады Көздің қан тамырларын тарылтады және көз іші сұйығының өнімін төмендетеді
Бронхтардың тегіс салалы бұлшық еттерін босаңсытады Ішектің бұлшық еттерінің тонусын төмендетеді Зәр шығару жолдарының тонусын төмендетеді
Гликогенолизді ↑ Қанда сүт қышқылының, калий иондарының мөлшерін жоғарылатады Липолиз ↑ (бос май қышқылдарын ↑) Қалқанша безінің тиреоидты гормондарын ↑ Паратгормон ↑
Анафилаксиялық шок (ББЗ босап шығуын төмендетеді) Бронхиалды демікпе (жедел ұстаманы тоқтату) Дәріге аллергиялық реакцияларда Инсулинді мөлшерден тыс еңгізгенде шок және коллапста (кей кезде – прессорлық зат ретінде) Жергілікті қан тамырларды тарылтатын зат ретінде – жергілікті анестетиктердің әсерлерін ұзарту мақсатында қолданылады Қарашықты кеңейту үшін және ашық бұрышты глаукомада Атриовентрикулярлық тосқауылда Жүректің тоқтауында
ЖИА Аритмия Жүрек жетіспеушілігі Артериалды гипертензия Атеросклероз Тиреотоксикоз Қант диабеті Фторотандық наркоз
Адреналинге қарағанда артериалды қысымға әсері 5-10 есе жоғары Жүрек жұмысына әсері төмен Соғу көлемі жоғарылайды, минуттық көлемі өзгермейді Миокардтың өттегіне мұқтаждығын жоғарылатпайды Бронхтардың бұлшық еттерінің тонусына және қанда қанттың мөлшеріне әсер етпейді
