Тексерген: Балтымова М.Р. Дайындағандар: Қайратова А.Қ. Шотаева А.А.
Сурдопедагогика (латын сөзі «surdus»-саңырау) арнаулы педагогиканың бір бөлігі, бұл естуі бұзылған тұлғаларды зерттейді. Мүмкіндігі шектелген балалардың көпшілігі есту түрлерінің ауытқушылығының салдарынан айналадағы ортада ерекшеленіп байқалады.
Есту –дыбыстық құбылыстар формасының қабылдаудағы шынайы анық, дәл түрдегі бейнеленуі. Дыбыстарды ажырату тірі организмге тән қабілеттілік болып табылады. Бұл қабілеттілік - есту органының немесе есту анализаторының қатысуымен таратылады. Есту анализаторының қалыпты дәрежеде қызмет етуі баланың жалпы дамуына үлкен әсерін тигізеді. Есту жағдайының қалыпты болуы балалардың сөйлеуі мен психологиялық жағынан қалыптасуында шешуші орын алады.
Іштен туа біткен саңыраулық өмірде сирек 25 % шамасында ғана кездеседі.Мұның пайда болу себептері: Баладағы есту қабілетінің бұзылыстары пайда болады:
Кейіннен пайда болған саңыраулық пайда болады
Саңырау дегеніміз –есту қабілеті қатты бұзылғандықтан адамның сөйлеу тілін анық түсініп болмайтын ақаулық.
Л.И.Нейманның классификациясы бойынша
Л.В.Нейман нашар еститін балалардың 3 тобын анықтады :
Түзету оқу жұмысы 2 жастан 6 жасқа дейінгі балалармен арнайы балабақшаларда жүргізіледі. Мектеп жасына жеткеннен бастап мұндай балалар оқуын нашар еститін арнайы мектептерде жалғастырады. Оқыту жұмыстарының барлық түрлерінде балалардың сақталған есту қабілеті міндетті түрде пайдаланылады, өйткені бұл естуді арнайы аппараттың жәрдемімен күшейтуге болады.
Есту аппараты — есту нашарлағанда, не мүлде естімей қалғанда дыбысты зорайту үшін пайдалынады. Аппарат микрофоннан, электр тербелісін күшейткіштен, телефоннан және қорек беретін электр көзінен тұрады. Дыбыс тербелісін микрофон қабылдап, онда электр тербелісі дыбыстық жиілікке айналады. Электронды күшейткіште бұл тербеліс қажетті деңгейге дейін ұлғайтып, телефонға беріледі де, онда ол қайтадан дыбысқа айналады. Естудің нашарлау сипатына қарай есту аппаратына ауа телефоны ( зорайтылған дыбыстық сигналды сыртқы құлақта беретін ) немесе сүйек телефоны ( дыбысты бас сүйегі арқылы ішкі құлаққа жеткізетін ) қолданылады. Ауа телефонын құлақ тесігіне, сүйек телефонын — құлақ жарғағының сыртына орнатады.
SWIFT сериялы 120+ВЕ моделді есту аппараттары – бұл есту қабілетін ауыр және өте ауыр дәрежеде жоғалтқан тұлғаларға арнап жасалған өте сенімді және қуатты, бағдарламаланатын құлақ артына қойылатын аппараттар. Тағайындалымы: жеңіл және орташа-ауыр, ауыр дәрежедегі есту қабілетін жоғалтуды түзету және өтеу ( есту қабілетінің I – IV дәрежеде төмендеуі ). Acto тобындағы есту аппараттары, нақтылы Acto BTE және Acto BTE Power – бұл алдыңғы қатарлы технологияларды пайдаланатын және есту қабілетін жеңіл және ауыр дәрежеде жоғалтқандар үшін жарамды сандық есту аппараттарының желісі. Аппараттар дыбыстың мейлінше дәлдігі мен толық сымсыз байланысты ұсынатын RISE 2 негізінде жасалған. Тағайындалымы: жеңіл және орташа-ауыр, ауыр дәрежедегі есту қабілетін жоғалтуды түзету және өтеу ( есту қабілетінің I – IV дәрежеде төмендеуі ).
Естімейтін және нашар еститін балаларға арналған мектептің жалпы және негізгі мақсаты- естімейтін және нашар еститін оқушыларды жан-жақты дамытып, өз бетімен өмір сүруін және еңбек етуіне даярлық жасау. Бұл міндеттерді шешу үшін жүйелі түрде коррекциялық шаралар жасау, есту кемістігі бар балалардың кемістігін жақсарту, жеке тұлғаның жан-жақты қалыптасуы мен әлеуметтік бейімделуін жоспарлап жүргізу керек.
Арнайы мектеп жалпы және арнайы тапсырмаларды шешу үшін есту мүшесі зақымданған балалардың тәрбиесін жалпы мектеп бағдарламасына сүйене отырып қолданады. Мектептің жалпы және басты мақсаты естімейтін және нашар еститін балаларды өз бетімен өмір сүруге және жұмыс істеуге бағытталған. Тұлғаны қалыптастыруда және арнайы мектеп баласының ақауын түзетуде келесідегідей жағымды жағдайларда қалыптастыру керек :
Л.С.Выготскийдің айтуы бойынша « Ең бастысы - адам ұжымда қалыптасады. Сол себептен бала ұжымын тәрбиелеу басты міндет болып табылады.» Есту қабілеті зақымданған оқушыларға арналған мектеп ұжымын ұйымдастыру үшін әрбір баланы жете танып, зерттеп, жекеше жұмыстар жүргізу керек. Тәрбие процесін жүргізу үстінде тұлғаның жағымды жақтарын айқындау қажет және де есту мүшелері зақымданған балалардың қалыпты қызметке сүйене отырып, түзету жұмыстарын жүргізу керек.
Д.Б.Элькониннің айтуы бойынша « Ойын арқылы іс-әрекет пайда болып, адамгершілік артады.» Ойын әрекеті балалардың психикасын, тұлғасын дамыту үшін маңызды. Естімейтін және нашар еститін балалар ойын әрекеттерінде қоғамдық өміріндегі формаларымен және қоршаған ортамен танысады. Өмірдің әртүрлі жағдайларын ойнай отырып затар, құбылыстар және адам турлы мағлұматтар алып, оларда ұжымдық, қоршаған ортамен және бір-бірімен қарым-қатынасы қалыптасады.
Есту кемістігі бар балаларға арналған мектептерде оқитын оқушылар
Естімейтін және нашар еститін баланы коллективтің рухында тәрбиелеу, оның өз тәртібіне, жеке басының жауапкершілігіне тәрбиелеуді, барлық оқу міндеттерін орындауды талап етеді Сондықтан да, есту кемістігі бар балаларға арнайы мектеп тәрбиешісінің алатын орны ерекше. Осындай мүмкіндігі шектеулі, көмектесуге зәру жандарға оның ішінде балаларға жақсылық жасап, қолдан келгенше көмек көрсетіп, оларғада білім сапасын қалыптастыруымыз керек,Осындай естімейтін және нашар еститін балаларға арналған тәрбиенің мазмұны ерекше. Бұл тәрбиенің басты мақсаты- әлеуметтік сарыны кемтар балалардың кемістіктерін жою, оларды әр тарапты дамыған қоғамның толық мүшесі етіп дайындау біздің міндетіміз.
