Ilmiy tadqiqotda ma'lumotlar bazasini shakllantirish TAYYORLADI: ACHILDIYEV SHUXRAT
1.Ilmiy tadqiqotning mazmuni va ahamiyati 2. Ma’lumotlar bazasining ilmiy izlanishlardagi o‘rni 3. Ilmiy tadqiqotda ma’lumotlar bazasi tushunchasi
Ilmiy bilish inson faoliyatini tarkibiy qismi bo’lib, tushunchalar, g’oyalar va nazariyalar ishlab chiqish orqali voqyelikni ongda in’ikos etish jarayonini bildiradi. Soha va faoliyatni xususiyatiga qarab, bilish mifologik, diniy, badiiy, falsafiy, maxsus ilmiy va boshqa turlarga bo’linadi.
Ixtisoslashgan bilish faoliyatida narsa va xodisalarning xossalari, xarakat va o’zgarish qonuniyatlari maxsus til, vosita va usullar yordamida o’rganiladi, obyekt mohiyatini tushuntirib beradigan g’oyalar, ta’limotlar va nazariyalar ishlab chiqiladi.
Ilmiylik mezonlarini amal qilishi ilmiy bilishni boshqa turdagi bilimlardan farq qiluvchi xislatlarga ega bo’lishni taqazo etadi.
ILMIY TADQIQOT TURLARI -fundamental- nazariy tadqiqotlar ; - empirik tadqiqotlar ; - eksperimental tadqiqotlar ; - amaliy-tajribaviy tadqiqotlar ; - texnologik tadqiqotlar ; - texnik-loyihalashtirish tadqiqotlari ; - kompleks tadqiqotlar va boshqalar.
Ma’lumotlar bazasi — ilmiy tadqiqotda yig‘ilgan, tartiblangan va qayta ishlashga tayyor bo‘lgan barcha ma’lumotlar majmuasi. U tadqiqotning asosiy poydevori hisoblanadi.
Ma’lumotlar bazasining ahamiyati. Tadqiqot natijalarining aniqligini ta’minlaydi.Katta hajmdagi ma’lumotlarni tizimli saqlaydi.Ma’lumotlarni oson tahlil qilishga yordam beradi.Natijalarni qayta tekshirish va takrorlash imkonini yaratadi.
Ilmiy tadqiqot jarayonida ma’lumotlar bazasini shakllantirish eng muhim bosqichlardan biri hisoblanadi. Tadqiqotning aniqligi, xulosalarining ishonchliligi va ilmiy natijalarning sifati to‘plangan ma’lumotlarning to‘g‘ri, tartibli va tizimli bo‘lishiga bog‘liq. Ma’lumotlar bazasi tadqiqotchiga katta hajmdagi axborotni jamlash, saralash, qayta ishlash va tahlil qilish imkonini yaratadi. Shu bois har qanday ilmiy ishda ma’lumotlar bazasini puxta shakllantirish zarur sanaladi.
Ma’lumotlar bazasi — bu tadqiqot doirasida to‘plangan, muayyan mezonlar asosida tartiblangan va keyingi tahlil uchun saqlanadigan axborot majmuasi. U ilmiy tadqiqotning tayanch elementi bo‘lib, quyidagi afzalliklarni beradi:Ma’lumotlarni tizimli saqlashTahlil jarayonini soddalashtirishNatijalarni qayta tekshirish imkoniyatiXulosalarning ishonchliligini oshirishTurli manbalar bilan solishtirish imkonini yaratish
2. Ma’lumotlar bazalarining turlari Ilmiy tadqiqotda ma’lumotlar bazalari quyidagi turlarga bo‘linadi : 2.1. Strukturaviy ma’lumotlarRaqamlar, foizlar, statistik jadval ko‘rinishidagi axborotlar. 2.2. Nostukturaviy ma’lumotlarMatnlar, intervyular, audio va video yozuvlar, kuzatuvlar. 2.3. Yarim-strukturaviy ma’lumotlarXML, JSON kabi formatlar. 3. Ma’lumotlar bazasini shakllantirish bosqichlari 3.1. Tadqiqot maqsadini aniqlashAvval tadqiqot nimani o‘rganishi, qanday savollarga javob izlanishi belgilanadi. 3.2. Ma’lumot manbalarini tanlashBirlamchi ma’lumotlar ( anketa, intervyu, eksperiment ). Ikkilamchi ma’lumotlar ( statistik hisobotlar, maqolalar, kitoblar ).
3.3. Ma’lumotlarni yig‘ish usullariSo‘rovnoma, eksperiment, kuzatuv, intervyu, kontent tahlili va boshqalar. 3.4. Ma’lumotlarni kodlash va tizimlashtirishHar bir ma’lumot belgilarga, kodlarga ajratiladi. Formatlar bir xillikka keltiriladi. 3.5. Ma’lumotlarni kompyuter dasturlariga kiritishExcel, Google Sheets, SPSS, R, Python, Access yoki SQL bazalariga joylashtiriladi. 3.6. Ma’lumotlarni tozalash (Data Cleaning) Noto‘g‘ri yoki takror ma’lumotlar aniqlanadi va to‘g‘rilanadi. 3.7. Ma’lumotlarni saqlash va himoyalashBulut xizmati, server, kompyuter yoki tashqi xotira orqali saqlanadi.Zaxira nusxa (backup) yaratiladi.
Xulosa Ma’lumotlar bazasini shakllantirish ilmiy tadqiqotning asosiy poydevori bo‘lib, barcha keyingi jarayonlarning sifatini belgilaydi. To‘plangan axborotning aniqligi, tizimliligi va to‘g‘ri saqlanishi ilmiy xulosalarning ishonchliligini oshiradi. Zamonaviy texnologiyalardan foydalanish esa tadqiqotchi ishini yengillashtirib, ma’lumotlarni samarali tahlil qilishga imkon yaratadi. Shu sababli ma’lumotlar bazasini to‘g‘ri tashkil qilish har qanday ilmiy izlanishning ajralmas qismi hisoblanadi.
Takliflar Ma’lumotlar bazasining tuzilishini aniq belgilash Tadqiqot maqsadi va vazifalaridan kelib chiqib, ma’lumotlar bazasining tuzilmasi va shaklini oldindan rejalashtirish. Ma’lumotlar turini ( matn, raqam, grafik, audio yoki video) va ularni saqlash formatini aniqlash. Ma’lumotlarni yig‘ish va tasniflash Kuzatuv, eksperiment, intervyu yoki so‘rovnoma orqali ma’lumotlarni tizimli yig‘ish. Texnologik vositalar va dasturiy ta’minotdan foydalanish Ma’lumotlar bazasini yaratishda zamonaviy dasturlar (MS Access, SQL, Excel, R, Python) va texnologiyalardan samarali foydalanish.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI Медынский В.Г., Ильдеменов С.В. Реинжиниринг инновационного предпринимательства.-М.: ЮНИТИ, 1999, 413с. N. Gregory Mankiw. Principles of Economics, 7th Edition. Amazon, USA 2014. Razzoqov A., Toshmatov Sh., O’rmonov N. Iqtisodiy ta’limotlar tarixi. Darslik (lotin yozuvida). - T. «Iqtisod-moliya», 2007. –320 b. Сaмуэлсoн Пoл Э., Нoрдхaус Вилям Д. Экoнoмикa. Учебник. 18-е изд. Пер. С aнг.-М.: OOO «ИД. Вилямс», 2009.- 1360 с. Твисс Б. Управление научно-техническими нововедениями.-М.:Экономика,1989. Тошболтаев М. Олим, илм, кашфиёт ва тараққиёт. – Тошкент: «Фан», 2012. – 152 б. Тошболтаев М. Илмий тадқиқот: туркумлари, хусусиятлари, индикаторлари. – Т.: «Fan va texnologiya», 2017. – 208 бет.
E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!!!
