Reja: Oziq ovqat sanoati haqida tushincha Oziq-ovqat sanoati korxonalarining bosh rejasining mohiyati va ahamiyati Bosh reja tuzishning asosiy tamoyillari va talablari
Oziq-ovqat sanoati - xalq xoʻjaligining oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqaradigan sohasi. Tarmoq tarkibida goʻsht -sut, yogʻ -moy, baliq mahsulotlari, un-yorma, makaron, mevasabzavot konservalari, sut- yogʻ, shakar, choy qadokdash, qandolatchilik, non, uzum va shampan vinolari, spirt, araq, tamaki, pivo, chanqovbosar ichimliklar, sovun va boshqa sanoat korxo-nalari bor. Oʻzbekiston zamonaviy oziq-ovqat sanoatiga ega. Uning tarkibida 3200 dan ortiq korxonalar bor. Bu soha, asosan, mahalliy xom ashyoni qayta ishlashga asoslangan. O.- o.s. korxonalarida 200 dan ortiq mahsulot turi tayyorlanadi.
Oʻzbekiston Respublikasida 2022-yilning yanvar-fevral oylari davomida jami faoliyat yuritayotgan 21074 ta Oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish sanoati korxonalari tomonidan 6736,7mlrd. Soʻm qiymatga teng boʻlgan mahsulotlar ishlab chiqarildi. Tarmoqning 2021-yilning yanvar-fevral oylariga nisbatan fizik hajm indeksi 106,4 % ni tashkil etdi. Oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish sanoati korxonalari tomonidan respublika miqyosida ishlab chiqarilgan mahsulotlarning jami hajmida eng yuqori ulush Toshkent viloyati 17,8 % (2180 ta oziq-ovqat sanoati korxonalari tomonidan),Toshkent shahar 14,5% (2909 ta) hamda Samarqand viloyati 14,2 % (2212 ta) hissasiga toʻgʻri keldi.
O’zbekiston iqtisodiyotida yengil sanoatning ulushi alohida va ko’p qirralidir. Qishloq xo’jalik mahsulotlarini qayta ishlaydigan yengil va oziq-ovqat sanoati korxonalari respublika agrosanoat majmui (ASM) ning tarkibiy qismidir. Hozirgi davrda mamlakat yengil sanoati ko’p tarmoqli industrial kompleks bo’lib, uning tarkibida paxta tozalash zavodlari, to’qimachilik, trikotaj, shoyi to’qish, tikuvchilik, ko’n-poyabzal, gilamchilik, chinni- fayans buyumlari ishlab chiqarish kiradi. Respublika yalpi sanoat mahsulotining 19,4 foizi yengil sanoat hisobiga to’g’ri keladi (2004 y). Respublika yengil sanoati tarmoqlari yiliga 456 mln. M² ip gazlama, 474 ming m² jun gazlama, 47 mln. M² shoyi gazlama, 32,1 mln. Dona trikotaj mahsulotlari, 64,5 mln. Juft paypoq, 5,5 mln. Juft poyabzal, 2 mln. M² gilam va gilam mahsulotlari ishlab chiqarmoqda.
Oziq-ovqat sanoati korxonalarining bosh rejasining mohiyati va ahamiyati Oziq-ovqat sanoati korxonasi – bu turli mahsulotlarni (non, sut, go‘sht, konserva, yog ‘- moy, shakar, vino va boshqalar ) ishlab chiqaruvchi, qayta ishlovchi va iste’molchiga yetkazuvchi ishlab chiqarish majmuasidir. Bunday korxonaning bosh rejasi — bu butun korxona hududining, binolarining, inshootlarning, yo‘llarning, omborlarning, kommunikatsiya tarmoqlarining joylashuvini ko‘rsatuvchi texnik-hujjatdir. Bosh reja korxona qurilishi yoki rekonstruksiyasi jarayonida ishlab chiqiladi hamda quyidagi asosiy maqsadlarga xizmat qiladi : ishlab chiqarish jarayonining uzluksizligini ta’minlash ; xom ashyo va tayyor mahsulot oqimining oqilona harakatini yo‘lga qo‘yish ; hududdan samarali foydalanish va texnologik xavfsizlikni ta’minlash ; sanitariya-gigiyena me’yorlariga rioya qilish ; ishlab chiqarish, yordamchi va maishiy binolarni to‘g‘ri joylashtirish. Shunday qilib, bosh reja oziq-ovqat sanoati korxonasining umumiy tuzilishi, funksional bog‘liqligi va ishlab chiqarish samaradorligining asosiy ko‘rsatkichidir.
Bosh reja tuzishning asosiy tamoyillari va talablari Oziq-ovqat sanoati korxonasi bosh rejasini tuzishda bir qator me’yoriy-texnik hujjatlar ( O‘zbekiston Respublikasi Qurilish me’yorlari va qoidalari – O‘RQMQ, “ SanPiN ” sanitariya qoidalari, “ Mehnat muhofazasi ” talablari va boshqalar ) asos qilib olinadi. Asosiy tamoyillar : Hududdan ratsional foydalanish – ishlab chiqarish, yordamchi, maishiy va ma’muriy binolar orasidagi masofa me’yorlarga muvofiq bo‘lishi lozim. Ishlab chiqarish oqimining izchilligi – xom ashyo kirishidan tayyor mahsulot chiqishigacha bo‘lgan texnologik zanjir uzluksiz va qarama-qarshi yo‘nalishsiz tashkil etilishi kerak. Sanitariya-gigiyena talablari – “ toza ” va “ iflos ” zonalar bir-biridan ajratilishi lozim ( masalan, go‘shtni so‘yish va tayyor mahsulot qadoqlash bo‘limlari alohida joylashadi ). Transport qulayligi – ichki transport yo‘llari va yuk ortish-tushirish joylari ishlab chiqarish oqimlariga mos rejalashtiriladi. Texnik xavfsizlik – elektr, issiqlik, suv, gaz, kanalizatsiya tizimlari xavfsiz masofalarda joylashtiriladi. Bundan tashqari, korxona bosh rejasini ishlab chiqishda ishlab chiqarish quvvati, hududning relyefi, shamol yo‘nalishi, suv manbalari, chiqindi tozalash tizimlari ham hisobga olinadi.
Korxona hududini rejalashtirishda joylashuv, ishlab chiqarish va yordamchi zonalar Oziq-ovqat sanoati korxonasi hududi odatda quyidagi funksional zonalarga bo‘linadi : a) Ishlab chiqarish zonasi Bu zonada asosiy ishlab chiqarish tsexlari joylashadi : xom ashyoni qayta ishlash tsexlari ( go‘shtni so‘yish, sutni qayta ishlash, donni tozalash va h.k. ); oraliq mahsulot saqlash omborlari ; tayyor mahsulotni qadoqlash va saqlash bo‘limlari. b) Yordamchi ( xizmat ko‘rsatuvchi ) zona Ushbu hududda texnik xizmat ko‘rsatish, ta’mirlash ustaxonalari, energiya markazlari, laboratoriyalar, suv nasos stansiyalari va boshqa yordamchi obyektlar joylashtiriladi. c) Ma’muriy-maishiy zona Bu hududda boshqaruv binosi, xodimlar uchun kiyinish, yuvinish, dam olish xonalari va oshxona bo‘ladi. Ma’muriy bino odatda kirish qismiga yaqin joylashtiriladi. d) Transport va omborlar zonasi Bu zonada xom ashyo va tayyor mahsulot uchun omborlar, yuk mashinalari kirish-chiqish yo‘llari, tortish maydonchalari, avtostoyankalar joylashadi. Barcha zonalar o‘zaro asfalt yoki beton qoplamali yo‘llar orqali bog‘lanadi. Hudud atrofi yashil o‘simliklar bilan ko‘kalamzorlashtiriladi, bu chang, shovqin va hidlarning tarqalishini kamaytiradi.
Xulosa Oziq-ovqat sanoati korxonasining bosh rejasi — bu korxona hududini oqilona rejalashtirish, ishlab chiqarish jarayonlarini texnologik jihatdan to‘g‘ri tashkil etish va sanitariya talablari asosida joylashtirishni ta’minlaydigan asosiy hujjatdir. Bosh reja ishlab chiqarish samaradorligini oshiradi, xodimlar mehnatini yengillashtiradi, atrof-muhitga salbiy ta’sirni kamaytiradi va korxonaning ekologik xavfsiz faoliyat yuritishiga zamin yaratadi.
