BUTAYEV XURSHID butayev_85@mail.ru NEFTKIMYO SANOATI. VUJUDGA KELISH TARIXI VA RIVOJINING ASOSIY YO'NALISHLARI
Neftkimyo sanoati - kimyoviy sanoatning yangi sohasi bo'lib, arzon xomashyo bo'lmish neft va gaz uglevodorodlarini qimmatli kimyoviy moddalar bo'lgan plastmassalar, kauchuklar, sintetik smolalar va tolalar, sintetik yuvish vositalari hamda ko'pgina boshqa moddalarga aylantirib beradi Neftkimyo sanoati XX asrning 30-40 yilligida rivojlana boshladi. Neftkimyoviy ishlab chiqarishlar Hamdo'stlik mamlakatlarida Ikkinchi Jahon urushi arafasida vujudga keldi. 1936-yili Bokuda etilenni sulfat kislota ishtirokida gidratatsiya qilish yo'li bilan etil spirt ishlab chiqarish bo'yicha birinchi sanoat qurilmasi ishga tushirildi. 1970-yili neft xomashyosini piroliz qilish orqali etilen va propilen ishlab chiqarish qurilmasi birinchi bor ishga tushirildi. Ushbu qimmatli xomashyolarni olish hozirgi paytda ham asosiy usul bo'lib kelmoqda. Kimyo sanoatini rivojlanish ko'lamlarim va jarayonlart mazmun-mohiyatini neftkimyo rivoji tubdan o'zgartirib yubordi. Kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqarish arzon va keng xomashyo manbalari va kimyoviy sanoatning an'anaviy manbalari bo'Imish kokskimyo va o'rmonkimyo sanoatlarini smolalari, mineral xomashyo, oziq-ovqat mahsulotlarini siqib chiqarayotgan neft va gaz uglevodorodlariga bog'lanib qolmoqda. Bu esa kimyoviy ishlab chiqarishni tez rivojlanishiga va klassik sintez usullariga taqqoslaganda o'lchab bo'lmaydigan darajada ko'proq quvvatga ega bo'lgan kimyoviy mahsulotlarni olishni boshqa usullarini qo'llashni talab qiladi. NEFTKIMYO SANOATI. VUJUDGA KELISH TARIXI VA RIVOJINING ASOSIY YO'NALISHLARI BUTAYEV XURSHID butayev_85@mail.ru
NEFTKIMYO SANOATI. VUJUDGA KELISH TARIXI VA RIVOJINING ASOSIY YO'NALISHLARI BUTAYEV XURSHID butayev_85@mail.ru Kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqarishda uglevodorod xom-ashyosini keng qo'llash xalq xo'jaligi uchun muhim bo‘lgan quyidagi vazifalarni yechadi : Kimyoviy ishlab chiqarish uchun o'lchamsiz xomashyo bazasini vujudga keltirish ; 2. Avvallari kimyoviy sanoatga xomashyo qilib ishlatilgan ko'p miqdordagi qimmatli oziq-ovqat materiallarini tejash ; 3. Kimyoviy mahsulotlar tannarxini va ularni ishlab chiqarishdagi mehnat sarflarini hamda zavodlar qurilishida ketadigan kapital xarajatlarni kamaytirish ; 4. Ishlab chiqarilayotgan kimyoviy mahsulot hajmini bir necha bor ko'paytirish ; 5. Mavjud bo‘lgan xomashyo manbalari asosida ilgari amalda mumkin bo'lmagan yangi neftkimyoviy jarayonlami vujudga keltirish. Neftkimyo sanoati o'z ichiga quyidagi bo'limlarni oladi : - neftkimyoviy sintez uchun xomashyo ishlab chiqarish ; - uglevodorodlarni oksidlab va boshqa usullar ( gidratatsiya, formilirlash va boshqalar ) bilan kislorod saqlovchi mahsulotlar ishlab chiqarish ; - poliolefinlar va plastmassalar ishlab chiqarish ; - sintetik kauchuklar ( ular uchun monomerlami ham) ishlab chiqarish ; - sintetik smolalar va tolalar ishlab chiqarish.
NEFTKIMYO SANOATI. VUJUDGA KELISH TARIXI VA RIVOJINING ASOSIY YO'NALISHLARI BUTAYEV XURSHID butayev_85@mail.ru Neftkimyo sanoati uchun xomashyo ishlab chiqarish neftkimyoning zaruriy bo'limidir. Neft asosida xomashyodan organik sintez mahsulotiari ishlab chiqarish xorijda (AQSH, G'arbiy Yevropa ) 98%ga, neftkimyo ishlab chiqarish ko'lami esa 1950-yilda 3 mln t.dan 1970-yilda 40 mln t.ga yetgan. Neft va gaz uglevodorodlaridan kimyoviy mahsulot ishlab chiqarish ko'mir asosidagidan ancha rentabelroq, chunki ushbu xomashyo ko'mirga nisbatan mos ravishda 10 va 20 barobar arzonroq, kokslashda gaz va suyuq mahsulotlarning chiqish miqdori nisbatan ko'p emas. Neft va gaz tarkibida uglevodorod xomashyosi konsentrlangan holatda mavjud bo'lib, yirik ko'lamda olinadi. Ko'p hollarda neftni qayta ishlash va neftkimyo kombinat bir yoki ikki qo'shni joylashgan korxona doirasida mavjud bo‘lib, buning natijasida umumiy ishlab chiqarish rentabelligini oshiradi. Bunda transport xarajatlari qisqaradi, ishlab chiqarilayotgan, neftkimyoviy mahsulot esa neft mahsulotiga nisbatan 8-12 barobar qimmatroqdir.
NEFTKIMYO SANOATI. VUJUDGA KELISH TARIXI VA RIVOJINING ASOSIY YO'NALISHLARI BUTAYEV XURSHID butayev_85@mail.ru O’ZBEKISTON NEFT VA GAZ ZAHIRALARI JOYLASHGAN HUDUDLAR
NEFTKIMYO SANOATI. VUJUDGA KELISH TARIXI VA RIVOJINING ASOSIY YO'NALISHLARI BUTAYEV XURSHID butayev_85@mail.ru Neftkimyo sanoatini rivojida ishlab chiqarishning o'sishi bilan bir qatorda ma'lum bir umumiy tendensiyani anglash mumkin. Bunday tendensiyalardan biri sifatida texnologik qurilmalanii yiriklashtirishni ko'rsatish mumkindir, Masalan, 1950-60-yillarda etilen gaz ajratgich qurilmalarining quvvati 50 mingdan to 100 ming tonna / y ilga bo'lgan bo'lsa, 1960-70-yillarda shunday qurilmalarning quvvati 300-600 ming tonna / yilga ko'paygan. 1970-yildan boshlab esa ushbu tipdagi y angi qurilgan qurilmalarning quvvati 900 ming tonna / yilga yetkazilgan. Shu bilan birga etilen olish usuli esa deyarli o'zgarmagan, Etilen pechlarda piroliz usuli bilan olingan. 60 ming tonna quvvatdan 300 ming tonna quvvatga o'tish etilen narxini taxminan 50% ga tushirish imkoniyatini beradi. Shu bilan birgalikda katta quvvatli qurilmalarda butadien va izoprenlami ajratib olish rentabel bo'lib qoladi. Ularning yig’ma miqdori piroliz gazida 15% ga yaqin bo’ladi ( etilenga nisbatan ). Piroliz gazidan ajratib olingan butadien taxminan 1,5-2 barobar n- butan va n- butadienlarni degidrogenlab olinganidan arzondir.
NEFTKIMYO SANOATI. VUJUDGA KELISH TARIXI VA RIVOJINING ASOSIY YO'NALISHLARI BUTAYEV XURSHID butayev_85@mail.ru Neft xomashyosini destruktiv qayta ishlash jarayonlarida olinadigan neftkimyoviy sintezning asosiy uglevodorodlari
NEFTKIMYO SANOATI. VUJUDGA KELISH TARIXI VA RIVOJINING ASOSIY YO'NALISHLARI BUTAYEV XURSHID butayev_85@mail.ru
NEFTKIMYO SANOATI. VUJUDGA KELISH TARIXI VA RIVOJINING ASOSIY YO'NALISHLARI BUTAYEV XURSHID butayev_85@mail.ru TO’YINGAN UGLEVODORODLAR ASOSIDAGI NEFTKIMYO SINTEZLARINING ENG MUHIM YO’NALISHLARI
NEFTKIMYO SANOATI. VUJUDGA KELISH TARIXI VA RIVOJINING ASOSIY YO'NALISHLARI BUTAYEV XURSHID butayev_85@mail.ru OLIFINLAR ASOSIDAGI NEFTKIMYO SINTEZLARINING ENG MUHIM YO’NALISHLARI
NEFTKIMYO SANOATI. VUJUDGA KELISH TARIXI VA RIVOJINING ASOSIY YO'NALISHLARI BUTAYEV XURSHID butayev_85@mail.ru DIYENLARNING MANBALARI VA ULAR ASOSIDA NEFTKIMYO SINTEZLARNING ENG MUHIM YO’NALISHLARI
NEFTKIMYO SANOATI. VUJUDGA KELISH TARIXI VA RIVOJINING ASOSIY YO'NALISHLARI BUTAYEV XURSHID butayev_85@mail.ru AROMATIK UGLEVODORODLAR ASOSIDAGI NEFTKIMYO SINTEZLARINING ENG MUHIM YO’NALISHLARI
BUTAYEV XURSHID butayev_85@mail.ru NEFTKIMYO SANOATI. VUJUDGA KELISH TARIXI VA RIVOJINING ASOSIY YO'NALISHLARI
