Су ресурстарын жер бетіндегі адамдар дұрыс пайдаланып жүр ме? ОЙ ШАҚЫРУ
1989 жыл, шілде-қыркүйек 2003 жыл, тамыз
1. Су қорлары ұғымы, олардың ерекшеліктері мен қолданылуы 2. Гидрологияның зерттеу бағыттары /гидрографикалық торапты бағалау/ 3. Судың пайданылуы (ауыл шаруашылығында, тұрмыста, өнеркәсіпте ) 4. Қазақстандағы су ресурстарының негізгі бассейндерінің таралу аймақтары 5. Әлемдегі судың тұтыну мен тапшылығы көрсеткіштерін анықтау /физикалық және экономикалық/
Су ресурстары Жолаушыларды және жүктерді тасымалдау Балық аулау Күнделікті тұрмыста өнеркәсіпте Ауыл шаруашылығы Электроэнергия өндіру Су ресурстары – адамдардың күнделікті өмірде, шаруашылықта, өнеркәсіпте қолданатын жер асты және жер үсті сулары. Демалыс орыны және спорт
Су ресурстары Судың гидросферада таралуы Тұщы су гидросфераның 2,5 % құрайды
Әлемдік мұхит (94,0 %) Жер асты сулары (4,3 %) Мұздықтар (1,7 %) Құрлық сулары (0,03 %) Атмосфера булары (0,001 %)
Тұзды сулар дж су ресурстарының 97% құрайды. Тұзды сулардың құрамына жер шарының 70 %-н алып жатқан теңіздер, мұхиттар жатады. Тұщы сулар 28,3 млн. км3 құрайды. Тұщы сулардың 80%-н мұздықтар құрайды.
Дүниежүзінің су ресурстары Су ресурсының аймақтар бойынша таралуы ( мың км 3 ) Тұщы су қоры бойынша алдыңғы қатардағы елдер ( мың. км 3 ) Су ресурстарымен аз қамтылған 5 мемлекетті жазып, ол мәселені қалай шешуге болатынына 3 аргумент келтіріңдер.
Гидрология Мүхит гидрологиясы Құрлық гидрологиясы Өзендер /потамология / Көлдер-бөгендер /лимнология/ Батпақтар /гельматология/ Мұздықтар /гляциология/ Жер асты суы /гидрогеология/ Зерттеу нысандары Мұхиттар Теңіздер Шығанақтар Бұғаздар Зерттеу бағыттары 1. Гидрология 2.Гидрография 3.Гидрометрия инженериясы 4.Гидрологиялық болжам Қосымша 1
Өзендердің ұзындығы Су қоймалары мен көлдердің бет аудандары Су жиналу ауданы Өзендердің қоректену шарттары және су шығыны Ағыс жылдамдығы Су тасқыны, мұздану, мұз сөгілу ұзақтығы
1. Өнеркәсіп 2. А уыл шаруашылығы 3. К оммуналдық шаруашылық 4. Жерді мелиорациялау 5. Гидротехника мен су көлігі 6. Б алық шаруашылығы мен құс шаруашылығы 7. Д енсаулық сақтау Су шаруашылығының негізгі пайдаланушылар:
Секторлар Су тұтыну, млн.м 3 Қажеттілік, млн.м 3 Өнеркәсіп 2934,60 2046,30 Коммуналды шаруашылық 656,50 452,40 Ауыл шаруашылық 7022,00 4971,80 Басқа секторлар 108,21 76,20 Барлығы 10721,30 7546,70 2001 жылдың бірінші жартысымен салыстырғанда 1092,0 ге төмендеді ( 9,2 % ) 546,0 ге төмендеді ( 6,7 % ) Ескерту – Экономикалық әдебиеттер негізінде автормен құрастырылған
Дүниежүзіндегі жалпы судың үлесі қанша? Оның қаншасын тұщы су үлесіне тиеді? Қазақстандағы ұзындығы 1000 км-ден асаnын қанша өзен бар ? Қазақстандағы өзендері қанша алабқа су құяды? Дүние жүзіндегі тұщы суды ең көп пайдаланатын шаруашылық түрін атаңыз. Дүние жүзінде жер үсті сулары көп таралған 5 елді атаңыз. Дүние жүзінде жер асты көп таралған 5 елді атаңыз.
Карта 1
Ағын су — жер бетіндегі жоғарыдан төмен қарай ағып жататын су ( өзен, жылға ). Ағын судың мөлшері мен режимі жауын-шашынның мөлшеріне, режиміне, жер бедерінің түріне, жердің геологиялық құрылысына, топырақ және өсімдік жамылғысына байланысты ЕСПЕ ( грунттық ) су Грунт ( еспе ) суы жер бетіне таяу орналасқан, бірінші су өткізбейтін қабаттың үстінде жатқан сулы қабаттағы жер асты суы. Оның қысымы жоқ, су деңгейі 1 жыл ішінде маусым сайын өзгеріп отырады. Жауын-шашын көбейсе көтеріледі, жер беті тілімденсе төмендейді.
С удың ағын арнасындағы кедергіден ( табалдырық, қабырға ) асып ағу құбылысы. Қазақстанда суағардың бұл түрі гидрометриялық науа деп аталады. Тәжірибеде бұл гидротехникалык ғимараттарды — СЭС бөгеттерін, суармалау және құрғату жүйелерін, жол құбырларын және науаларды және т.б. ( оларды арнайы өлшеуден өткізген жағдайда ) ыңғайлап пайдалану көп кездеседі
Табиғи суды алдымен тұндырып, содан кейін сүзгіден өткізіп, зиянды бактериялардан тазарту үшін хлорлау және озондау әдістері қолданылады. Осы әдістердің барлығы сумен жабдықтау станцияларында арнайы қондырғыларда жүргізіледі.
Су ресурстарымен қамтамасыздандырылуы
Су ресурстарымен кең қамтамасыз етілген аудандарға Суринам, Габон, Канада, Жаңа Зеландия, Норвегия жатады. Ал тұщы судың жетіспеушілігі байқалатын елдерге : Кувейт, Ливия, Сауд Арабиясы, Израиль, Египет жатады. Бұл аймақтарда теңіз суын тұщыландыру құрылғылары бар.
Тұщы судың жетіспеушілігінен көптеген елдер теңіз суын тұщыландыратын құрылғы қолданады. Жер шарында орта есеппен әр адамға 24 646 м3 (24650000 литров) су тиесілі. ( жылына )
Тұщы судың қоры, км³ Көлдер 190 Су қоймалар 95 Өзен ағыны 101 Жер асты сулары 95 Мұздықтар 58 Барлығы 539
2,8 млрд. адамға тұщы су жеткіліксіз ( жер шары халқының 40% құрайды ) « Мүмкіндікті (Виртуальная)» су 1 чашка кофе - 140 литр су 1 гамбургер - 2400 литр су 1 кг сиыр еті - 15 000 литр су
Су ресурстары Қолдану кезінде туындайтын мәселелер : Ластануы Қолдану көлемінің артуы Үнемсіз қолдану Мәселені шешу жолдары : Суды көп қажет ететін өнеркәсіптерді азайту ; Су қоймаларын көбейту ; Теңіз суларын тұщыландыру. Тұщы судың тапшылығы
О Й Т Ү Й М Е БҰҰ жыл сайын 22 наурыз Дүниежүзілік су ресурстары күні ретінде атап өтеді. Бұл атаулы күн суға қатысты әлдебір қуанышты жағдайдың әсерінен емес, керісінше, жыл өткен сайын суға қатысты мәселелердің көбеюі, су ресурстары жағдайының нашарлауы салдары болашақ ұрпақты алаңдатуда.
СУ РЕСУРСТАРЫ – бұл күнделікті өмірде өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығына қолданатын сулар.
Суды пайдалану Балық шаруашылығы Гидроэнергетика (СЭС) Өзен транспорты Өзенде шомылу Жағалауда қармақпен балық аулау Суды тұтыну Өнеркәсіп. Ауыл шаруашылығы Коммуналдық шаруашылық ( пәтердегі су) Суды пайдаланушылар суды ластайды, оның сапасын нашарлатады. Суды тұтыну нәтижесінде су мөлшері азаяды, сапасы өзгереді
Суды тазалайтын нысандарды тұрғызу, бар тазалайтын нысандарды қайта жабдықтау Өндірістегі технологияларды жетілдіру Пайдаланатын суды үнемдеу, әрбір метр куб суға счётчик бойынша төлеу.
Су тасқыны. Цунами. Қар көшу. Сел. Нөсер жаңбыр. Көктайғақ.
Гидросфераның бөліктері Көлемі, Мың км³ % көрсеткіші Мұхиттар 1 370 323 94,2 Жер асты сулары 60 000 4,1 мұздықтар 24 000 1,6 Көлдер 230 0,02 Топырақ ылғалы 75 0,01 Атмосферадағы бу 14 0,001 Өзен сулары 1 0,0001 Бүкіл гидросфера 1 454 643 100,0 43
44
Материктер Жан басына шаққанда, Мың м³ / жылына өзен ағыны Европа 5,18 Азия 7,94 Африка 13,67 Солтүстік Америка 26,14 Оңтүстік Америка 74,68 Австралия 12,9 Жер шары 11,0 45
Түсі дәмі Иісі Лайлылық - Прозрачность (мутность) Құрғақ қалдық - Сухой остаток Қышқылдылығы Бихимиялық қажеттілік - Биохимическая потребность в кислороде (БПК) Химиялық қажеттілік - Химическая потребность в кислороде (ХПК) Қаттылығы / Жесткость Жалпы тұзды ұстай білуі / Общее солесодержание Неорганикалық қоспалары / Неорганические примеси органикалық қоспалары / Органические примеси Бактериологиялық және паразитологиялық көрсеткіштері / Бактериологические и паразитологические показатели 46
Су шығыны : 1 т бидай 1500 т 1 т күріш 7000 т 1 т мақта 10 000 т 1 т шойын 50-150 т 1 т болат 250 т 1 т мыс 500 т 1 т пластмасса 500-1000т 1 т қағаз 100 000 т 47
ТҰЩЫ СУ ЖЕТКІЛІКСІЗДІГІ Увеличение потребностей в воде в связи с ростом народонаселения и развитием отраслей деятельности, требующих больших затрат водных ресурсов Потери пресной воды вследствие сокращения водоносности( су сақтағыш ) рек СУ САПАСЫНЫҢ ЛАСТАНУЫ вследствие загрязнения водоемов промышленными и бытовыми стоками 48
49
Способы очистки: Механические (процеживание, отстаивание, осветление, фильтрование) Физико-химические (флотация, адсорбция, экстракция, обратный осмос) Химические или реагентные (нейтрализация, окисление-восстановление) Биологические или биохимические (аэробные, анаэробные) 50
51
52
запасы пресной воды отнюдь не беспредельны, и практически бесконтрольные промышленные сбросы грозят уничтожить экосистему многих водоемов. Целлюлозно-бумажная и химическая промышленность губят все живое в реках и озерах. непродуманные строительства водохранилищ и плотин (особенно на Волге) приводят к почти полному исчезновению многих видов рыб. загрязнение грунтовых вод.
Является средой жизни Формирует климат на планете Необходима для фотосинтеза Необходима для биохимических и биофизических процессов, обеспечивающих возможность жизни на Земле Вода составляет до 90% массы растений и 75-95% массы животных В составе тела человека 65% воды Средняя потребность человека в воде 2,5 литра в сутки 54
РАСТВОРЕННЫЕ СОЛИ (кальция, магния, железа, калия, натрия, алюминия, карбонаты и гидрокарбонаты, сульфаты, хлориды, и др.) РАСТВОРЕННЫЕ ГАЗЫ (кислород, диоксид углерода, метан, сероводород, диоксид серы и др.) БИОГЕННЫЕ ЭЛЕМЕНТЫ (азот и фосфор) ОРГАНИЧЕСКИЕ ВЕЩЕСТВА (нефть и нефтепродукты, фенолы, пестициды, биогенная органика) МИКРОЭЛЕМЕНТЫ (литий, барий, стронций, марганец, хром, тяжелые металлы РАДИОНУКЛИДЫ ВЗВЕШЕННЫЕ ВЕЩЕСТВА ПАТОГЕННЫЕ ОРГАНИЗМЫ 55
Промышленные сточные воды Коммунальные сточные воды Смыв с полей Стоки животноводческих комплексов Атмосферные воды Захоронение в водоемах вредных веществ (в частности, радиоактивных отходов) 56
СЕЛЬСКОЕ ХОЗЯЙСТВО: Орошение (биофильные элементы – азот и фосфор, пестициды, удобрения, органические соединения и др.) Животноводство (биогенная органика) ПРОМЫШЛЕННОСТЬ: Энергетика (получение пара, охлаждение энергоблоков) Технологические процессы (сырье, растворитель, хладоагент, теплоноситель, для промывки материалов и изделий и др.) СУДОХОДСТВО 57
Изменение качества воды Изменения в водных экосистемах Гибель водных организмов Заболевания человека Эвтрофикация водоемов 58
ИСТОЧНИКИ ПОСЛЕДСТВИЯ Водный транспорт Аварии на водном транспорте Промывные воды нефтяных танкеров Аварии на нефтяных вышках Аварии на подводных нефтепроводах Буровые воды и шлам Смыв с суши Выносы с речным стоком Выходы нефти из грифонов на морском дне Поверхность водоема покрывается тонкой нефтяной пленкой Уменьшается газообмен с атмосферой Падает первичная биологическая продуктивность водоема Компоненты нефти - мутагены и канцерогены (бенз(а)пирен) Гибель водных организмов Гибель птиц Загрязнение прибрежных территорий Меняется отражательная способность воды (альбедо) Осаждение тяжелых фракций на дно водоема 59
Связано с круговоротом воды в природе Обеспечивается совокупной деятельностью организмов, населяющих водоемы Физические факторы: разбавление, растворение, перемешивание поступающих загрязнений, оседание нерастворимых частиц в процессе отстаивания Обеззараживание воды под воздействием УФ излучения Солнца Фильтрация планктоном 60
61 С помощью биодеструкторов или биосорбентов (содержат нефтеокисляющие бактерии) С помощью боновых заграждений
рост городов создание мощных промышленных центров загрязнение водоемов бытовыми и промышленными стоками; Сокращение водоносности рек; (последствия вырубки лесов, распашка пойм и осушение болот); Снижение способности водоемов к самоочищению (не справляются с таким объемом отходов); Чрезмерное потребление и загрязнение грунтовых вод (обмеление рек и озер)
