Мусалиева Томирис ШТҚ- 311
Салалас Сабақтас Аралас Құрмалас сөйлем Екі немесе бірнеше жай сөйлемнен құралып,күрделі ойды білдіреді.
Аралас құрмалас сөйлем Кемінде үш сөйлемнен құралып,бір-бірімен сабақтаса да салаласа да байланысатын құрмалас сөйлемнің түрі. Аралас құрмалас сөйлемнің 2 баяндауыштары тиянақты ал біреуінің баяндауышы тиянақсыз болып келеді. Баяндауышы тиянақты жай сөйлемдер- басыңқы Баяндауышы тиянақсыз жай сөйлемдер- бағыныңқы
Түні бой жауған қар,таңертеңгісін тезірек еріп,күн шығып кетті.( басыңқы,бағыңқы,басыңқы) Ауылға келіп,ата – әжемді күтіп отырдық,біріздан соң олар қонақтан келді. (бағыныңқы,басыңқы,басыңқы) Айжан аялдамадан түсіп,мектепке беттеді,жолда досын кездестіріп,сөйлесіп тұрды./ бағыныңқы,басыңқы, бағыныңқы,басыңқы/
Филология ғылымының докторы,профессор,ғалым Сәрсен Аманжолов құрмалас сөйлемді 3 топқа жіктеген.1940 жылғы 5-7 сыныптарға арналған кітапта баяндалған. Ал 1941 жылы Қазақ тілінің синтаксис мәселелері атты газетінде мақаласы жарық көрген.
Мағынасы жағынан тұтас,бағынуы жағынан аралас бірі басыңқы бірі бағыныңқы,бірі өз алдына тиянақты болып келген сөйлемдер шумағын аралас құрмалас сөйлем дейміз.-деген аралас құрамалас сөйлемге анықтама берген.
Құрамындағы жай сөйлемдерінің бір-бірімен мағыналық қарым-қатынасына қарай, салалас құрмалас сөйлем алты түрге бөлінеді: Ыңғайлас салалас Қарсылықты салалас Нежность Талғаулы салалас Кезектес салалас Түсіндірмелі салалас Себеп-салдар салалас
Сабақтас сөйлемдер құрамындағы бағыныңқы сөйлемдерінің басыңқы сөйлемдерімен мағыналық қарым-қатынасына қарай алты түрге бөлінеді: Мақсат бағыныңқы Мезгіл бағыныңқы Нежность Қарсылықты бағыныңқы Шартты бағыныңқы Себеп бағыныңқы Қимыл-сын бағыныңқы
Сабақты жақсы оқысаң,жолдастарың құрметтейді және ата – анаң қуанышқа кенеледі.-жалғаулықты а.қ.с Күн батуға таяғанда,аспан әлемін бұлт қаптаған еді,терістіктен соққан күшті жел жерге бір тамшы да тамызбады.-жалғаулықсыз а.қ.с
Тест тапсырмалары : 1. Аралас құрмалас сөйлемнің сызбасын көрсет. Қорған кезіндетопырақ арластыра тастан қаланған екен де,бұл кезде қорғанның үстіне жыңғыл мен шеңгел араласа шығып,өзінше ол да бір сән беріп тұр. А) бағыныңқы, басыңқы, басыңқы. Ә) басыңқы, бағыныңқы,басыңқы... Б) бағыныңқы, бығыныңқы, басыңқы. 2. Аралас құрмалас сөйлем неше жай сөйлемнен тұрады? А) 5. Ә) 3. Б) 1. 3. Аралас сөйлем әрдайым бағыныңқы болып келе ме? А) иә. Ә) жоқ. Б) мүмкін. 4. Аралас құрмалас сөйлемнің сызбасын көрсет. Күн шығып, ел тұра бастады, - Нұрлан әлі жоқ. А) бағыныңқы, басыңқы, басыңқы. Ә) басыңқы, басыңқы, бағыныңқы... Б) бағыныңқы, бығыныңқы, басыңқы.
