Эндокринд ік жүйе Ішкі секреция бездері Қарағанды қаласының медицина колледжі Тексерген: Сүлейменов Т.Т Орындаған: Алмасхан А.А
ЖОСПАР Эндокриндік жүйе туралы түсінік Эндокриндік жүйенің қызметі Гормондар Ішкі секреция бездері Ішкі секреция бездерінің зерттеу әдістері
Эндокриндік жүйе — ағзаның гуморальды реттелуінде маңызды рөл атқарады. Бұл жерде гуморальды реттелу дегеніміз — қанның құрамындағы гормондар және минералдық заттардың әсерлері арқылы организм қызметінің реттелуі. Ол ағзаның ішкі ортасына арнаулы биологиялық белсенді заттарды бөліп шығарады. Ішкі секреция бездері шығарған заттар гормон деп аталады. Бездер бөлген гормондар қанның ағысымен ішкі мүшелерге және мүшелер жүйелеріне келіп, олардың жұмысына әсер етеді.
Эндокриндік жүйені 3 топқа бөлеміз Сыртқы секреция бездері ( бауыр, сілекей, ұйқы және ішек бездері ) Ішкі секреция бездері (гипофиз, эпифиз, қалқанша без, қалқанша маңы бездері, тимус, бүйрек үсті бездері ) Аралас секреция бездері ( жыныс бездері, ұйқы безі ).
Жүйке және иммундық жүйелермен қосыла отырып, сонымен қатар жүйке жүйесімен бірігіп гормондар мыналарды қамтамасыз етеді :
Гормондар — ішкі секреция безінің қанға бөліп шығаратын және дененің түрлі әрекетін реттейтін биологиялық заттар. Әр гормон белгілі бір мүшеге әсер етеді. Гормондардың барлығы бір-бірімен тығыз байланыста жұмыс істейді. Гормондар химиялық құрамына қарай аминдер, нәруыздар, стероидтар және май қышқылдары болып келеді. Гормондардың қасиеті: Гормондар дистантты түрде әсер етеді ; Арнайы әсер; Био-физиологиялық белсенділік ; Әр түрге арнайшылық; Тек тірі жасушаларға әсер ету.
Гормондардың топтары Гормондар —органикалық заттар, химиялық табиғаты жағынан әр түрлі болып келеді : Н әруыздан инсулин, соматотропин, пролактин Аминқышқылдардың туындысы адреналин, норадреналин, тироксин, трииодтиронин Жыныс бездерінің және бүйрекүсті безінің гормондары Стероидтік
эпифиз гипофиз Қалқаншамаңы безі Ішкі секреция бездері немесе эндокриндік мүшелер жүйесі Эндокриндік мүшелер жүйесі(грек « endon »- ішкі, « crino » - бөлемін) – бездерде бөлінетін сұйықтықты шығаратын өзек болмағандықтан, сұйықтық бірден қанға өтеді. Ішкі секреция бездеріне жататындар: Гипофиз, қалқанша без, қалқаншамаңы безі, айырша без, эпифиз, бүйрекүсті безі және т.б. Ішкі секреция қызметін Ленгерганс аралшықтары атқарады. Ең алғаш аралшық клеткаларды дербес 1869 жылы Лангерганс ашқан, сондықтан оның құрметіне осы клеткалар тобын Лангерганс аралшықтары деп атаған. Айырша без (тимус) Бүйрекүсті безі Ұйқы безі Жыныс бездері Ішкі секреция бездерінің қызметін симпатикалық және парасиматикалық нерв талшықтарының медиаторлары зор роль атқарады, сондықтан ішкі секреция бездерінің әрекеті екі жақты бақыланады. Бірақ, кейбір ішкі секреция бездерінің реттелуі гипофиздің қатыспауымен жүреді. Мысалы, қалқанша маңы безі, ұйқы безі, тағы басқалар. Бұл бездердің қылзметі антогонист – гормондардың, метаболиттердің концентрациясының өзгеруімен реттеледі
№ Бездің аты Бөлетін гормон Ерекшелігі. Бездердің қызметі бұзылуынан болатын аурулар Егер гормондар аз бөлінсе Егер гормондар көп бөлінсе 1 Гипофиз (өсу гормоны) Тиреотропин Соматотропин Пішіні үрмебұршақ тәрізді. Ересек адамдарда салмағы 0,5-0,6г. Гипофиз – безді және жүйке ұлаларынан тұрады. Ергежейлілік акромегалия 2 Гипоталамус Нейрогормон дар Ішкі секреция бездерінің қызметін реттейтін орталық. Бездердің белсенділігі төмендейді
№ Бездің аты Бөлетін гормон Ерекшелігі Бездердің қызметі бұзылуынан болатын аурулар Егер гормондар аз бөлінсе Егер гормондар көп бөлінсе 3 Эпифиз мелатонин Пішіні домалақша без, салмағы 0,2г. Ол ортаңғы ми мен аралық мидың ортасында орналасқан. - -
Алыптылық Акромегалия – аяқ-қол сүйектерінің үлкен болуы
Эндокриндік реттеу
1. Эктомия немесе экстрипация – алып тастау. Бұл безді толық немесе бөлектеп алып тастау әдісі. Операцияда белгілі бір безді алып тастағанда, олардың реттейтін қызметтері бұзылады. Мысалы, қалқансерік бездерін алып тастағанда жүйке ет қоздырғыштығы жоғарылап, қатты жиырылады. Бұл реакция ағзада паратгормонның жетіспеушілігімен қандағы кальций деңгейінің күрт төмендеп, жасушаның қозғыштығына әсер етуінен пайда болады. 2. Эндокринді бездерден алынған сықпаларды және химиялық жағынан таза гормондармен гормондық препараттарды кәдімгі немесе безі алынған жануарларға енгізу. 3. Эндокринді бездерді трансплантациялау, алмастырып тізу. Жануарларда зерттелетін безді алып тастап, пайда болған өзгерістерді бақылау. Одан кейін алып тастаған безді қанмен қамтамасыздандыра отырып дененің басқа бөлігіне отырғызады. Егер осыдан кейін бұзылған функциялар қалпына келсе, бездің ішкі сөлінісі бар деген сөз. 4. Парабиоз әдісі екі жануардың тиісті қан тамыларын жалғастырып, қан айналасын ортақтастыру содан кейін біреуінің безін, я бездерін алып тастап оның жеке қызметіндегі өзгерістерді зерттеу. 5. Ішкі секреция бездерін эксплантация әдісі арқылы зерттеу. Без немесе оның бір бөлігін денеден тыс қоректік ортаға орналастырып оның тіршілік жағдайын зерттеу. Бездің қоректік ортада гормон жасушаның саны мен сапасына әр түрлі прцестердің әсерін зерттеу. 6. Биологиялық сұйықтардағы (қан, линфа несеп т.б) гормондар мен олардың метоболиттерінің мөлшерін химиялық иммунобиологиялық және басқа әдістер арқылы зерттеу. 7. Радиоактивті изотоптарды қолдану арқылы зерттеу әдістері. 8. Флюрестцияланатын қарсы денелер ең дәл дұрыс әдіс. Кейбір гормондардың қай жерде көбірек орналасқанын анықтауға мүмкіндік береді. Бұл көбінесе гистохимиялық зерттеу әдісімен қоса жүргізіледі. 9. Клиникоанатомиялық әдіс. Ауруханаларда ішкі секреция бездері өзгерген адамды бақылап, зерттеу. Өлген адамдағы, белгілі бір бездің гипер және гипофункциялық, патологиялық — анатомиялық және гистологтялық, сонымен қатар денедегі нысаны ұлпаларда пайда болатын өзгерістер зерттелуде
Ішкі секреция безі Бұл безден гормон бөлінеді Арнайы түтігі болмайды, өз секретін (сөлін) тікелей қанға, лимфаға бөліп отырады. Сыртқы секреция безі Бұл безден фермент бөлінеді Арнайы түтікшесі болады, сол түтік арқылы өз секретін (сөлін) мүшелерге, мүшелер қуысына, кілегей қабықша бетіне бөліп отырады.
Тест Ішкі секреция бездерінен бөлінетін сұйықтық А) Гипофиз В) Гормондар С) Эпифиз Д) Тимус Е) Қалқанша Гипофиздің салмағы: А) 0,2-0,3г В)0,3-0,4г С)0,5-0,6г Д)0,6-0,7г Е)0,7-0,8г
Гормон дегеніміз – А ) химиялық заттардың катализаторы В)ішкі секреция бездерінен бөлінетін сұйықтық С) дененің түрлі әрекетін реттейтін химиялық зат Д) дәрі-дәрмек Е) барлығы жауап дұрыс Гипофиздің алдыңғы бөлігінен бөлінетін гормон- А) меланин В) Акромеглия С) өсу гомоны Д) Вазопрессин Е) окцитоцин
Аралас бездерге жататындар: А) Қалқанша без В) Жыныс бездер С) Гипофиз Д) Ұйқы безі Е) Бүйрекүсті без Мида орналасқан ішкі секреция безі – А) Айырша без В) Ұйқы безі С) Қалқанша без Д) Бүйрек үсті бездері Е) Гипофиз
ЭКИБАНА ЭКСТИРПАЦИЯ СЭКИАРТИПЯЦ ФЛЮОРЕСЦИЯ ЯИЦСЕРОЮЛФ ЭНДОКРИНОЛОГИЯ КРОНГОЛЯИЭДНОИ АКРОМЕГАЛИЯ ЯАКИОЕГРАМЛ
Экомия не экстрипация Алып тастау. Бұл безді толық немесе бөлектеп алып тастау әдісі. Клиникоанатомиялық әдіс. Ауруханаларда ішкі секреция бездері өзгерген адамды бақылап, зерттеу Флюрестцияланатын қарсы денелер ең дәл дұрыс әдіс. Кейбір гормондардың қай жерде көбірек орналасқанын анықтауға мүмкіндік береді. Парабиоз әдісі Екі жануардың тиісті қан тамыларын жалғастырып, қан айналасын ортақтастыру содан кейін біреуінің безін, я бездерін алып тастап оның жеке қызметіндегі өзгерістерді зерттеу Эндокринді бездерді трансплантациялау, алмастырып тізу. Жануарларда зерттелетін безді алып тастап, пайда болған өзгерістерді бақылау Сәйкестендіру
Эпифиз Гипофиз Қалқаншамаңы безі Айырша без (тимус) Ұйқы безі Бүйрекүсті безі Жыныс бездері СУРЕТТЕ БЕЛГІЛЕНГЕН БЕЗДЕРДІ АТА
