Мәдениет тілі Лектор : Абдуразакова Гаухар Абдикаримовна Дәріс : 2
Жоспары Лингвомәдениеттанудың зерттеу нысандары. Мәдениет және тіл. 2.2 2.1 Ауызекі және жазба мәдениет. 2.3
Мәдениет тілінің гуманитарлық ғылымдардың ішіндегі ерекше рөлін сараптау және мәдениетті өте күрделі көп функционалды тілдік құбылыс ретінде анықтау. Мақсаты :
2. 1 Лингвомәдениеттанудың зерттеу нысандары Лингвомәдениеттану терминінің мағынасы қандай ? Этнолингвистика дегеніміз не ? Осы ғылымның жеке бағыт ретінде қалыптасқан мерзімі ? Лингвомәдениеттану бірліктері қандай ? Мәдениет тілі дегеніміз не ?
Лингвомәдениеттану Лингвомәдениеттану латынның Lingua- тіл, Gultura – мәдениет, Logos – ілім деген терминдердің жинақталуынан туындап, лингвистика мен мәдениеттану пәндерінің тоғысуында пайда болды. Лингвомәдениеттану - Халық мәдениетінің тілдегі әсерін, ерекшелігін, жаңаша көзқараспен салыстыра зерттейтін сала.
Заманауи мәдениеттану ғылымда мәселесі пәнаралық сипатта келт ірілген. тіл код Оны талдаудан өткізу барысы логика, философия, антрпология, Феноменология ғылымдарына мәдениеттану арқа сүйейді.
Лингвомәдениеттану Осы ғылымның жеке бағыт ретінде қалыптасуы ХІХ ғасырдын 70-жылдарынан бері американың тіл білімінде Орталық Американың Үндіс тайпаларын зерттеумен байланысты өріс алып, жаңа дәстүрдің негізін салды. Ғылым аясында « этнолингвистика » термині ең алғаш ғалым Б. Уорфтын идеясымен туындап, осы идеяның жалғасы Э. Сепирдің еңбектерінде көрініс тауып, ғылымда аты белгілі «Сепир-Уорф» болжамына сай тілдік этнодеректер халық мәдениеті мен жеке индивид тұрғысында қарастырылған. Э. Сепир Б. Уорфт
Этнолингвистика Этнолингвистика - Халықтың рухани байлығының, менталитетінің шығармашылығының бір-бірімен байланысын, бір-біріне тәуелділігін астарластығын зерттейтін тіл білімінің бір саласы.
Мәдениет тілі Мәдениет тілі - шынайы болмысты түсінуде әмбебап қызмет атқарады, онын негізінде жаңадан немесе қалыптасып койған түбірлі ойлар, түсініктемелер мен образдар, өзге де мағына тасымалын атқаратын сана конструкциялары жатады. “ Мәдениет тілі ” - жалпы мағынасында белгілер, формалар, ром мен мәтіндер дегенді білдіреді, бұл өз кезегінде, қоғамаралық коммуникативтік қатынастарды реттеуші және мәдениет кеңістігінде бағдарлаушы қызметін атқарады.
Лингвомәдениеттану бірліктері Лингвомәдениеттанулық бірліктердің аумағы көлемді әрі жан-жақты : 1) Мифологизацияланған тілдік бірліктер ; мифологемалар, архетиптер, салт-дәстүр, наным-сенімдер ; 2) тілдің паремиологиялық қоры ; 3) тілдің фразеологиялың қоры ; 4) эталондар, стереотиптер, символдар ; 5) метафоралар, тілдік образдар ; 6) тілдік мінез-кұлық, тілдік этикет аумағы және т.б.
« Халықтың рухани байлығының, менталитетіне шығармашылығының бір-бірімен байланысын, бір-біріне тәуелді астарластығын зерттейтін тіл, білімінің бір саласы. Ол халықтың ұлттық менталитетінің көрнекті формаларының бірі болып табылады » Н.И. Толстой,
Мәдениет және тіл 2.2 Тіл мен мәдениеттің қарым - қатынасы қандай ? Дискурс сөзінің мағынасы қандай? Басқа тіл үйрену кезінде ескеру керек шарттар қандай ?
Тіл мен мәдениеттің қарым - қатынасы В. Гумбольдт енбектерінен басталған тіл біліміндегі тіл мен мәдениеттің төмендегідей анықтауға болады : M атериалды қ және рухани мәдениет тілде көрінеді ; кез келген мәдениет ұлттык, оның ұлттық сипаты тілде көрінеді ; ұлттық рухтын көрінуі онын мәдениетінде ; Тіл - адам мен оны қоршаған әлемді жалғастырушы аралық.
Дискурс Дискурс тілдік коммуникация түрі. Ке ң шеңберде, дискурс дегеніміз уакыттың мәдени-тілдік контексті. Оған рухани-идеологиялық мұра, көзқарас, дүниетаным кіреді. Ол түсініктің пайда бола тілге деген мынадай көзқарастар әсер етті. Біріншіден, тілде бір нақты нәрсені білдіретін белгі және сол нәрсенің өзі бірін-бірі аныктайды деген түсінік ; Екіншіден, сол тілді қолданатын тілдік ұжым мүшелері үшін тілдік белгілердің бәрі бір мағынаға ие ; Үшіншіден, осы жоғарғы айтылғандардың нәтижесінде тіл қоғамның барлық әлеуметтік топтарына бірдей кызмет етеді.
Басқа тіл үйрену кезінде ескеру керек шарттар Г. Шлее пікірінше, тіл және этникалықтықты зерттеуде, көптілді және мәдени гетерогенді ситуацияда кандай тілдер этникалық сәйкестіктер қандай функцияларда сақталатынын анықтау үшін келесідей шамаларды ескеру қажет :
1) Демографиялык, тілдік қауымдастықтардың көлемі, олардын өсу қарқыны, таралу тәсілі, басқа тілдерін иеленушілерімен араласу түрлері ; 3) Саяси және құқықтық тіл мен сол тілді қолданылатын институттардың мәртебесі (статусы), еңбек нарығы мен тіл мәртебесі арасындағы өзара байланысында этникалық стратификацияның бар немесе жок болуы ; 2) Этномәдени, тілдің тарих пен дінмен байланысы, жазба дәстүрі мен сөздік байлығында тілдің әлеуеті ;
4) Интеракционды, тіл иеленушілерінің коммуникативтік ұтқырлығы және мультилинизм деңгейі, Диглоссия мен полиглоссияда тілдің функционалды мамандануы, 5) Тематикалык вариациялар, таңдауда әртүрлі тақырыптардың әсері ; Өзара тіл этникалық әрекеттесу ; 6) Тілге көпшілік және жеке салада артықшылық берілуі, қарым-қатынас жасайтын тілдер арасындағы тілдік арақашықтық.
Ауызекі және жазба мәдениет 2.3 Ауызекі мәдениет дегеніміз не? Жазба мәдениет дегеніміз не? Тіл мен мәдениеттің адамға ықпалы қандай?
Ауызекі мәдениет Себебі ой дегеніміз бұл әрине тілдің рухани жағы оның мазмұны,ал тіл бұл ойдың тікелей көріну формасы. Ауызекі мәдениет әрине адам жадына адамның есіне негізделеді, ол негізінен киелі рәміздер түрінде де жүзеге асады. Ауызекі мәдениет-бұл әрине алғашқы форма. Ауызекі мәдениет арқылы адамзат қалыптасты, бұл жерде мән мен мағына ұғымдары қалыптасты, яғни тек қана ауызекі мәдениет аркылы тіл арқылы ойлау мүмкіндігі пайда болды.
Жазба мәдениет ХХ ғасырдан бастап ауызекі мәдениет, жазбаша мәдениет жана үшінші формаға ауысты, бұл қазіргі замандағы экрандық мәдениет. Жазба мәдениетінің өте өрістеген түрі, бұл әрине кітап мәдениеті. Гутенберг әлемі бұл жағынан алғанда кітап мәдениеті, осы арқылы адамның ойлау қабылеті артып, адамның мәдени болмысы күрделі бола бастады.
Жазба мәдениет Әрине жазбаша мәдениет өз қалыптасуында күрделі формалардан өтті. біріншіден бұл иконикалық сипаттағы ең бірінші сурет жазу, сурет жазу негізінен көне тайпаларда қалыптасқан. Сурет жазуды пиктограмма деп ғылымда айтады, пиктограммалық жазудың өрістеуі нәтижесінде алғашқы өркениеттерде жазудың көне түрлері қалыптаса бастады. Бірақ енді шынайы мәдениеттің қалыптасуында жазбаша мәдениет ерекше рөл атқарады, әлемдік діндерде де мынау жазба мәдениеттің рөліне ерекше мән беріледі : ислам түсінігінде айталық қағазға жазылған сөз Алланың жіберген жолдауы сияқты ол да қасиетті, киелі болып табылады.
Мәдениеттің адамға ықпалы Бір жағынан, қарым-қатынас мүмкіндігі әлеуметтік топ мүшелерін біріктіруге көмектеседі. Жалпы тіл адамдарды біріктіреді. Екінші жағынан, жалпы тіл бұл тілде сөйлемейтін немесе оны басқаша сөйлейтіндерді жоққа шығарады. Мәдениет адамдар арасындағы ынтымақты нығайтып қана қоймайды. Сонымен қатар топтар мен топтар қақтығыстарға себеп болады. Мұны мәдениеттің негізгі элементі болған тілдің мысалынан көруге болады.
« Мәдениет - адамнын акыл-ойы мен еңбегі жемісінің тізбектері, дәлірек айтканда, материалдык және рухани құндылықтар жүйесі » Э. Тэйлор
Назарыңызға рақмет !
