Режа 1.O‘zbekistonda auditorlik faoliyatini meyoriy tartibga solish tizimi, uning elementlari. 2. O‘zbekiston Respublikasining “ Auditorlik faoliyati to‘g‘risida ” gi Qonuni va uning ahamiyati. 3. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “ Auditorlik faoliyatini takomillashtirish va auditorlik tekshirishlarining ahamiyatini h amda ular sifatini oshirish to‘g‘risida ” gi Qarorlarining mohiyati. 4. O‘zbekiston buxgalterlar va auditorlar milliy assotsiatsiyasi (O‘BAMA) va uning faoliyat yo‘nalishlari. O‘zbekiston Auditorlar Palatasi (O‘AP) va uning faoliyati. 5. Auditorlik faoliyatining standartlari. Auditorlik tashkilotlarining huquqlari, majburiyatlari va javobgarliklari.
O‘zbekistonda audit 1991 yilda tashkil topa boshladi. Ushbu davrda auditorlik faoliyatini huquqiy tartibga soluvchi bir qator me‘yoriy hujjatlar qabul qilindi. Asosiy me‘yoriy hujjatlar quyidagilardan iborat: "Auditorlik faoliyati to‘g‘risida"gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni. 1992 yil 9 dekabr, (yangi tahrir) 2000 yil 26 may. Yangi tahrirdagi "Auditorlik faoliyati to‘g‘risida"gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunini kuchga kiritish to‘g‘risida"gi O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlis Qarori. 2000 yil 26 may. "Auditorlik faoliyatini takomillashtirish va auditorlik tekshirishlarining ahamiyatini oshirish to‘g‘risida"gi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000 yil 22 sentyabrdagi 365- sonli Qarori. "Auditor malaka sertifikatini berish to‘g‘risida» gi Nizom. O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2000 yil 13 oktyabrda 977-son bilan ro‘yxatga olingan (Ushbu Nizomga O‘z.R moliya vazirligining 2004 yil 19 apreldagi 977-1 sonli va 2005 yil 18 oktyabrdagi 977-2 sonli buyruqlari bilan o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritilgan). O‘zbekiston Respublikasi Auditorlik faoliyatining milliy standartlari. O‘zbekiston auditorlarining kasbga oid ahloq Kodeksi. O‘zbekiston auditorlar Palatasining 2005 yil 25 iyun 3-son, O‘zbekiston buxgalterlar va auditorlar milliy assotsiatsiyasining 2005 yil 4-son Qarorlari bilan tasdiqlangan.
Tartibga solish darajasi Tartibga solish va qo’llanish doirasi Me’yoriy hu j ja t turi va nomi I Moliyaviy-iqtisodiy tizimda auditning o’rni, maqsadi va vazifalarini belgilaydi O’zbekiston Respublikasining «Auditorlik faoliyati to’g’risida» qonuni Toshkent shahri, 2021 yil 25 fevral № О‘RQ-677 II Auditorlik xizmati bozoridagi barcha sub’ektlarga majburiy, hamma ob’ektlar uchun taalluqli auditning meyoriy talablarini hamda auditorlik faoliyatini tashkil etish uslubiyotini belgilaydi O’zbekiston Respublikasi audit milliy andozalari XALQARO AUDIT ANDOZALARI O‘ zbekiston R espublikasi V azirlar M ahkamasining A uditorlik faoliyatini litsenziyalash tartibini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida gi qarori(2019-yil 13-martdagi 218-son qaroriga 1-ILOVA) Auditorlik faoliyatini amalga oshirish uchun auditorlik tashkilotlariga litsenziya berish tartibi to’g’risida NIZOM Auditorlik tashkilotlarining auditorlik faoliyatidagi umumiy tartiblarni belgilaydi Auditorlik tashkilotlari to’g’risida nizom O’z. Res.Prezidentining 4.04.2007 yil PQ-615-son qarori ( O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2007 y., 15-son, 155-modda; 2008 y., 28-son, 264-modda; 2009 y., 52-son, 560-modda; 2012 y., 40-son, 466-modda; 2014 y., 35-son, 444-modda; 2017 y., 22-son, 411-modda) ), 11.01.2019 O‘zbekiston Respublikasi P rezidentining qarori A uditorlik tashkilotlari faoliyatini yanada takomillashtirish hamda ular ko‘rsatayotgan xizmatlar sifati uchun javobgarlikni oshirish to‘g‘risida
III P rofessional birlashmalar darajasida auditorlik faoliyatning maxsus masalalarini tartibga soladi O’zbekiston auditorlarining kasbga oid ahloq Kodeksi O’BAMA.26.08.2005y., O’AP 25.06.2005y. Korxonalardagi ichki audit xizmati to’g’risida nizom Vazirlar Mahkamasining 2006 yil 16 oktabrdagi 215-son qaroriga 2-ILOVA O‘zbekiston Respublikasi moliya vazirining 2018 yil 14 noyabrdagi 144-son buyrug‘iga 1-ILOVA Auditor malaka sertifikatini berish tartibi to‘g‘risidagi Nizom IV A uditorlik tashkilotlarining majburiy audit va boshqa audit xizmat - larini bajarishini tartibga soladi AU DITORLIK TASHKILOTLARINING ICHKI STANDARTLARI
№ Standartning № va nomi O’z. R. MV tasdiqlagan sana va № O’z. R AV da royxatga olingan sana va № Kuchga kirgan sanasi 1 №3- AFMS «Auditni rejalashtirish» 14. 10. 1999 №54 10. 11. 1999 №837 01. 01. 2000 2 №4- AFMS "Mijoz faoliyati (biznesi) bilan tanishish" 20.07.1999 y. N 57 03.09.1999 y. N 810 01. 01. 2000 3 №5- AFMS «Auditor ishining sifatini nazorat qilish » 04. 08. 1999 №62 03. 09. 1999 №811 01. 01. 2000 4 №6- AFMS «Auditni hujjatlashtirish» 04. 08. 1999 №61 03. 09 1999 №812 01. 01. 2000 5 №9- AFMS « Muhimlik va auditorlik tavakkalchiligi » 04. 08. 1999 №63 03. 09. 1999 №813 01. 01. 2000 6 №10- AFMS «Moliyaviy hisobot tarkibidagi boshqa axborotlar» 09. 09. 1999 №75 23. 09. 1999 №822 01. 01. 2000 7 №11- AFMS «Ma’lumotlarni kompyuterda ishlash (MKI) sharoitida audit o’tkazish» 09. 09. 1999 №76 23. 09. 1999 №823 01. 01. 2000 8 №12- AFMS « Auditorlik tekshiruvlari jarayonida buxgalteriya hisobi va ichki nazorat tizimini baholash » 26. 12. 2006 № 108 12.0 4. 2007 № 1673 01. 0 5. 200 7 9 №13- AFMS «Tahliliy amallar» 04. 08. 1999 №64 03. 09. 1999 №814 01. 01. 2000 10 №14- AFMS « Auditorlik tanlash » 27. 07. 1999 №59 03. 09. 1999 №815 01. 01. 2000
11 №16- AFMS «Ekspert ishidan foydalanish» 27. 07. 1999 №60 03. 09. 1999 №816 01. 01. 2000 12 №24- AFMS «Moliyaviy hisobotning buzib ko’rsa-tilganligi aniqlanganida auditorlik tashkilo-ti-ning ish tutishi» 31. 05. 2001 №49 30. 06. 2001 №1045 10. 07. 2001 13 №25-AFMS-«Auditorlik tekshiruvi o’tkazilishda normativ huquqiy hujjatlarga rioya etilishini tekshirish» 27.01.2003 №14 28.02.2003 №1223 10.03.2003 14 №31- AFMS «Xo’jalik yurituvchi sub’ekt faoliyati (biznesi) bilan tanishish»* 30. 05. 2001 №48 21. 06. 2001 № 1043 01. 07. 2001 15 №50- «Auditorlik dalillar» 03. 04. 2002 № 48 18. 04. 2002 № 1128 29. 04. 2002 16 №55 AFMS – «O’zaro bogliq shaxslar o’rtasidagi bitimlar boyicha auditorlik dalillarini olish bosqichlari» 27.01.2003. №15 3.03.2003. №1224 10.03.2003 17 №56 AFMS–«Moliyaviy hisobot tuzilganidan keyingi hodisalar» 9.04.2003. №54 23.04.2003. №12 23.04.2003. 18 №60 AFMS-«Boshqa auditor ishi natijalaridan foydalanish» 27.01.2003. №16 20.02.2003. №1221 2.03.2003 19 №70- AFMS» Auditorlik hisoboti va moliyaviy hisobot haqidagi auditorlik xulosasi » 14. 02. 2001 №20 10. 03. 2001y №1016 20. 03. 2001 20 №80 AFMS –«Maxsus masalani tekshirish natijalari boyicha auditor hisoboti» 27.01.2003. №13 19.02.2003. №1220 1.03.2003 21 №90- AFMS "Auditorlik tashkilotlarining kasbga doir xizmatlari" 14 fevral 2001 №19 10. 03. 2001 №1017 21. 03. 2001
Аудиторлик фаолияти соҳасидаги давлат сиёсатининг асосий йўналишлари қуйидагилардан иборат : аудиторлик фаолиятини ва аудиторлик хизматлари бозоридаги ҳалол рақобатни илғор халқаро амалиёт асосида ривожлантириш учун шарт-шароитлар яратиш ; аудиторлик текширувларининг ўрнини, аҳамиятини ва кўрсатилаётган аудиторлик хизматларининг сифати учун аудиторлик ташкилотларининг жавобгарлигини ошириш ; аудиторларни касбга тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш тизимини такомиллаштириш ; аудиторлик ташкилотларининг иши сифатини ташқи назорат қилиш тизимини шакллантириш ; ёшларни аудиторлик касбига жалб этиш ва касбга оид аудиторларнинг республика жамоат бирлашмаларининг тегишли олий таълим ташкилотлари билан фаол ҳамкорлик қилишини таъминлаш.
Аудитор ўзи билан аудиторлик ташкилоти ўртасида тузилган меҳнат шартномаси ёки фуқаролик-ҳуқуқий хусусиятга эга шартнома асосида бир вақтнинг ўзида фақат битта аудиторлик ташкилоти таркибида ишлаши мумкин. Аудитор ўзи ишлайдиган фақат битта аудиторлик ташкилотининг муассиси ( иштирокчиси ) бўлиши мумкин. Аудиторлик фаолияти тўғрисидаги қонунчиликни бузганлиги муносабати билан Аудиторлик ташкилотларининг реестридан чиқарилган аудиторлик ташкилотини илгари бошқарган аудитор аудиторлик ташкилоти Аудиторлик ташкилотларининг реестридан чиқарилган санадан эътиборан уч йил ичида бошқа аудиторлик ташкилотининг раҳбари бўлиши мумкин эмас. Аудиторнинг малака сертификатига эга бўлмаган, аудиторлик ташкилотида ишловчи ҳамда аудиторнинг топшириғига кўра аудиторлик хулосасига ва аудиторлик текширувини ўтказиш билан боғлиқ бошқа ҳужжатга имзо қўйиш ҳуқуқисиз аудиторлик текширувида иштирок этадиган жисмоний шахс аудиторнинг ёрдамчисидир. Аудиторнинг ёрдамчисига нисбатан унинг аудиторлик текширувида иштирок этиши чоғида ўзи олган маълумотларни ошкор этмаслик мажбурияти татбиқ этилади.
Аудиторнинг малака сертификати ( бундан буён матнда сертификат деб юритилади ) аудиторнинг малакасини тасдиқлайдиган ва унга аудиторлик ташкилоти таркибида аудиторлик хизматларини кўрсатиш ҳуқуқини берадиган ҳужжатдир. Сертификат башарти талабгор малака имтиҳонини муваффақиятли топширса, ваколатли давлат органи томонидан бериладиган, қатъий ҳисоботга оид ҳужжатдир. Сертификат дастлабки беш йиллик муддатга берилади, унинг амал қилиши навбатдаги ўн йиллик муддатга ва кейинчалик муддатсиз даврга узайтирилади. Талабгорда халқаро бухгалтер сертификати мавжуд бўлган ҳамда у ушбу Қонуннинг 21 ва 22-моддаларида назарда тутилган талабларга риоя этган тақдирда, сертификат унга малака имтиҳонини топширмаган ҳолда дастлабки беш йиллик муддатга берилади ва белгиланган даврийлик билан узайтирилади.
1. O‘zbekiston buxgalterlar va auditorlar milliy assotsiatsiyasi (O‘zBAMA) – buxgalterlar, auditorlar, ilmiy va pedagogik xodimlar, soliqlar bo‘yicha maslahatchilarning respublika jamoat tashkiloti bo‘lib, o‘z a‘zolarini ular manfaatlari va maqsadlarining umumiyligi, hududiy yoki professional tamoyillar bo‘yicha birlashtiradi. Assotsiatsiya O‘zbekiston Respublikasida buxgalterlar va auditorlar kasb malakasini rivojlantirish va ularni xalqaro standartlar talablariga moslashtirishni ta‘minlaydi. SHuningdek, buxgalterlar va auditorlarni professional himoyalashda amaliy yordam ko‘rsatadi. Assotsiatsiya buxgalteriya hisobi, auditorlik faoliyati, soliqqa tortish, xususiylashtirish, qimmatli qog‘ozlar bozori, korxonalar moliya-xo‘jalik faoliyatining tahlili va moliyaviy menejment bo‘yicha qonunchilik va me‘yoriy hujjatlarni ishlab chiqishda ishtirok etadi. SHu bilan birga yuqorida sanab o‘tilgan masalalar bo‘yicha maslahatlar beradi va «Hammasi buxgalterlar uchun» nomli oylik byulleten, o‘quv, me‘yoriy hamda uslubiy adabiyotlar nashr qiladi.
2. O‘zbekiston Auditorlar Palatasi (AP) – malaka sertifikatiga ega mustaqil auditorlarni ixtiyoriy tarzda birlashtiruvchi, mustaqil notijorat jamoat tashkiloti. Auditorlar Palatasining asosiy maqsadi auditorlarning professionallik darajasini rivojlantirish va qo‘llab-quvvatlashga yordam ko‘rsatish, o‘z a‘zolarining kasbga oid manfaatlarini davlat va jamoat organlarida himoya qilish, hamda kasbga oid talablar bo‘yicha barcha o‘zgarishlar to‘g‘risidagi va axborot ta‘minoti bo‘yicha aloqa o‘rnatishdan iborat.
28-модда. Аудиторлик ташкилотининг ҳуқуқлари Аудиторлик ташкилоти : аудиторлик текширувини ўтказиш тўғрисида қарор қабул қилиш учун хўжалик юритувчи субъектнинг таъсис ҳужжатлари ҳамда бухгалтерия ҳисоби ва молиявий ҳисобот ҳужжатлари билан олдиндан танишиб чиқишни амалга оширишга ; аудиторлик текширувини ўтказиш шакллари ва усулларини мустақил тарзда белгилашга ; аудиторлик текшируви ўтказилаётганда хўжалик юритувчи субъектнинг молиявий-хўжалик фаолиятини амалга ошириши билан боғлиқ ҳужжатларини тўлиқ ҳажмда олишга, шунингдек ушбу ҳужжатларда ҳисобга олинган ҳар қандай мол- мулкнинг амалда мавжудлигини ҳамда ҳар қандай мажбуриятларнинг амалдаги ҳолатини текширишга ; хўжалик юритувчи субъект томонидан эълон қилинган аудиторлик ташкилоти танловларида иштирок этишга, шунингдек танлов шартлари билан танишиб чиқиш ва ўз таклифларини тақдим этишга ;
хўжалик юритувчи субъектнинг раҳбарлик вазифаларини ёки бухгалтерия ҳисоби ва молиявий бошқарув вазифаларини амалга оширувчи шахсларидан, бошқа моддий жавобгар ходимларидан, аудит қўмитасидан аудиторлик текшируви жараёнида юзага келган масалалар юзасидан оғзаки ва ёзма тушунтиришлар олиш ҳамда аудиторлик текшируви учун зарур бўлган қўшимча маълумотлар олишга ; учинчи шахслардан ахборотнинг ёзма тасдиқномаларини олишга ; аудиторлик хулосасини тузиш учун зарур бўлган ахборот хўжалик юритувчи субъект томонидан тақдим этилмаган тақдирда аудиторлик текшируви ўтказишни рад этишга ; аудиторлик текширувини ўтказишда иштирок этиш учун бошқа мутахассисларни эксперт сифатида жалб этишга ; аудиторлик текшируви билан қамраб олинадиган даврда хўжалик юритувчи субъектга турдош хизматлар кўрсатишга, бундан бухгалтерия ҳисобини йўлга қўйиш, қайта тиклаш, юритиш ва молиявий ҳисобот тузиш, шу жумладан молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартлари бўйича молиявий ҳисобот тузиш, тафтиш комиссияси ( тафтишчи ) вазифаларини, инвестиция активларини ишончли бошқарувчи вазифаларини амалга ошириш мустасно ; ўз манфаатларини ифодалаш ва ҳимоя қилиш мақсадида уюшмаларга ҳамда бошқа нодавлат нотижорат ташкилотларига бирлашишга ҳақли. Аудиторлик ташкилоти қонунчиликка ва аудиторлик хизматлари кўрсатиш тўғрисидаги шартномага мувофиқ бошқа ҳуқуқларга ҳам эга бўлиши мумкин.
Аудиторлик ташкилоти : ушбу Қонун, аудиторлик фаолиятининг стандартлари ва Профессионал бухгалтернинг одоб-ахлоқи кодекси талабларига риоя этиши ; жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштиришга, терроризмни молиялаштиришга ва оммавий қирғин қуролини тарқатишни молиялаштиришга қарши курашиш тўғрисидаги қонунчилик талабларига риоя этиши ; аудиторларга ( аудиторга ) устав фондидаги (устав капиталидаги ) тегишли улуш камида эллик бир фоиз бўлишини таъминлаши ( бундан аудиторлик ташкилотини — чет эл аудиторлик ташкилотининг филиали ёки шўъба хўжалик жамиятини ташкил этиш ҳоллари мустасно ); штатида асосий иш жойи аудиторлик ташкилоти бўлган камида тўрт нафар аудитор мавжуд бўлишини таъминлаши ; аудиторларнинг йилда бир марта малака ошириш курсларидан ўтишини таъминлаши ; аудиторлик фаолиятини фақат аудиторлик ташкилоти жавобгарлигининг суғурта полиси мавжуд бўлган тақдирда амалга ошириши ; аудиторлик хизматларини кўрсатиш чоғида мустақилликни таъминлаши ; аудиторлик хизматлари буюртмачисининг талабига кўра аудитор ( аудиторлар ) сертификатини, аудиторлик ташкилоти жавобгарлигининг суғурта полисини кўрсатиши ; аудиторлик текширувини ўтказишга доир аудитнинг халқаро стандартлари талаблари тўғрисидаги, аудиторнинг эътирозларига асос бўлган қонунчилик ҳужжатлари нормалари ҳақидаги ахборотни хўжалик юритувчи субъектнинг сўровига биноан тақдим этиши ; аудиторлик хизматларини кўрсатиш чоғида олинган ахборотнинг махфийлигини таъминлаши ; аудиторлик текшируви натижаларини аудиторлик фаолияти стандартларига мувофиқ расмийлаштириши ва аудиторлик хулосаларининг нусхаларини аудиторлик ташкилотида камида беш йил сақлаши ;
ўтказилган мажбурий аудиторлик текширувлари тўғрисидаги ахборотни хўжалик юритувчи субъектнинг идентификация маълумотларини ва аудиторлик хулосасини кўрсатган ҳолда ўз расмий веб- сайтларига ёки аудиторлар республика жамоат бирлашмаларининг расмий веб- сайтларига жойлаштириши ; аудиторлик ташкилотлари рэнкингини ўтказиш учун ахборот тақдим этиши ; бухгалтерия ҳисоби тўғрисидаги қонунчиликнинг аниқланган бузилишлари тўғрисида ёки коррупцияга оид ҳуқуқбузарликларни аниқ тасдиқловчи фактлар ҳақида хўжалик юритувчи субъектнинг раҳбариятини ва корпоратив бошқарув учун масъул бўлган шахсларни, аудит қўмитасини ёзма шаклда хабардор қилиши ; аудиторлар иши сифатининг ички назорат тизимини ўрнатиши ва унга риоя этиши ; аудиторлик ташкилотининг иши сифатини ташқи назоратдан ўтказишга монелик қилмаслиги ; ўз почта манзили ва электрон манзили ўзгарганлиги тўғрисида, аудиторлик ташкилотининг раҳбари алмашганлиги ва ( ёки ) аудиторлар таркиби ўзгарганлиги ҳақида ваколатли давлат органини беш кунлик муддатда ёзма ёки электрон шаклда хабардор қилиши ; ҳар йили 20 январга қадар аудиторлик фаолияти тўғрисидаги маълумотларни ваколатли давлат органига ёзма ёки электрон шаклда тақдим этиши шарт. Аудиторлик ташкилотининг зиммасида қонунчиликка ва аудиторлик хизматлари кўрсатиш тўғрисидаги шартномага мувофиқ бошқа мажбуриятлар ҳам бўлиши мумкин.
Аудиторлик ташкилоти аудиторлик текшируви буюртмачилари, хўжалик юритувчи субъект ва молиявий ҳисоботдан бошқа фойдаланувчилар олдида уларга молиявий ҳисоботлар ҳамда хўжалик юритувчи субъектнинг бошқа молиявий ахбороти тўғрисидаги нотўғри якунни ўз ичига олган аудиторлик хулосасини тузиш оқибатида етказилган зарар учун жавобгар бўлади. Жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштиришга, терроризмни молиялаштиришга ва оммавий қирғин қуролини тарқатишни молиялаштиришга қарши курашиш тўғрисидаги қонунчилик талабларини бузганлик учун аудиторлик ташкилоти раҳбари қонунда белгиланган тартибда жавобгарликка тортилади. Маълумотлари Аудиторлик ташкилотларининг реестрига киритилмаган ташкилот томонидан аудиторлик текширувини ўтказганлик қонунда белгиланган жавобгарликка сабаб бўлади.
ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН РАҲМАТ!
