Iqtisodiyot va turizm 102 gurux talabasi Toirova Dilfuza ORIENTAL UNIVERSITETI I qtisodiy oʻsish fani Mavzu : Tadqiqot jarayonida tegishli bosqichlarga doir hujjatlashtirishlar va unda kompyuter texnologiyalaridan foydalanish.
Tadqiqot jarayonida tegishli bosqichlarga doir hujjatlashtirishlar Har bir bosqichda hujjatlashtirish Kompyuter texnologiyalarining roli Reja :
Tadqiqot — ilmiy muammoni hal etish uchun olib boriladigan tizimli jarayon. Hujjatlashtirish — jarayonni rasmiy qayd etish, natijalarni isbotlash va tahlil qilish uchun muhim. Kompyuter texnologiyalari — hujjatlarni yaratish, saqlash, tahlil qilish va taqdim etishda asosiy vosita hisoblanadi. Kirish
Tadqiqot jarayonining mazmuni Tadqiqot — bu ilmiy muammoni hal qilish, yangi bilim hosil qilish yoki mavjud bilimni tekshirish uchun amalga oshiriladigan izlanish faoliyatidir. Tadqiqotning samarali kechishi uchun har bir bosqichda aniq hujjatlar tuzilib, jarayon rasmiylashtirib boriladi. Tadqiqot jarayonida tegishli bosqichlarga doir hujjatlashtirishlar
Bosqich Mazmuni Tuziladigan hujjatlar 1. Muammoni tanlash va mavzuni asoslash Dolzarb ilmiy muammoni aniqlash, maqsad va vazifalarni belgilash - Tadqiqot mavzusini tanlash asosnomasi - Reja va konsepsiya - Tadqiqot maqsadi va vazifalari hujjati 2. Adabiyotlarni o‘rganish Mavzu bo‘yicha mavjud manbalarni tahlil qilish - Bibliografik ro‘yxat - Annotatsiyalar - Adabiyotlar tahlili jadvali 3. Tadqiqot metodikasini ishlab chiqish Tadqiqotda qo‘llaniladigan metod va vositalarni tanlash - Metodik qo‘llanma - Ishchi dastur - Tadqiqot modeli ( blok-sxema ) 4. Ma’lumotlarni yig‘ish Kuzatuv, so‘rovnoma, tajriba orqali empirik ma’lumot to‘plash - Anketa va so‘rov varaqalari - Kuzatuv jurnali - Tajriba protokoli 5. Ma’lumotlarni tahlil qilish Olingan natijalarni matematik va statistik usullarda qayta ishlash - Tahlil jadvallari - Grafik va diagrammalar - Hisobot fayllari 6. Natijalarni umumlashtirish Ilmiy xulosalar chiqarish, g‘oyalarni tizimlashtirish - Xulosa hujjati - Tavsiyalar matni 7. Taqdimot va natijalarni nashr etish Tadqiqot natijalarini ommaga taqdim etish - Ilmiy maqola - Taqdimot ( slayd ) - Yakuniy hisobot yoki dissertatsiya Tadqiqotning asosiy bosqichlari va hujjatlashtirish turlari
Muammoni tanlash va maqsadni belgilash Adabiyotlarni o‘rganish Tadqiqot metodikasini ishlab chiqish Ma’lumotlarni yig‘ish Natijalarni tahlil qilish Xulosa va tavsiyalarni tayyorlash Hujjatlashtirish va natijalarni taqdim etish Tadqiqot jarayonining asosiy bosqichlari
Bosqich Hujjat turlari Muammo tanlash Reja, mavzu asoslantirishi Adabiyot o‘rganish Annotatsiya, bibliografiya Metodika Tadqiqot dasturi, protokollar Ma’lumot yig‘ish Jadval, anketa, kuzatuv varaqalari Tahlil Diagrammalar, hisobot fayllari Xulosa Natijalar hisobotlari, maqolalar Har bir bosqichda hujjatlashtirish
Tadqiqot faoliyatining samarali kechishi uchun har bir bosqichda olib borilgan ishlarni rasmiy hujjatlar orqali qayd etib borish zarur. Bu nafaqat tartib va tizimni saqlaydi, balki tadqiqot natijalarining ishonchliligini ta’minlaydi. 1. Muammoni tanlash va mavzuni asoslash bosqichi Mazmuni : Tadqiqotchi ilmiy muammoni tanlaydi, mavzuning dolzarbligini asoslaydi, maqsad va vazifalarni belgilaydi. Hujjatlar : Tadqiqot mavzusini tanlash bayonnomasi Mavzuni tanlash asosnomasi ( asoslash isboti ) Tadqiqot reja-jadvali ( yo‘l xaritasi ) Maqsad va vazifalar ro‘yxati 2. Adabiyotlarni o‘rganish bosqichi Mazmuni : Tanlangan mavzu bo‘yicha ilgari o‘rganilgan manbalarni tahlil qilish, mavjud ilmiy ishlardan foydalanish. Hujjatlar : Bibliografik ro‘yxat ( manbalar jadvali ) Annotatsiyalar ( har bir manbaga qisqacha izoh ) Adabiyotlar tahlili jadvali Adabiyotlar sharhi (review) hujjati Tadqiqot jarayonining har bir bosqichida hujjatlashtirish
3. Tadqiqot metodikasini ishlab chiqish bosqichi Mazmuni : Tadqiqotda foydalaniladigan metodlar, usullar, vositalar va tajriba tartibini belgilash. Hujjatlar : Tadqiqot metodikasi tavsifi ( metodik qo‘llanma ) Ishchi dastur ( rejalashtirilgan faoliyat bosqichlari ) Tajriba dizayni ( sxema, model) Etika va xavfsizlik bo‘yicha rozilik shakllari 4. Ma’lumotlarni yig‘ish bosqichi Mazmuni : Empirik ma’lumotlarni olish, kuzatish, tajriba yoki so‘rovlar o‘tkazish. Hujjatlar : Anketa ( so‘rovnoma shakllari ) Kuzatuv varaqalari Tajriba jurnali yoki laboratoriya protokoli Ma’lumotlarni kiritish jadvallari 5. Ma’lumotlarni tahlil qilish bosqichi Mazmuni : Yig‘ilgan ma’lumotlarni matematik, statistik yoki grafik usullarda qayta ishlash. Hujjatlar : Tahlil jadvallari (Excel, SPSS fayllari ) Diagramma, grafik va jadval natijalari Hisobot fayllari ( natijalar jadvali bilan ) Tahlil natijalari to‘plami ( interpretatsiya hujjati )
6. Natijalarni umumlashtirish va xulosa chiqarish bosqichi Mazmuni : Olingan natijalar asosida xulosalar, tavsiyalar, ilmiy yangiliklarni bayon qilish. Hujjatlar : Xulosa hujjati Tavsiyalar ro‘yxati Tadqiqot natijalari to‘plami (summary) Ilmiy yangiliklar bayoni 7. Natijalarni rasmiylashtirish va taqdim etish bosqichi Mazmuni : Tadqiqot natijalarini ommaga taqdim etish, hisobot yoki dissertatsiya shaklida topshirish. Hujjatlar : Ilmiy maqola (conference/journal uchun ) Taqdimot ( slayd ) Yakuniy hisobot yoki dissertatsiya Ilovalar ( jadval, chizma, fotosuratlar va b.q.) Xulosa Tadqiqotning har bir bosqichida olib boriladigan hujjatlar : Tadqiqot jarayonini tizimli va izchil tashkil etadi ; Natijalarning ishonchliligini ta’minlaydi ; Keyingi izlanishlar uchun asosiy manba vazifasini bajaradi ; Ilmiy faoliyatni xalqaro standartlarga mos qiladi.
Ma’lumotlarni kiritish va qayta ishlash (Excel, SPSS, R, Python) Hujjatlarni tayyorlash (MS Word, Google Docs, LaTeX ) Taqdimot tayyorlash (PowerPoint, Canva, Google Slides) Ma’lumotlar bazasi bilan ishlash (Access, MySQL) Grafik va diagrammalar yaratish (Tableau, Excel, Power BI ) Bugungi kunda ilmiy tadqiqot jarayonini kompyuter texnologiyalarisiz tasavvur etib bo‘lmaydi. Kompyuter texnologiyalari tadqiqotchiga ma’lumotlarni tez, aniq, samarali tarzda yig‘ish, saqlash, tahlil qilish va taqdim etishda yordam beradi. Ular ilmiy faoliyatning barcha bosqichlarini avtomatlashtirib, vaqt va resurslarni tejash imkonini yaratadi. Kompyuter texnologiyalarining roli
Kompyuter texnologiyalari tadqiqotda quyidagi vazifalarni bajaradi : Axborot izlash va tahlil qilish Internet va ma’lumotlar bazalari orqali kerakli manbalarni topish Ilmiy maqolalar, elektron kutubxonalar (Google Scholar, ResearchGate, JSTOR) dan foydalanish Ma’lumotlarni yig‘ish va qayta ishlash So‘rovnomalarni onlayn shaklda to‘plash (Google Forms, SurveyMonkey ) Ma’lumotlarni elektron jadvalda saqlash (Excel, SPSS, R, Python) Tahlil va hisob-kitoblarni amalga oshirish Statistik tahlil (SPSS, R, Statistica, Python) Model va simulyatsiya yaratish (MATLAB, Simulink) Vizualizatsiya (Power BI, Tableau, Excel Charts) Natijalarni hujjatlashtirish va rasmiylashtirish Matnli hujjatlar (MS Word, Google Docs, LaTeX ) Jadval va grafiklar (Excel, PowerPoint) Hujjat dizayni va tartibga solish ( Canva, Adobe Acrobat) Taqdimot va nashr jarayoni Slaydlar yaratish (PowerPoint, Google Slides) Ilmiy maqolalarni tahrirlash va yuborish (Elsevier, Springer platformalari ) Onlayn konferensiyalar va vebinarlar (Zoom, Google Meet, Teams) Kompyuter texnologiyalarining asosiy vazifalari
Bosqich Foydalaniladigan texnologiyalar Asosiy maqsad Muammoni tanlash Internet, ma’lumotlar bazalari Mavzuning dolzarbligini aniqlash Adabiyotlarni o‘rganish Google Scholar, Mendeley Manbalarni to‘plash va tahlil qilish Ma’lumot yig‘ish Google Forms, Excel So‘rovlar va tajribalarni elektron shaklda yig‘ish Tahlil qilish SPSS, R, Python Statistik tahlil, diagramma va model yaratish Natijalarni taqdim etish PowerPoint, Canva Slaydlar va grafiklar tayyorlash Nashr etish Word, PDF, Google Docs Hisobot va maqolalarni tayyorlash Tadqiqot bosqichlariga ko‘ra kompyuter texnologiyalarining roli
Elektron hujjatlashtirishning afzalliklari Tezkor tahrirlash va almashish Ma’lumotlar xavfsizligi va zaxira nusxasi Vizualizatsiya imkoniyati Hujjatlarni yagona formatda saqlash Masofadan ishlash imkoniyati Kompyuter texnologiyalarining afzalliklari Vaqtni tejaydi – ma’lumotlarni tezda qayta ishlaydi Aniqlikni oshiradi – inson xatosini kamaytiradi Moslashuvchanlik – turli formatlarda ishlash imkonini beradi Axborotga keng kirish – dunyo bo‘ylab manbalarni topish oson Xavfsizlik va saqlash qulayligi – ma’lumotlar elektron zaxirada saqlanadi
O‘zbekiston Respublikasi “ Ilmiy faoliyat to‘g‘risida”gi Qonuni. — Toshkent, 2019 y. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “ Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ–3832-sonli qarori. — 2018 y. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “ Ilmiy tadqiqot faoliyatini tashkil etish tartibi to‘g‘risida”gi nizomi. — 2020 y. Sodiqova M., Usmonov A. Ilmiy tadqiqot metodologiyasi. — Toshkent: Fan va texnologiya, 2021. Karimov I. va boshqalar. Ilmiy ishlarni tashkil etish va hujjatlashtirish asoslari. — Toshkent: TDPU nashriyoti, 2020. Xodjayeva N. Axborot texnologiyalari va tadqiqotda ularning roli. — Toshkent: Innovatsiya, 2022. To‘xtasinov B. Kompyuter texnologiyalaridan samarali foydalanish. — Toshkent: Oliy ta’lim, 2021. Foydalanilgan adabiyotlar
