Қарастырылатын мәселелер: Сөздің лексикалық мағынасының түрлері. 2. Сөздің лексикалық мағынасының өзгеруі, ауыспалы мағынада қолданылу себептері. 3. Сөз мағынасының кеңеюі мен тарылуы. 4. Сөз мағынасының қолданылу сипатына қарай түрлері.
Сөздің лексикалық мағынасының типтері
Сөздің тура мағынасы деп тікелей шындыққа қатысты лексикалық мағынаны айтамыз. Тура мағыналы сөз басқа сөздермен еркін байланыса береді. Бірақ шексіз емес. Жол Ашық Төкті Ұзақ жол; Жаңа жол; Қызық жол; Алыс жол т.б. Ашық терезе; Ашық есік; Ашық кеуде т.б. Су төкті; Айран төкті т.б.
Фразеологиялық байлаулы мағына - тұрақты сөз тіркестерінде қолданылатын лексикалық мағына. Ашық Төкті Ашық ауыз Тер төкті
Мысалы: Ойпырмай, қайнағамның кіші қызы қасқыр ғой, сонша жерден күйеуінің мәшинесімен келіпті‑ай! (Ш.Бейсенова) Синтаксистік шартты мағына сөйлем ішінде сөздің мағыналық жақтан құбылып, әр түрлі мағынада жұмсалуы. Сөз шеберлері сөзді синтаксистік шартты мағынада қолдану арқылы көркемдік бояуы мол да әсерлі, сезімге әсер ететін сөйлемдер құрайды. “қасқыр” сөзі синтаксистік шартты мағынада қолданылып тұр:
Ғ.Қалиев пен Ә.Болғанбаевтың оқулығының үшінші басылымында академик В.В.Виноградовтың классификациясын қолдай отырып, қазақ тіліндегі сөздердің лексикалық мағынасының типтік топтарын негізгі төрт белгіге байланысты анықтайды:
Сөз мағынасы қолданылу сипатына қарай
Пайдаланылған әдебиет тізімі: Қалиев Ғ., Болғанбаев Ә. Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы. Оқулық. – Алматы: Сөздік‑Словарь, 2006. – 264 б. Серғалиев М., Айғабылов А., Күлкенова О. Қазіргі қазақ әдеби тілі. Оқу құралы. Екінші басылым. – Алматы: Зият Пресс, 2006. – 256 б. Аханов К. Тіл білімінің негіздері. – Алматы: Санат, 1993. – 496 б. Мұсабаев Ғ. Қазақ тіл білімінің мәселелері. – Алматы: Арыс, 2008. – 472 б.
Назарларыңызға рахмет!!!
