1 ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ СОҒЛИҚНИ САҚЛАШ ВАЗИРЛИГИ БОЛАЛАР ВА ЎСМИРЛАР ГИГИЕНАСИНИНГ ДОЛЗАРБ МУАММОЛАРИ Саломова Феруза Ибодуллаевна fsalomova@mail.ru
2 Маъруза нин г режаси : 1. Б олалар ва ў смирлар со ғ лигини са қ лаш ва уни муста ҳ камлашда гигиена фанининг а ҳ амияти. 2. Б олалар ва ў смирлар гигиенаси фани ҳ а қ ида тушунча. Болалар ва ў смирларнинг жисмоний ривожланиши. Ўқ итиш ва тарбиялаш шароитларини оптималлаштиришнинг ги гиеник асослари. 3.Акселерация, унинг сабаблари ва гигиеник муаммолари. 4.Б олалар ва ў смирларга тиббий хизмат к ў рсатиш. Болалар жамоаларида шифокор фаолиятининг мазмуни
Соғлиқни сақлаш тизимини нг асосий вазифалари – аҳоли соғлиғини сақлаш ва мустаҳкамлаш Аҳоли саломатлигининг асосий кўрсаткичлари : Туғилиш даражаси Жисмоний ривожланиш Касалланиш дар а жаси Ногиронлик Ўртача умр кўриш муддати Ўлим даражаси
Амалга оширилаётган ислоҳотлар натижаси Ўзбекистонда ёшларга яратиб берилган шарт-шароитлар эътиборга молик ёшларимиз эса катта натижалар ва ютукларга эришишмокда
МАМЛАКАТИМИЗДА ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ ВА ТИББИЁТ Таълим-тарбия ва тиббиёт муассасаларини янада ривожлантириш, уларнинг моддий-техник базасини мустаҳкамлаш ва бугунги кун талаблари асосида жиҳозлаш даражасини ошириш, ижтимоий инфратузилма объектларини жадал ривожлантириш, аҳолини сифатли ичимлик суви ва замонавий санитария тозалаш тизимлари билан таъминлаш биз учун устивор йўналиш ҳисобланади. Ушбу мақсадлар учун давлат бюджети жами харажатларининг қарийб 60 фоизи йўналтирилади. Бу ўтган йилга нисбатан 4 триллион 100 миллион сўм ёки 22,5 фоиз кўп демакдир. Жумладан, таълим ва илм-фан соҳасини ривожлантиришга 34,3 фоиз, соғлиқни сақлаш тизимига 14,2 фоиз маблағ сарфланади.
Туғилиш даражаси ҳ ар 1000 а ҳ олига -25,8 (1998); 2003й – 19,8; 2012й – 21,0; 2015-23,5; 2016-22,8 ‰, 2018 – 18,2 ‰, 2019 - 19,4 ‰ 1 4 ёшгача б ў лганлар – 26% 15 – 17 ёшгача – 6% 1000 аҳолига ўлим даражаси - 2018 – 4,7 ‰, 2019 – 4,5 ‰
Болалар саломатлигига таъсир этувчи омилларнинг 15 – 20% тиббий таъминотга оид Қолган 80 – 85% ижтимоий характерга эга: овқатланиш, кун тартиби, урф одат, атроф муҳит, маданият, маълумот ва б.
1.Ўсувчи организмнинг ўзига хос морфологик ва функционал хусусиятини ҳисобга олиб, гигиеник меъёрлар ишлаб чиқиш ва бунда ҳар бир ёш даврларни инобатга олиш; Болалар ва ўсмирларни тарбиялаш ва ўқитиш шароитларини рационал ташкил қилиш ва мувофиқлаштириш; Болалар ва ўсмирлар фаолиятини регламентлаш ; Болалар ва ўсмирлар ов қ атланишини мувофиқлаштириш ; Болалар ва ўсмирлар ни шахсий гигиена қоидаларга қатъий риоя қилишга ўргатиш БОЛАЛАР ВА ЎСМИРЛАР ГИГИЕНАСИ ФАНИНИНГ АСОСИЙ ВАЗИФАЛАРИ:
2. Болалар ва ў смирларга тиббий хизмат к ў рсатишни такомиллаштириш, жумладан : Болалар ва ў смирларнинг жисмоний ривожланишини сифатли назорат қ илишни таъминлаш ; Болалар ва ў смирларнинг саломатлик ҳ олатларини назорат қ илиш ва диспансеризацияни амалга ошириш ; Со ғ ломлаштириш тадбирларини ам а лга ошириш ; БОЛАЛАР ВА ЎСМИРЛАР ГИГИЕНАСИ ФАНИНИНГ АСОСИЙ ВАЗИФАЛАРИ (давоми):
О рганизм қанчалик ёш бўлса, ўсиш ва ривожланиш шунча жадал кечади Ўсиш ва ривожланиш бир текисда кетмайди, балки ҳар бир ёш учун ўзига хос анатомо- физиологик белгилар бор. Ўсиш ва ривожланиш жараёнида жинсий белгилар намоён бўлиб боради.
Янги туғилган чақалоқлик даври 1-10 кунгача Кўкрак ёши даври 10 кундан 1 йилгача Илк болалик даври 1-3 ёш Биринчи болалик даври 4-7 ёш Иккинчи болалик даври 8-11 ёш қизалоқлар, 7-12 ўғил болалар Ўсмирлик даври 12-15 ёш к излар, 13-16 ўғил болалар Ўспиринлик даври 16-20 қизлар, 17-21 ўғил болалар
Янги туғилган давр - 10 кунгача Кўкрак ёши даври - 1 ёшгача Илк мактабгача ёш даври 1-3 ёш Мактабгача ёш даври 4-7 ёш Мактаб ёши даври (кичик, урта ва катта мактаб ёши)
Кўкрак ёшдаги болалар : Ў сишнинг жадаллиги А сосий морфологик кўрсаткичларнинг юқорилиги ( бир йил мобайнида буй 47%, оғирлик 2 маротаба) Иккинчи сигнал системасининг пайдо бўлиши ва ривожланиши. Т ана аъзолари ва системаларнинг функционал такомиллашмаганлиги. Ўлим даражаси 2-3мартага кўплиги Нафас йўллари касалликлари. йирингли-септик касалликлар. Т уғрукхона ходимларининг шахсий гигиена қоидаларига риоя қилиши Парваришлашда асептик шароит яратиш Она томонидан шахсий гигиена Хонанинг ҳарорат-намлик тартибини оқилона таъминлаш
2.Мактаб ёшигача бўлган ёш: Ўсиш жараёнининг қисман секинлашиши, тана аъзолари ва системаларининг такомиллашмаганлиги. Мушак ва МНС сининг такомиллашиши. ҳаракатнинг ўзаро мослашиши онадан ўтган имунитетнинг йўқолиши ва скелет суякларининг жадаллик билан ўсиши билан фарқланади - Юқумли касалликлар Инвазион касалликлар Турли жароҳатланишлар Чекланган микдордаги жисмоний машқлар Организмни чиниқтириш Оқилона кун тартиби Тўғри овқатлантириш
3. Кичик мактаб ёши: Ў сиш жараёнининг секинлашиши. Мушаклар кучининг ортиб бориши Юракнинг катталашиши. Ўпка сиғимининг ортиши. МНС сининг енгил таъсирланиши ва қўзғалиши. Сут тишларининг алмашиниши 4. Ўрта мактаб ёши: Ж инсий камолатнинг бошланиши. Бўй ўсишининг иккинчи марта жадаллашиши. Тана қисмларининг ( пропорция ) ўзгариши (қизларда болалардан тезроқ ). Умуртқа эгилмалари, ҳаракатларнинг ўзаро мослашуви. МНС юқори даражада қўзғалувчанлиги. Юрак-томир системасининг етарлича такомиллашмаганлиги.
5. Юқори синф ўқувчилари : скелет қотишининг етарлича эмаслиги. юрак-томир системасининг такомиллашмаганлиги жинсий етилганлик. мушакларнинг катталашиши ва кучининг ортиши. иммун системасининг такомиллашганлиги МНС да жараёнларнинг мувофиқлашиши
Жисмоний ривожланиш кўрсаткичларининг олдинги авлод болаларидаги ривожланиш кўрсаткичларига қ араганда тезлашиши
Эпох и ал Ички популяцион
Ге лио ген назарияси – яшаш хоналарининг қ уёш нури билан интенсив равишда ёритилиши А ҳ олининг овқатланиш даражасининг яхшилан иши А ҳ оли ўртасида юқумли касалликлар даражасининг пасайганлиги ( ск а рлатина- к изилча ва бўғма ) билан боғлайдилар. Радиотўлқинларининг кучайганлигини ва унинг ўсувчи организмга таъсири Урбанизация назарияси, аҳолининг ақлий меҳнат даражаси ошганлиги ва жисмоний меҳнатнинг камайганлиги
Ревматизм, миопия, қандли диабет, гипертония касалликларининг яшариши Муаммолар Жисмоний ривожланишга оид стандартларни қайта кўриб чиқиш Ёшларни жинсий тарбияга ўргатишнинг заруриятлиги. Болалар кийимлари, мебеллар стандартларини қайта кўриб чиқиш. Мактабга ўқишга тайёрлигини аниқлаш
« Болаларга амбулатор-поликлиника муассасаларида тиббий хизмат кўрсатишни янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида» ( ЎзР ССВнинг 2015 йил 02 ноябрдаги 420-сонли буйруғи )
кўкрак ёши даврида ойига 1 марта, 1-3 ёшлиларни 3 ойда 1 марта, 3-7 ёшлиларни 6 ойда 1 марта, мактаб ёшидаги болаларни йилига 1 марта 15 ёшдан ошган ўқ увчиларни, ҳ амда ишлайдиган ў спиринлар ва академик лицей ва коллежлардаги ўқ увчиларни катталар поликлиникаларидаги ў смирлар кабинети врачлари амалга оширади
Антропометрик ўлчовларни ўтказиш муддатлари Боланинг ёши Биринчи ўлчов Туғилганда Иккинчи ўлчов 15 кунлигида Учинчи ўлчов 30 кунлигида Ҳар ойда ҳаётининг биринчи йилида Ҳар 3 ойда 1 ёшдан 3 ёшгача Ҳар 6 ойда 3 ёшдан 5 ёшгача Ҳар йилда 5 ёшдан 18 ёшгача
организмнинг аъзо ва тизимларини функционал ҳолати Жисмоний ва асаб руҳий ривожланганлик даражаси ва гармониклиги сурункали, шунингдек туғма патологияни борлиги организмнинг резистентлиги ва ташқи таъсиротларга қ аршилиги
Хавфли омиллар : етарли бўлмаган ёки ортиқча ҳаракат кун тартиби ва ўқув тарбия жараёнини бузилиши ўқув ва меҳнат шароитлари гигиеник талабларини бузилиши овкатланишни ташкиллаш - тиришдаги камчиликлар гигиеник кўникмаларни йўқлиги ва зарарли одатлар оилада ва жамоада носоғлом руҳий муҳит
С оғломлаштириш : оптимал ҳаракат тартиби чиниқтириш мувозанатлаштирилган овқатланиш мақсадга мувофиқ кун тартиби атроф муҳитни гигиеник меъёрларга мос келиши гигиеник кўникмалар ва соғлом турмуш тарзи
I.C оғлом болалар II. C оғлом болалар, лекин функционал ва айрим морфологик ў згаришлар билан касаллангандан кейин функционал ў згаришлар, тез-тез ў ткир касалликларга дучор бўладиган, кўриш қ обиляти ў рта даражада бўлган болалар.
IV. гуруҳ-субкомпенсация ҳ олатидаги сурункали касалликлари бўлган болалар, лекин меҳнат қ илишга ва бошқа яшаш шароитларига мослашиш қийинроқ V. гуруҳ - тикланмайдиган ҳолатдаги касаллар, I ва II гуруҳ ногиронлари
Асосий гуруҳ да соғлом болалар ва ў смирлар, ҳамда юрак-қон томирида оз функционал ў згаришлар билан жисмоний ривожланиши паст болалар киради Тайёрлов гуруҳи га кам чиниққан, юрак-қон томири ва нафас йўлларида оз функционал ў згаришлар, гастрит зўрайиш, бронхит билан оғриганлар киради Махсус гуруҳ – ревматизм касаллиги авж олмаган вақтда, юрак етишмовчилигидаги субкомпенсация даври, ў ткир ошқозон ичак касалликлари
Даволаш -профилактика ишлари : болалар саломатлиги ва жисмоний ривожланишини назорат қили ш, диспансер ҳисобига олиш ; гельментозларни ани қ лаш ва дегельминтизациялаш ; со ғ ломлаштирувчи тадбирларни режалаштириш ва ў тказиш ; жисмоний тарбия гуру ҳ ларини ани қ лаш ; вакцинация ишларини амалга ошириш ;
2.Эпидемияга қ арши ишлар : режали ва шошилинч вакцинация; ўқ увчиларнинг д а воматини текшириш ;
3.Санитар-гигиеник ишлар : Ободонлаштирилганлигини назорат қ илиш Гигиеник шароитларнинг назорати Синфларни ўқ увчилар билан тў лдирилишини назорат қ илиш Жи ҳ озланишни назорат қ илиш Ов қ атланиш, ўқув жараёни ва жисмоний тарбия машғулотларини ташкиллаштирилишини назорат қ илиш ;
4. Санитар-о қ артув ишлари. ўқ увчиларни гигиеник тарбиялаш ; ота-оналар ў ртасида санитар-о қ артув ишларини ў тказиш ; ўқ итувчиларни гигиеник билимларга ў ргатиш 5. Касбга йўналтириш
